Ζήσιμος Λορεντζάτος: «Μεταφράσεις» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τον τίτλο Μεταφράσεις του Ζήσιμου Λορεντζάτου συγκεντρώνονται επιφανείς ποιητές και έργα, όπως: Έζρα Πάουντ Κατάη, William Blake Οι γάμοι του ουρανού και της κόλασης, Friedrich Hölderlin Τα μισά της ζωής, Montale Τα ξένια, W.B. Yeats lapis lazuli, Szymborska – Brueghel – Auden Δυο πίνακες δυο ποιήματα, Παράρτημα, Έντγκαρ Πόε, Gerard Manley Hopkins, Σημείωμα για την έκδοση, Πίνακες. Κάθε μετάφρασης προηγούνται εκτεταμένα εισαγωγικά σημειώματα, τα οποία συνιστούν έναν συνδυασμό πληροφοριών και προσωπικών αξιολογικών σχολίων του μεταφραστή, με απαιτητική, πυκνή και δαιδαλική διατύπωση, αποκαθηλωτικό για πρόσωπα και ιδέες, καθηλωτικό όμως για τον αναγνώστη.

Πρώτος τη τάξει ο Έζρα Πάουντ, από τους μεγαλύτερους αγγλόφωνους ποιητές του 20ού αιώνα. Τον έκανε γνωστό στο ελληνικό κοινό ο Γιώργος Σεφέρης, με ένα άρθρο του στις στήλες του περιοδικού Τα Νέα Γράμματα το 1939. Η ζωή επεφύλαξε περιπέτειες στον Πάουντ, πολιτικές και διανοητικές. Στις πολιτικές ανάγεται η εμπλοκή του με το ιταλικό ραδιόφωνο, στο οποίο προπαγάνδιζε υπέρ του Μουσολίνι και γι’ αυτό φυλακίστηκε στην Πίζα· μετά έρχεται η φρενοβλάβεια που τον χτύπησε στη φυλακή. Φυλακισμένος στην Πίζα το 1945, έγραψε τα έντεκα «Κάντο της Πίζας», ενώ αργότερα, φυλακισμένος στην Αμερική, έπαθε τη φρενοβλάβεια.

Τα ποιήματα, που έγραψε στα κινεζικά, φέρουν τον τίτλο Κατάη. Με αυτή τη λέξη ήταν γνωστή η Κίνα στους λαούς της μεσαιωνικής Ευρώπης, που καμιά φορά απαντάται σε λογοτεχνικά κείμενα. Αυτά τα κείμενα μετέφρασε στα αγγλικά ο Πάουντ το 1915, τα οποία με τη σειρά του μετέφρασε στα ελληνικά ο Λορεντζάτος, με αφιέρωση «Του Γιώργου Σεφέρη, που διαβάσαμε μαζί τις φυλλάδες αυτές από μακριά».

Οι Μεταφράσεις του Λορεντζάτου, του σημαντικού αυτού ανθρώπου των Γραμμάτων μας, συνιστούν έργο επαναστατικό, που δυναμιτίζει κατασταλαγμένες απόψεις και αξίες, όπως τις μάθαμε στην εγκύκλια παιδεία μας, μας διαφωτίζει, όμως, πλουτίζει τη σκέψη, διορθώνει στρεβλές απόψεις και ιδεοληψίες, με γνώση και ευαισθησία που μετράνε εδώ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

Ο Πάουντ έμαθε κινεζικά, ήξερε όμως και εφτά ή οχτώ ζωντανές ή νεκρές γλώσσες και «αλώνισε τις φιλολογίες τους», όπως γράφει ο Λορεντζάτος, χρησιμοποιώντας μια οικεία στον Έλληνα αναγνώστη έκφραση, χαρακτηριστική της δυναμικής του ποιητή. Στην Κατάη μάς δίνει μια εικόνα της κινεζικής ποίησης, από τα 1100 π.Χ. έως το 700 μ.Χ., μιας εποχής που προηγείται του δικού μας Ομήρου και των Λυρικών και μας προτρέπει να τη διαβάσουμε ανεξάρτητα από το αγγλικό κείμενο, σαν κείμενο ελληνικό. Και παραμένοντας πιστός στον Θουκυδίδη, που θέλει την ανθρώπινη φύση να παραμένει σταθερή, υποστηρίζει πως: «Το αίσθημα της ποίησης είναι το ίδιο στις καρδιές των ανθρώπων». Τέλος, εξηγεί τη δυσκολία που έχει η μετάφραση των ιδεογραμμάτων αλλά και το γράψιμο από ένα κινεζικό χέρι, που κρατάει πινέλο και μελάνι, για να γράψει πάνω στο κινεζικό χαρτί, που διαφέρει από το τυπογραφικό χαρτί και μελάνι της Δύσης, κάτι που αδυνατεί το Δυτικό μυαλό να συλλάβει και να απορροφήσει. Παραθέτω δύο αποσπάσματα:

Γαλάζιο χόρτο στο ποτάμι γύρω/ Ιτιές γεμίζουν τον κλεισμένο κήπο./ Και μέσα, η κυρά, στο κάρπισμα της νιότης/ Μπροστά στην πόρτα, λίγο, κοντοστέκει./ Λυγερή, το λυγερό προβάλλει χέρι της·/ Ήτανε κουρτιζάνα τον παλιό καιρό,/ Και τώρα παντρεύτηκε ένα βλάκα,/ που ξημεροβραδιάζεται στα καπηλειά/ Και την αφήνει σπίτι του πολύ μονάχη. («Μέι Σεγκ» 140 π.Χ.)

