Βασίλειος Μαρκεζίνης: «Η αρχαία ελληνική ποίηση» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

Ο σερ Βασίλειος Μαρκεζίνης έχει διατελέσει καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κέιμπριτζ και Οξφόρδης του Λονδίνου, Λέιντεν της Ολλανδίας και του Τέξας. Έχει γράψει σαράντα έξι βιβλία και περισσότερα από εκατόν πενήντα άρθρα, στα οποία έχει ασχοληθεί με το δίκαιο, τις μετακινήσεις των ιδεών, την ψυχοβιογραφία, τους κλασικούς συγγραφείς και την Τέχνη. Είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, του Βελγίου, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ολλανδίας, της Ρώμης, του Αμερικανικού Ινστιτούτου Δικαίου και της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αθήνα. Το 2005 χρίστηκε ιππότης από τη Βασίλισσα της Αγγλίας «για τις εξαίρετες υπηρεσίες του στον τομέα των διεθνών νομικών σχέσεων», έχει τιμηθεί με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος της Αξίας της Γαλλίας και της Ιταλίας και του έχουν απονεμηθεί τα διάσημα του Ανόβερου Ταξιάρχη του Τάγματος της Αξίας της Γερμανίας.

Το παρόν βιβλίο, το εξακοσίων εβδομήντα σελίδων πόνημα, ο επιβλητικός και μνημειώδης τόμος αφιερωμένος στην Αρχαία ελληνική ποίηση: Επική, λυρική, δραματική, Με το βλέμμα καλλιτεχνών και ψυχολόγων, είναι αληθινά φιλόδοξο και θαυμαστό για το πώς κατορθώθηκε. Οι προβαλλόμενοι τίτλοι του συγγραφέα σκοπίμως έχουν προταθεί σ’ αυτό το σημείωμα, για να φανεί και το εύρος και η ποιότητα της μελέτης.

Το τεράστιο υλικό είναι κατανεμημένο σε οχτώ κεφάλαια. Υπάρχει κατατοπιστικός Πρόλογος, ενημερωτική Εισαγωγή, τέσσερα Παραρτήματα, Βιβλιογραφία, Ευρετήρια. Ειδική μνεία θα ήθελα να κάνω στον Κατάλογο έργων διασήμων ζωγράφων· πενήντα ένα έργα, τον αριθμό, με θέματα ειλημμένα από τον αρχαίο μύθο, με πλούσιο σχολιασμό, τα οποία ενισχύουν την κατανόηση των ιδεών του βιβλίου.

Η εστίαση γίνεται στην αρχαία τραγωδία, στον ελληνικό πολιτισμό και στην ελληνική γλώσσα, τρία πεδία τα οποία τέμνονται αλλά αποτελούν και σύνολο και εφαλτήριο της ευρωπαϊκής πολιτισμικής διαχρονίας. Και βέβαια ο πολιτισμός αυτός βρίσκεται σε διάλογο με το θέατρο, τον στοχασμό και τα εικαστικά δημιουργήματα των αρχαίων Ελλήνων.

Πιάνοντας το νήμα από την αρχή, το έργο, πρωτίστως, απαιτεί χρόνο και αφοσίωση για τη μελέτη του. Όμως ο αναγνώστης που δεν έχει την υπομονή να πάρει τα κεφάλαια με τη σειρά, θα βρει μεγάλο ενδιαφέρον ακόμα και αν «πετάξει» από τη μία ενότητα στην άλλη, όπου ο συγγραφέας παραπέμπει δίκην παραδείγματος σε ήρωες της σαιξπηρικής τραγωδίας και όχι μόνο, στη διασταύρωση προσώπων, όπως αυτά αναδύονται από την ελληνική παράδοση και όπως μεταπλάθονται στα ευρωπαϊκά ομότιτλα, συχνά, έργα, δίνοντας το αναγεννησιακό ανάλογο της αρχαίας ελληνικής ποίησης. 

Ο συγγραφέας μάς ενημερώνει για το εύρος των γνώσεων που καλύπτουν πολλά πεδία και διαφορετικών επιστημών, αλλά συμπληρωματικών μεταξύ τους, αφού ο λόγος είναι για ένα «νηφάλιο πάθος» που προχωρεί πέρα από τα ονοματισμένα γνωστικά πεδία. Η εστίαση γίνεται στην αρχαία τραγωδία, στον ελληνικό πολιτισμό και στην ελληνική γλώσσα, τρία πεδία τα οποία τέμνονται αλλά αποτελούν και σύνολο και εφαλτήριο της ευρωπαϊκής πολιτισμικής διαχρονίας. Και βέβαια ο πολιτισμός αυτός βρίσκεται σε διάλογο με το θέατρο, τον στοχασμό και τα εικαστικά δημιουργήματα των αρχαίων Ελλήνων.

Ο συγγραφέας εξετάζει την άποψη ότι οι αρχαίοι Έλληνες κατείχαν την τέχνη της ανάλυσης και της κατηγοριοποίησης των ανθρωπίνων χαρακτήρων. Τον ενδιαφέρουν οι γυναικείοι χαρακτήρες των οποίων τα χαρακτηριστικά μπορούν να παρατηρηθούν και στις γυναίκες της σύγχρονης εποχής. Τον ενδιαφέρει, επίσης, να εξετάσει αν αυτοί οι αρχετυπικοί χαρακτήρες είναι φυσικοί ή λογοτεχνικά επεξεργασμένοι. Ο Σαίξπηρ και ο Μότσαρτ έχουν παρουσιάσει μια ποικιλία γυναικών και όχι πάντα κολακευτικά, γράφει, αλλά συναρπαστικά και αξιοθαύμαστα. Στους τρεις μεγάλους τραγικούς, όσον αφορά το στήσιμο του χαρακτήρα των γυναικών, συνυπολογίζει και τον Αριστοφάνη. Ο συγγραφέας επικαλείται και την Ζακελίν ντε Ρομιγί της οποίας ο τίτλος έργου Βάστα καημένη μου καρδιά είναι στίχος της Οδύσσειας που προετοιμάζει τον αναγνώστη για μια ψυχολογική ανάλυση των δραματικών προσώπων. Όμως, παρατηρεί πως μάλλον η Ρομιγί προβαίνει σε μια συναισθηματική ή ρομαντική εξήγηση και όχι ψυχολογική.

