Ξένη πεζογραφία-Πολ Όστερ: «Η επινόηση της μοναξιάς» κριτική του Μάνου Κοντολέων

Δεν μπορώ να ισχυριστώ πως είναι κάτι, αν όχι μοναδικό, σίγουρα πάντως σπάνιο, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν είναι σύνηθες το πρώτο βιβλίο ενός συγγραφέα να είναι και αυτό που θα τοποθετεί τη βάση που πάνω της θα δομηθεί στα μελλούμενα χρόνια όλη η συγγραφική πορεία αυτού του δημιουργού. Αναφέρομαι στον Πολ Όστερ και στο βιβλίο του Η επινόηση της μοναξιάς.

Μέχρι το 1982, όπου κυκλοφορεί αυτό το βιβλίο, ο Όστερ βασικά έχει εκδώσει κάποιες ποιητικές συλλογές. Αλλά ο θάνατος του πατέρα του θα τον φέρει σε μια αναζήτηση της έννοιας της μνήμης. Τη μια μέρα υπάρχει ζωή… Κι έπειτα, ξαφνικά, υπάρχει θάνατος.

Πώς μπορείς να αντιπαραθέσεις τα δικά σου συναισθήματα που στηρίζονται στην ύπαρξη ζωής απέναντι στο γεγονός του θανάτου; Πώς κατανοείς αυτόν που οριστικά έφυγε και με ποιον τρόπο να τον διατηρήσεις δίπλα σου;

Με τη μνήμη, απαντά ο Όστερ – και με τη δική της βοήθεια ξεκινά να ιστορεί τη ζωή ενός ανθρώπου που, αν και έζησε δίπλα του, ωστόσο παρέμενε αόρατος. «Το πορτρέτο ενός αόρατου ανθρώπου»: έτσι τιτλοφορείται το πρώτο μέρος αυτού του βιβλίου.

Και εδώ ας σημειώσουμε πως Η επινόηση της μοναξιάς δεν περιέχει ένα καθαρόαιμο μυθιστόρημα, μα ούτε είναι και κάποιο ξεκάθαρο κείμενο δοκιμιακής μορφής. Μια ενδιάμεση κατάσταση βιογραφικών καταγραφών και φιλοσοφικών αναζητήσεων – αυτό είναι στο σύνολό του το έργο Η επινόηση της μοναξιάς.

Πέρα από τις σκέψεις και τις θεωρητικές προσεγγίσεις και, μιας και τούτο το βιβλίο δεν αποποιείται εντελώς μια μυθιστορηματική οντότητα, θα πρέπει να τονίσουμε τη δεξιοτεχνία του Όστερ να συγκινεί χωρίς μελοδραματισμό, να αναλύει με τρόπους ασυνήθιστους, να φέρνει στην επιφάνεια τη λεπτομέρεια και με τη δική της βοήθεια να συνθέτει το όλον.

Μοναξιάς; Μα μόλις προ ολίγου ο Όστερ μάς έχει μιλήσει για την αξία της μνήμης και το πώς μέσω αυτής έρχεται κάποιος σε επαφή με έναν άλλον. Ναι, αλλά η μνήμη για να λειτουργήσει απαιτεί μόνωση. Απομόνωση, πιο σωστά. Και αυτό που θα γεννήσει θα είναι ένα λογοτεχνικό έργο.

Ο Όστερ –με το πρώτο του αυτό βιβλίο– φανερώνει το πώς θα μορφοποιήσει όλα τα υπόλοιπά του έργα. Μάλλον –και με πιο σωστή έκφραση– καταγράφει τις τεχνικές με τις οποίες το άτομο θα μετατραπεί σε δημιουργό. Και, αν στο πρώτο μέρος ο μελλοντικός δημιουργός δοκιμάζει τις αντοχές του ανασκαλεύοντας το παρελθόν του πατέρα, στο δεύτερο, «Το βιβλίο της μνήμης», ανασκαλεύει το δικό του παρελθόν. Και κυκλοφορεί μέσα σε δωμάτια όπου έζησε, σε πόλεις που τον φιλοξενήσανε, δίπλα σε ανθρώπους που τον συντροφεύσανε, καταγράφει σκέψεις που αρπάχτηκαν την τελευταία στιγμή προτού λησμονηθούνε. Ο συγγραφέας αυτοβιογραφείται την ίδια ώρα που βιογραφεί τις ζωές άλλων. Εντός σου κατοικούν κι άλλοι, και εσύ υπάρχεις ως άτομο μόνο σε συσχετισμό με τους άλλους.

Έχει, πιστεύω, ενδιαφέρον να διαβάζει κανείς τις θεωρητικές σκέψεις πάνω στη γραφή δημιουργών που έχουν πλέον καταξιωθεί (σκέφτομαι, για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή τον Κούντερα). Αλλά έχει μπορεί και περισσότερο ενδιαφέρον να παρακολουθείς τις ίδιες αυτές σκέψεις, έτσι όπως είχαν σχηματιστεί στον νου ενός ανθρώπου που επρόκειτο να γίνει πεζογράφος.

Πέρα από τις σκέψεις και τις θεωρητικές προσεγγίσεις και, μιας και τούτο το βιβλίο δεν αποποιείται εντελώς μια μυθιστορηματική οντότητα, θα πρέπει να τονίσουμε τη δεξιοτεχνία του Όστερ να συγκινεί χωρίς μελοδραματισμό, να αναλύει με τρόπους ασυνήθιστους, να φέρνει στην επιφάνεια τη λεπτομέρεια και με τη δική της βοήθεια να συνθέτει το όλον. Όλα όσα ο αναγνώστης των μετέπειτα έργων του θα συναντήσει και θα εκτιμήσει.

Η επινόηση της μοναξιάς
Πολ Όστερ
μετάφραση: Σταυρούλα Αργυροπούλου
Μεταίχμιο
304 σελ.
Τιμή € 15,50

Πηγή : diastixo.gr