Ξένη πεζογραφία-Μαρσέλ Προυστ: «Ο Αδιάφορος και άλλα κείμενα των νεανικών χρόνων» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2016-07-21 09:24

Ο Μαρσέλ Προυστ είναι ο συγγραφέας που σημάδεψε τη λογοτεχνία με ένα και μόνο έργο, το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Βεβαίως στη λογοτεχνική μερίδα του περιλαμβάνονται και άλλα έργα, αλλά το πρώτο που μας έρχεται στο νου είναι το Αναζητώντας. Είναι ο συγγραφέας που παίρνει τα μηνύματά του από το μέλλον, που προσήμανε τον μελλούμενο κινηματογράφο. Είναι ο συγγραφέας που έστεψε πρωταγωνιστή των έργων του το Χρόνο, τη μνήμη, και αποκάλυψε την ιαματική της ιδιότητα. Ο Προυστ ήταν ευαίσθητος, φιλάσθενος, φιλομαθής, εστέτ, προικισμένος. Το έργο του είναι η αυτοβιογραφία του ή, αλλιώς, η αυτοβιογραφία του περνάει στο έργο του. Τα πρώτα κείμενά του, τα οποία δημοσιεύονται στο περιοδικό «La Revue Blanche», αποτελούν πρόπλασμα θεμάτων πάνω σε θέματα προσωπικά και λογοτεχνικά που θα αναπτυχθούν στο Αναζητώντας.

Ο Προυστ ήταν ευαίσθητος, φιλάσθενος, φιλομαθής, εστέτ, προικισμένος. Το έργο του είναι η αυτοβιογραφία του ή, αλλιώς, η αυτοβιογραφία του περνάει στο έργο του.

Το συγκεκριμένο βιβλίο με τον τίτλο Ο Αδιάφορος και άλλα κείμενα των νεανικών χρόνων περιέχει εκτενή μελέτη του Ζερόμ Σολάλ, βαθιά ψυχολογική εμβάθυνση στους χαρακτήρες αλλά και φιλολογική, με αναφορές και εστιάσεις στα σημεία εκείνα που θα κάνουν ιδιαίτερη αίσθηση στο Αναζητώντας. Το θέμα είναι ο έρωτας: «Γιατρευόμαστε από τα βάσανα της αγάπης μονάχα όταν δεν αγαπάμε πια», λέει ο Σολάλ. Ο χρόνος λειτουργεί καταστρέφοντας ό,τι γεννιέται. Είναι φανερό ότι εδώ υποκρύπτεται ο Ηράκλειτος και η ρήση του «Αιών παις εστί παίζων πεσσεύων», του οποίου οι πεσσοί είναι τα μεγάλα έργα, που ο Καρυωτάκης συμπλήρωνε ότι ο Χρόνος, σαν παιδάκι, τα γκρεμίζει με το πόδι («Φθορά»). Ο Έρωτας, επομένως, μπαίνει στην ίδια κατηγορία. Γεννιέται για να πεθάνει και, όπως όλα τα πράγματα, πρέπει να υποχωρήσει για να πάρει το σωστό της δρόμο η ζωή, αφού όμως διαγράψει όλη την καμπύλη των ψυχικών διακυμάνσεων. Η Μαντλέν, που είναι και η ηρωίδα του πρώτου έργου, διατρανώνει με το γάμο της ότι έπαψε πια να αγαπά. Όσο για τον Συμβολισμό, η Μαντλέν δεν είναι ένα αφηρημένο πρόσωπο. Βρίσκεται στο θρόισμα των ρούχων, στο άρωμα των λουλουδιών, στη φλυαρία των κοσμικών κύκλων, κάτι που ο Προυστ ανακυκλώνει συνεχώς στη μορφή ενός ερωτικού καημού που φτάνει στη φρενίτιδα. Στον Αδιάφορο, μάλιστα, θα πάρει τη μορφή της εμμονής, του κλεισίματος στον εαυτό, της στέρησης, της ζήλειας, της αναζωπύρωσης του πόθου. Περιγράφοντας την ερωτική εμμονή, ανιχνεύει τους νόμους της. Παρουσιάζει κάθε έρωτα προβάλλοντας μιαν άποψη του πάθους που θα διαποτίσει το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο και θα φτάσει στην καρδιά του αρρωστημένου πόθου που σπρώχνει και προς άτομα συχνά ασήμαντα και πάντα απρόσιτα. Το άγχος της ερωτευμένης γυναίκας μοιάζει να ανταποκρίνεται στην αγωνιώδη ανάσα του ασθματικού Προυστ... «Γιατί και ο έρωτας είναι κι αυτός μια απορρυθμισμένη αναπνοή μέσα από την οποία δοκιμάζεται το αδύνατο», λέει ο Σολάλ.

