.png?ph=89752c26b8)
"Το Μαργαριταρένιο Κουμπί": Ένα συναρπαστικό ντοκιμαντέρ από το Cine Δράση
Χιλή, 2015. Διάρκεια: 82'. Σενάριο-Σκηνοθεσία: Patricio Guzman. Πρωταγωνιστούν: Martin Calderon, Cristina, Patricio Guzman, Ema Malig, Gabriela Paterito, Gabriel Salazar Vergara.
«Το Μαργαριταρένιο Κουμπί» είναι ένα συναρπαστικό και υποβλητικό ντοκιμαντέρ, μια ωδή στο νερό και όσα το συνδέουν με την τραγική μνήμη της ανθρωπότητας.
Η ιστορία της Χιλής και της ευρύτερης περιοχής της Παταγονίας, γίνεται ένας αποστομωτικής ομορφιάς στοχασμός που ξεκινάει από τις άγριες περιπέτειες που κρύβονται στα νερά της θάλασσας και καταλήγει στον ουρανό και τη γένεση του σύμπαντος. Ένα φιλμ που δίκαια κέρδισε την Αργυρή Άρκτο Σεναρίου, το Βραβείο Οικουμενικής Επιτροπής στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου και άλλα 9 Βραβεία σε διεθνείς διοργανώσεις.
Ο τίτλος της ταινίας αναφέρεται στην τραγική ιστορία ενός ιθαγενούς που στα 1830 οι αποικιοκράτες έπεισαν, με αντάλλαγμα ένα μαργαριταρένιο κουμπί, να τον μεταφέρουν «πειραματικά» μαζί τους στη Μεγάλη Βρετανία για να τον «εκπολιτίσουν». Συμβολικά τον ονόμασαν Τζέρεμι Μπάτον. Ο «εκπολιτισμός» του Μπάτον, η βίαιη εξόντωση ενός πανάρχαιου λαού (20 μόνο είναι σήμερα οι άμεσοι απόγονοι των ιθαγενών) και ενός αρχέγονου πολιτισμού λίγο είναι γνωστά. Η εξαφάνιση ακόμα και αυτής της ανάμνησής του, ο "εκπολιτισμός" των εναπομεινάντων είναι εθνική ντροπή που κουβαλάνε όλοι οι Χιλιανοί, αθώοι και φταίχτες, αλλά δεν προκαλεί καμία συγκίνηση στις αποικιοκρατικές χώρες που τα προκάλεσαν.
Το φιλμ ξεκινά με ποιητικό τρόπο, με μια ήρεμη ωδή προς το νερό, τη σημασία του, τους μύθους που το θέλουν να είναι το στοιχείο που μας ενώνει με το σύμπαν, τις δοξασίες για την υγρή απαρχή του κόσμου. Οι εικόνες της φύσης, των ποταμών και τη μεγαλύτερης στον κόσμο ακτογραμμής, αυτή της Χιλής είναι μαγικές. Το νερό «μιλάει» και αυτό -καθώς ένας ειδικός βιολόγος μιμείται τη «φωνή» του- και διηγείται τις δικές του ιστορίες.
Με όλα αυτά ο θεατής παρασύρεται σαγηνευτικά στην αφήγησή, η οποία σταδιακά μεταμορφώνεται, από αδιανόητης ομορφιάς σπουδή σε αξιομνημόνευτο μάθημα Χιλιανής Ιστορίας, που θα το ζήλευε κάθε μαθητής. Μέσα από τη φυσική, άγρια και παράξενη ομορφιά της Παταγονίας, μαθαίνουμε την ιστορία των ιθαγενών φυλών που ζούσαν σε συνθήκες πολικού ψύχους σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον και τον βασικό πόρο ζωής τους το νερό, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα που το ίδιο το νερό έφερε στις ακτές τους τους πρώτους αποικιοκράτες. Το τι συνέβη μετά είναι λίγο πολύ γνωστό αφού ταιριάζει με όλες τις ιστορίες της αποικιοκρατίας που έζησαν και εν μέρει ζουν πολλές χώρες σε όλο τον πλανήτη. Οι επιζώντες σήμερα μέλη αυτών των «καταδικασμένων» φυλών, κρατούν ως δείγματα της παλιάς τους ταυτότητας το λεξιλόγιο, τις άγραφτες ιστορίες, την απτή σχέση τους με τη φύση, με το νερό.