Οι ζευγαρωμένες πεταλούδες κιτρίνισαν κιόλας με τον Αύγουστο/ Πάνω απ’ τη χλόη του κήπου μας που βλέπει κατά το Ηλιοβασίλεμα·/ Μου κάνουν κακό. Γερνώ./ Αν κατεβαίνεις μέσα απ’ τα στενά του ποταμού Κιανγκ,/ Μήνυσέ μου το από τα πριν παρακαλώ,/ Κι εγώ θα βγω να σ’ ανταμώσω/ Ως με το Τσο-φου-Σα. (Ριχάκου)

Όπως βλέπουμε στα ποιήματα, πέρα από την ιδιαιτερότητα της «γραφής», το μελάνι, το πινέλο και το τυπογραφικό χαρτί, που πραγματικά, όποιος δεν έχει ενημερωθεί, δεν μπορεί καν να υποψιαστεί, ο μεταφραστής πετυχαίνει να μας μεταφέρει στο οικείο κλίμα και του χώρου και της ψυχικής διάθεσης των ηρώων, πράγμα που επιβεβαιώνει τη ρήση του για την παγκοσμιότητα του αισθήματος «στις καρδιές των ανθρώπων» και τη σταθερότητα της ανθρώπινης φύσης, κατά Θουκυδίδη.

Στην ενότητα για το έργο του Μπλέηκ, πεζό κείμενο, ο Λορεντζάτος μάς ενημερώνει πως ο ποιητής το έγραψε στα τριάντα πέντε του χρόνια και περιέχει σε μικρογραφία τον σπόρο όλων των μετέπειτα προφητικών κειμένων. Πρόκειται για μια νέα ψυχολογία που «κηρύχνει ενάντια στον ηθικό κώδικα της Δύσης ύστερα από την Αναγέννηση», ενώ όσα λέει για τις σχέσεις των δύο φύλων ξεπερνούν κατά πολύ τον Φρόιντ για όσους προτιμούν «τον αέρα της μεγάλης Ποίησης από τη μυρουδιά της κλινικής». Χαρακτηριστική απομυθοποιητική κρίση για την τάση της διερεύνησης της Τέχνης μέσα από την Ψυχανάλυση. Η «Εισαγωγή» είναι μια ιστορική, κοινωνιολογική, πολιτισμική κριτική της εποχής του Μπλέηκ αλλά και αυτής που προηγήθηκε καθώς και αυτής που αναδύθηκε, η οποία διαστρέβλωσε ιδέες, καταπατώντας την αληθινή ουσία των αρχαίων θρησκειών και φιλοσοφιών, και ετοίμασε έναν κόσμο με «κοινό νου» μακριά από τις ρίζες της ζωής. Πρόκειται για μια αδυσώπητη κριτική για κείνους που δημιούργησαν το «πλαστογράφημα που λέγεται Αναγέννηση», την Ελλάδα του Βίνκελμαν και των Γερμανών λεγόμενων κλασικών, το «θρασομάνημα» της ελισαβετιανής εποχής, τους «θεομπαίχτες που μας κυβερνάνε επειδή ΕΧΟΥΝΕ ΤΗΝ ΕΠΙΡΡΟΗ ΓΙΑ ΙΚΑΝΟΤΗ (Μακρυγιάννης)». Επίσης, κάνει λόγο για τη μεταφυσική αξία του χρήματος, για τον συμβιβασμένο Έλιοτ που χρειάστηκε «ένα τελάρο από έτοιμες ιδέες της παράδοσης και από τότε τρύπωσε οριστικά μέσα στα άπλυτα της Αγγλικανικής Εκκλησίας», τελάρο που έλεγε πως έπρεπε να έχει ο Μπλέηκ.

Οι ιδέες του Λορεντζάτου φέρουν την ιδία βαρύτητα, πράγμα απολύτως απαραίτητο για μια ολοκληρωμένη γνώση πάνω σε θέματα που μονόπλευρα έχουν κατακυρωθεί στο πλατύ κοινό. Ενδιαφέρουσα είναι και η μελέτη του στα Ξένια του Μοντάλε, η «αρχιτεκτονική», αλλά και η φιλοσοφική μελέτη στο Κοράκι του Πόε, καθώς και οι προβληματισμοί του πάνω στο FelixRandal του Gerard Manley Hopkins.

Οι Μεταφράσεις του Λορεντζάτου, του σημαντικού αυτού ανθρώπου των Γραμμάτων μας, συνιστούν έργο επαναστατικό, που δυναμιτίζει κατασταλαγμένες απόψεις και αξίες, όπως τις μάθαμε στην εγκύκλια παιδεία μας, μας διαφωτίζει, όμως, πλουτίζει τη σκέψη, διορθώνει στρεβλές απόψεις και ιδεοληψίες, με γνώση και ευαισθησία που μετράνε εδώ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

Μεταφράσεις
Ζήσιμος Λορεντζάτος
Ίκαρος
212 σελ.
ISBN 978-960-572-025-4
Τιμή € 15,00

Πηγή : diastixo.gr