Βασίλης Βασιλικός: «Μάθημα ανατομίας»

2019-01-10 19:08

Το ενδιαφέρον για το τρομακτικά μεγάλο σε έκταση έργο του Βασίλη Βασιλικού τον τελευταίο καιρό έχει αναζωπυρωθεί. Γεγονός που προκαλεί ερωτήματα. Γιατί τώρα; Τι μεσολάβησε; Άλλαξε κάτι; Θεωρώ ότι η απάντηση θα δοθεί σε βάθος χρόνου, ωστόσο τώρα υπάρχουν κάποιοι αξιοσημείωτοι λόγοι γι’ αυτό. Ο Βασιλικός έχει επιλέξει τελευταία μια πιο συγκροτημένη, σταθερή και στιβαρή εκδοτική παρουσία. Το γιατί την αποκαλώ «στιβαρή» θα το εξηγήσω στη συνέχεια. Άλλος λόγος, το ότι ύστερα από τόσα βιβλία –γύρω στα εκατόν είκοσι– οι νέες εκδόσεις επιστρέφουν στην πρωταρχική τους μορφή, την πιο ζωτική θα έλεγα. Οι τωρινές επανεκδόσεις υπερτερούν λοιπόν της πληθώρας των προηγουμένων, καθώς η επιμέλειά τους έχει γίνει από τους ειδήμονες Αριστοτέλη Σαΐνη και Θανάση Αγάθο, έτσι καθίσταται στιβαρό, δίνοντας μια ευκαιρία να συστηθεί ξανά, το κάπως «παρεξηγημένο» έργο του.

Αυτά τα λίγα εισαγωγικά αναφορικά με τον Βασιλικό. Βασική παράλειψη θα ήταν να μη γίνει αναφορά στο κείμενο του χαλκέντερου νεοελληνιστή Ευριπίδη Γαραντούδη «Η “αναγέννηση” του πεζογράφου» (Τα Νέα, 19/7/2018), όπου διεξοδικά και πλήρως τεκμηριωμένα αναφέρονται όλα τα παραπάνω.

Τώρα, ως προς το Μάθημα ανατομίας. Το διήγημα, γραμμένο το 1978, σαράντα χρόνια μετά παραμένει εξαιρετικό. Διατηρεί τον παλμό του, χωρίς να φαίνονται τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει. Όχι μόνο επειδή ακροβατεί με πολύ καλή ισορροπία σε ένα τεντωμένο σκοινί (τεντωμένο μέχρι σήμερα), αυτό του Εμφυλίου. Ούτε επειδή ο Βασιλικός, ως ένας άξιος τεχνίτης του λόγου, σμιλεύει κάθε σημείο και μέρος δημιουργώντας έναν ρυθμό εσωτερικό, αυστηρό και σφιχτό, σαν να παίζει πιάνο με μετρονόμο και παρτιτούρα!

Το μεγάλο ατού είναι ορισμένα σημεία που προσεγγίζει μ’ έναν τρόπο που ξεπερνά τον ιστορικό χρόνο και την αίθουσα όπου εκτυλίσσεται το μάθημα. Αυτά τα σημεία ξεφεύγουν, είναι σχεδόν ποιητικά.

Στο κείμενο δεν περιττεύει ούτε μια λέξη. Αντίθετα, δίνει την εντύπωση, καθώς το διαβάζεις, ότι η κάθε λέξη δεν γίνεται να βγει με τίποτα και να μπει άλλη στη θέση της. Έτσι, ορθώς νιώθει ο Βασιλικός για το γραφτό του ότι «μετά από τόσα χρόνια δε θέλω να αλλάξω ούτε μια λέξη σ’ αυτό», όπως μας εκμυστηρεύεται στο σημείωμα του συγγραφέα. Κάποιος που ασχολείται και έλκεται περισσότερο από τον ποιητικό λόγο και λιγότερο απ’ τον πεζό, μπορεί εύκολα να αισθανθεί ανία ή να παρατήσει ένα μυθιστόρημα ή ένα λίγο πιο εκτενές διήγημα στη μέση. Αυτό εδώ όμως αποτελεί μια ακόμα επιτυχία για το Μάθημα ανατομίας. Ο ρυθμός του, στην αρχή σιγανός, δυναμώνει σταδιακά αλλά σταθερά φτάνοντας σε ένα κρεσέντο.

Ο Βασιλικός χρησιμοποιεί γνώριμα υλικά: τη ματαίωση, τον θάνατο, την ιστορική μνήμη και τη θέση του καθενός και της καθεμιάς ξεχωριστά αλλά και συλλογικά απέναντί της. Το μεγάλο ατού είναι ορισμένα σημεία που προσεγγίζει μ’ έναν τρόπο που ξεπερνά τον ιστορικό χρόνο και την αίθουσα όπου εκτυλίσσεται το μάθημα. Αυτά τα σημεία ξεφεύγουν, είναι σχεδόν ποιητικά. Δεν θα τα αποκαλύψω, είναι άλλωστε μια υποκειμενική θεώρηση, που μπορεί να μη σημαίνει κάτι για κάποιον άλλον. Φαίνεται όμως ότι είναι ο καρπός του πόνου της δικής του ψυχής.

Το πτώμα του αντάρτη είναι σύμβολο και αφετηρία των όσων διαδραματίζονται στην αίθουσα. Κάθε τομή που του κάνουν είναι μια επιτομή για μια νέα αποκάλυψη – και σταματώ εδώ, για να μην αποκαλυφθεί το τέλος.

Κλείνοντας, εύστοχο το εύρημα του Ρέμπραντ και έξυπνη η επιλογή για δίγλωσση έκδοση. Θίγει τόσο το γνωστό θέμα της μετάφρασης, όσο και το πραγματικό συμβάν στο συνέδριο (βλ. Σημείωμα του συγγραφέα). Στο ίδιο σημείωμα, μας πληροφορεί ότι το έγραψε με μια ανάσα μέσα σε μια νύχτα. Διαβάστε το έτσι απνευστί, δεν νομίζω ότι του πάει διαφορετικά. «Η κόλαση είναι οι άλλοι» σκέφτηκα τον Σαρτρ, αφού το διάβασα, σε συνάρτηση με την ελληνική Ιστορία, αλλά πιο πολύ ταιριάζει η σκέψη ότι η κόλαση είμαστε εμείς οι ίδιοι, όχι οι άλλοι.

 

Μάθημα ανατομίας
Δίγλωσση έκδοση
Βασίλης Βασιλικός
Ποικίλη Στοά
88 σελ.
ISBN 978-618-5360-08-5
Τιμή €10,00