Στο θέμα επανέρχεται με ενδιαφέρουσες απόψεις, παίρνοντας αφορμή από την Άλκηστι του Ευριπίδη και διευκρινίζοντας ότι η υπόθεση του «έρωτα» για τον οποίο θυσιάζεται η ηρωίδα εξετάζεται με όρους του πέμπτου αιώνα και όχι της εποχής μας. Ο ρομαντικός έρωτας μπορεί να ανιχνευτεί, εν μέρει, στα βουκολικά ειδύλλια, αν και είναι, κυρίως έρωτας προς τη φύση. Για το πολύ μεγάλο και σημαντικό αυτό θέμα θα περιπλανηθεί σε κείμενα και ζωγραφικά έργα, προσφέροντας μια πολύ πλατιά και βαθιά ιδέα πάνω στο τι και πώς του έρωτα-Αφροδίτης. Θα σταματήσω για λίγο στην ιδέα της Αφροδίτης του Μποτιτσέλι, της οποίας η ομορφιά είναι υποδήλωση της πνευματικής ομορφιάς, κάτι που απορρέει από την νεοπλατωνική φιλοσοφία και είναι ιδέα του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς. Η προέκταση της θα μας φέρει στην Αφροδίτη του Ουρμπίνο του Τισιανού και στη συνέχεια στην Ολυμπία του Μανέ, δύο πολύ ενδιαφέρουσες αποκλίσεις της Αφροδίτης από τα ιδεατά τους  πρότυπα. Και εδώ ο συγγραφέας προβαίνει και σε ένα κοινωνιολογικό σχόλιο που απορρέει από τα άδυτα του πίνακα και της εποχής που τον γέννησε.

Ένα άλλο σημείο που θα ήθελα να σχολιάσω είναι το θέμα του Οιδίποδα. Ο συγγραφέας γράφει ότι ο ήρωας μας εντυπωσιάζει με «το ηγετικό του πνεύμα και την (αυτοκαταστροφική έστω) αποφασιστικότητά του ως ανακριτή». Εξετάζει την περίπτωση πέρα από το επίπεδο του μύθου, εστιάζοντας στις πολιτικές πεποιθήσεις του Σοφοκλή για να μας επιστήσει την προσοχή στο ότι οι σκέψεις του Σοφοκλή είναι πρωτίστως πολιτικές. Επισημαίνει μάλιστα μια αναλογία ανάμεσα στη συμπεριφορά του ήρωα και τη συμπεριφορά της Αθήνας. Και οι δύο γίνονται «τύραννοι» και οι δύο θα ηττηθούν και οι δύο θα μείνουν στην αιωνιότητα. Και ενώ ο Οιδίπους είναι Θηβαίος, τα πάντα αντικατοπτρίζουν την Αθήνα.   

Τα άλματα που κάνει ο συγγραφέας για να συνδέσει τις τέχνες, υπερσκελίζοντας τις εποχές, είναι προκλητικά. Και για να θυμηθούμε τον μόλις προαναφερθέντα Οιδίποδα, μας κνίζουν. Για παράδειγμα, ο συσχετισμός της «Ποιμενικής» του Μπετόβεν με τις Βάκχες του Ευριπίδη είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρων για τις  ομοιότητες και τις αποκλίσεις που θα επισημάνει. Θα επιμείνει, λοιπόν, στην άντληση πληροφοριών από κάθε πηγή, πολύ μακρινή, κοντινή, παράπλευρη. Και ενώ οι ρίζες είναι βαθιές και οι δημιουργοί του αρχαίου παρελθόντος έχουν διαχρονικά επηρεάσει άλλους δημιουργούς και καλλιτέχνες, ο  συγγραφέας με θλίψη θα επισημάνει τη σημερινή αδιαφορία των ανθρώπων του αστικού κέντρου, παρά το ότι μεγάλοι ποιητές όπως  Καβάφης, Σικελιανός, Ελύτης, Σεφέρης, το πρόβαλαν στο έργο τους. 

Το βιβλίο με το επιστημονικό ύφος, την πλούσια πληροφορία, την πλατιά εξακτίνωση σε άλλα είδη, τη διασταύρωση με τις άλλες τέχνες, τη σαφήνεια του λόγου, πρωτίστως «Σοφόν το σαφές» και, τέλος, με την ενότητα Ευχαριστίες, η οποία προβάλλει το άλλο πρόσωπο του  πνευματικού δημιουργού, πάνω στο πώς εκτιμά τον ρόλο των ανθρώπων γύρω του, καθίσταται θησαυρός πολύτιμος και απολαυστικός για τον Έλληνα αναγνώστη και, κατά το θουκυδίδειον ρήμα, «κτήμα ες αεί».

Η αρχαία ελληνική ποίηση
Επική, λυρική, δραματική: Με το βλέμμα καλλιτεχνών και ψυχολόγων
Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
670 σελ.
ISBN 978-960-08-0711-0
Τιμή € 27,00

Πηγή : diastixo.gr