Ο Αδιάφορος πέρα από οτιδήποτε άλλο είναι ο θρίαμβος της ουσίας και η ταπείνωση της ματαιοδοξίας. Αρχικά ο κ. Λεπρέ κρίνεται κατώτερος, αν και όμορφος και ευγενικός. Η Μαντλέν κατασκοτώνεται να τον γοητεύσει, πλην ματαίως. Τα δολώματα πάνε στο βρόντο. Ο κ. Λεπρέ δεν «τσιμπάει», οπότε η Μαντλέν υποχρεώνεται να προωθήσει στην επιφάνεια τις κρυφές επιθυμίες της, να μεθοδεύσει την πλεκτάνη της γοητείας της μέσα από ένα πλέγμα κομψότητας, ακκισμών, κεκαλυμμένων μεθοδεύσεων, δήθεν τυχαιοτήτων. Κι όσο η μία κίνηση προκαλεί την άλλη και η άλλη την επόμενη κι έπειτα έρχεται η υποχρεωτική υπαναχώρηση, το πράγμα μοιάζει σαν ο κ. Λεπρέ να ανήκει σε άλλη ιστορία και δεν είναι συνεργάσιμος. Έτσι η Μαντλέν, αφού χαράμισε όλα τα όπλα της, και τα λουλούδια της και τις κατλέγες της, και τις τουαλέτες της και τις βεντάλιες της και τα θροΐσματα των μεταξωτών της, αφού προσποιήθηκε, υπαινίχθηκε, πρόβαλε, υπαναχώρησε, υποχώρησε, μίλησε έξω από τα δόντια, έγραψε γράμμα, το πήρε πίσω και ο κ. «Αδιάφορος» παρέμεινε αδιάφορος, τα πήρε όλα πίσω. Ο Λεπρέ, ψυχρά, ευγενικά και χωρίς προσπάθεια, της βγάζει τη μάσκα σιγά σιγά. Την αποψιλώνει από όλα τα ψιμύθιά της. Δεν είναι αυτή πρόθεσή του, αλλά μοιάζει σαν να τηρεί τις νόμιμες αποστάσεις και, χωρίς να καταλαβαίνει το στενό μαρκάρισμα της Μαντλέν, δεν ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα, σαν να μην ανήκει στο πλαίσιο. Δυο χρόνια μετά, η Μαντλέν θα παντρευτεί έναν άλλο που δεν αγαπά και που «κόσμησε τη ζωή της» για περισσότερο από σαράντα χρόνια. (Δεν ξέρω αν βγαίνει ένα ηθικό δίδαγμα από την περίπτωση της Μαντλέν, τα σύνεργα της γοητείας δεν λειτούργησαν και ο κατά τους άλλους προβλέψιμος «γαμπρός» έκανε την έκπληξη στην κυρία που νόμιζε πως τον είχε στο τσεπάκι της, επειδή του έκανε την τιμή να τον κοιτάξει. Ευχαριστώ δεν θα πάρω, απάντησε εκείνος, θα ταξιδέψω σε μέρη εξωτικά, και έφυγε).

Στο δεύτερο κείμενο, Πριν πέσει η νύχτα, μετά από μια διελκυστίνδα ανάμεσα στους συνομιλητές το πράγμα φτάνει εκεί που πρέπει. Στον έρωτα, όχι τον αναπαραγωγικό, αλλά τον ηδονικό, λες και ο πρώτος δεν εμπεριέχει την ηδονή επειδή εμπεριέχει την παραγωγή. Η αιτία αυτού του ηδονικού έρωτα οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε κάποια νευρική αλλοίωση και δεν μπορούμε να της προσδώσουμε ηθικό περιεχόμενο. Τέλος, «οι φυσικές ιδιότητες, η ηδονή της επαφής, η λαιμαργία , η τέρψη των αισθήσεων, έρχονται να προστεθούν εκεί όπου έχει ήδη ριζώσει η αγάπη μας για το ωραίο». Με τέτοια επιχειρήματα η κυρία θα επιχειρηματολογήσει υπέρ του έρωτά της.

Είναι ο συγγραφέας που έστεψε πρωταγωνιστή των έργων του το Χρόνο, τη μνήμη, και αποκάλυψε την ιαματική της ιδιότητα.

Στην Ανάμνηση η Βάιολετ και ο Κλάρενς είναι ένα περίεργο ζευγάρι αρωματοποιών (;). Εκείνη «σαν φευγαλέα σιλουέτα με τέτοια πνευματική εκφραστικότητα και με τόσο μοναδική αριστοκρατικότητα... από τις πιο λαμπρές αποκαλύψεις του κάλλους, μια γυναίκα ψηλή, με το πρόσωπο γυρισμένο και το σώμα κάτω από ένα μακρύ μάλλινο παλτό [...]. Ο έρωτας εμφανίστηκε εντελώς ξαφνικά, με τα τριαντάφυλλα και τα φλάουτά του, φιλοτεχνώντας, κοσμώντας, αγκαλιάζοντας. αρωματίζοντας τα πάντα ολόγυρά του». Μια τέτοια ανάμνηση δεν ξεχνιέται, όπως κι εκείνο το φλαμούρι, κάποτε.

Τέλος, στο Κατά της ασάφειας διαχωρίζει την έννοια στην ασάφεια στις ιδέες και τις εικόνες και στην ασάφεια στη γλώσσα. Μετά από μακρά πραγμάτευση, θα καταλήξει ότι η ασάφεια δεν απαντάται μόνο στην ποίηση αλλά και στη φιλοσοφία. Εν πάση περιπτώσει, ο συμψηφισμός λέει πως οι νέοι ποιητές πρέπει να εμπνέονται από τη φύση, η φύση μαζί με το μυστικό της ζωής θα τους μάθει να περιφρονούν την ασάφεια. Το φεγγάρι δεν είναι που μέσα στους αιώνες φωτίζει το σκοτάδι και παίζει φλάουτο με τη σιωπή!

Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, όχι μόνο για την ουσία του αλλά και για το είδος της γραφής του. Ο Προυστ κάνει προγραμματική έκπληξη στους αναγνώστες του μέλλοντος και εμείς από το μέλλον του στέλνουμε το θαυμασμό μας.

Ο αδιάφορος και άλλα κείμενα των νεανικών χρόνων
Μαρσέλ Προυστ
Μετάφραση: Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Βάσω Νικολοπούλου
Πατάκη
101 σελ.
ISBN 978-960-16-6367-8
Τιμή: €5,50

 

Πηγή : diastixo.gr