Στη συνέχεια από τις φρικαλεότητες εναντίον των ιθαγενών φυλών ο δημιουργός μεταφέρει τον θεατή σε αυτές της πιο σύγχρονης Χιλιανής ιστορίας, στα 17 χρόνια της αμείλικτης στρατιωτικής δικτατορίας του Πινοσέτ (1973-1990). Συμπεριλαμβάνει συνεντεύξεις με ανθρώπους που βίωσαν από πρώτο χέρι την αγριότητα του καθεστώτος και μαρτυρίες για τα θύματα που «εξαφανίστηκαν» στον βυθό του αρχιπελάγους. Συνδέει το Σύμπαν, τον πλανήτη Γη και την ανθρώπινη μνήμη μέσα από την ιστορία των ντόπιων ιθαγενών, από αναρίθμητους αιώνες, κατοίκων της Παταγονίας, των ναυτικών που κατέφθασαν από την Αγγλία και έγιναν οι πρώτοι άποικοι της Χιλής και των πολιτικών κρατουμένων της Χούντας του Πινοσέτ.
Ο Patricio Guzman γεννήθηκε το 1941 στο Σαντιάγκο της Χιλής. Σπούδασε κινηματογράφο στη Μαδρίτη και στα τέλη της δεκαετίας του ’60 επέστρεψε στην πατρίδα του με στόχο να πραγματοποιήσει την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας. Η κοινωνικοπολιτική έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε όμως τη δεδομένη στιγμή στη Χιλή άλλαξε ριζικά τα σχέδια του δημιουργού, καθορίζοντας την μετέπειτα πορεία του. Μετά το πραξικόπημα, συλλαμβάνεται και κρατείται για σύντομο χρονικό διάστημα, πριν καταφέρει να διαφύγει από τη χώρα το Νοέμβριο του 1973. Ταξιδεύει στην Κούβα, στην Ισπανία και τη Γαλλία, απ’ όπου, εξόριστος πλέον, υπερασπίζεται τα πιστεύω του και στηλιτεύει την πολιτική κατάσταση στη Χιλή, με όπλο του την κάμερα. Το ίδιο διάστημα δίδαξε την τέχνη του σε Πανεπιστήμια και σχολές.
«Χώρα χωρίς ντοκιμαντέρ είναι σαν μια οικογένεια χωρίς φωτογραφίες.»
Αυτή η ρήση του Guzman εξηγεί το τι σημαίνει για αυτόν φιλμ τεκμηρίωσης. Από τους σημαντικότερους ντοκιμαντερίστες παγκοσμίως και εμβληματική προσωπικότητα στη Χιλή ο σκηνοθέτης έζησε όλη την ταραγμένη ιστορία της πατρίδας του, αποτυπώνοντάς την σε πολύτιμα κουτιά φιλμ που τον έκαναν αρχικά persona non grata στην χώρα του και μετά από δεκαετίες χρονογράφο της μνήμης της. Το φιλμ «Το μαργαριταρένιο κουμπί» είναι το 2ο μέρος της τριλογίας της ιστορικής μνήμης. Το 2010 υπογράφει το 1ο, ντοκιμαντέρ «Νοσταλγώντας το φως» (2010), ένα υπαρξιακό δοκίμιο, στο οποίο αναμοχλεύει, ποιητικά, όλα όσα τον συγκινούν ως δημιουργό. Το φιλμ είναι ταυτόχρονα πολιτικό σχόλιο για τα «φαντάσματα» που κληρονόμησε το καθεστώς Πινοσέτ στη Χιλή και ποιητικό ημερολόγιο που συγκίνησε τους θεατές σε όλον τον κόσμο με την σύνδεση της αστρονομίας με την ανθρώπινή ύπαρξη. Το 2015 σκηνοθετεί την ταινία «Το Μαργαριταρένιο Κουμπί» και το 2019 ολοκληρώνει την τριλογία με το φιλμ «Οροσειρά των Ονείρων», με το οποίο εξερευνά το αόρατο νήμα που συνδέει τον χρόνο, την τραγική ανθρώπινη ύπαρξη και την αδιάφορη αιώνια φύση.