«Το “Άλυτο αίνιγμα” από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών» της Μαρίας Κοτοπούλη

2017-02-10 15:35

Ίσως το αίνιγμα που θέτει ο Elgar στη σύνθεσή του να είναι το αιώνιο εκείνο «αίνιγμα» που ενυπάρχει σε κάθε έργο τέχνης και δημιουργεί τη μαγεία του μυστηρίου. Αυτή την αίσθηση είχαμε, παρακολουθώντας τη θαυμάσια συναυλία της 20ής Ιανουαρίου του 2017 από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο Μέγαρο Μουσικής. Με τη συμμετοχή δύο διακεκριμένων και πολυβραβευμένων καλλιτεχνών, του πιανίστα Δημήτρη Τουφεξή και του Ισραηλινού αρχιμουσικού Yoav Talmi, η Κρατική Ορχήστρα προσπάθησε να μας μυήσει στη γοητεία του παιγνιδιού ενός δυσεπίλυτου αινίγματος. Το κοινό σημείο των συγκεκριμένων έργων των δύο συνθετών, Johannes Brahms και Edward Elgar, είναι ότι μέσα από αυτά προβάλλονται πρόσωπα αγαπημένα.

Ο Johannes Brahms (1833-1897), εξέχων δεξιοτέχνης του πιάνου, εντυπωσιάζει τον Joseph Joachim, βιρτουόζο του βιολιού, από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους, η οποία εξελίσσεται μέσα στον χρόνο σε στενή φιλία. Ο Joachim τον συστήνει στο ζεύγος Schumann και ο νεαρός συνθέτης γίνεται αμέσως αποδέκτης του θαυμασμού τους, όταν τους παίζει έργα του για σόλο πιάνο. Οι Schumann γίνονται οι Μέντορές του και αλλάζουν τη ζωή και την καριέρα του. Ο Brahms συνδέεται με την Clara Schumann, διάσημη προσωπικότητα και πιανίστα της εποχής, με μεγάλη φιλία, η οποία κρατά για όλη τους τη ζωή. Όταν ο Schumann εισάγεται στο άσυλο το 1855 και μετά την αναχώρησή του, το 1856, για το αιώνιο ταξίδι, ο Brahms είναι δίπλα της, πιστός φίλος και συμπαραστάτης. Η Clara γράφει στο ημερολόγιό της «Τον αγαπώ σαν γιο μου» – ήταν 14 χρόνια μεγαλύτερή του. Ο Brahms τη λατρεύει και τη σέβεται. Η γνώμη της και οι συμβουλές της έχουν ιδιαίτερη αξία γι’ αυτόν.

Το αριστουργηματικό Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ.1 σε ρε ελάσσονα, έργο 15 είναι το πρώτο συμφωνικό έργο του Brahms και είναι επηρεασμένο από τη γνωριμία του με το ζεύγος Schumann. Ολοκληρώθηκε το 1858 και τον επόμενο χρόνο παρουσιάστηκε στο Ανόβερο υπό την μπαγκέτα του μεγάλου βιολονίστα Joachim, με τον συνθέτη στο πιάνο. Το κοντσέρτο, αν και δεν εκτιμήθηκε όσο του άξιζε από τους συγχρόνους του, χαρακτηρίστηκε αργότερα ως ένα από τα κορυφαία έργα για πιάνο της εποχής του ρομαντισμού. Ο συνθέτης, βαθιά επηρεασμένος από τις τραγικές στιγμές της ζωής του Robert Schumann, εμπλουτίζει το έργο του με τη δραματικότητα των συναισθημάτων των ηρώων του και με το κρύφιο πάθος τους. Πτυχές που ανέδειξε η ορχήστρα και στις οποίες ο Δημήτρης Τουφεξής, με περίσσια ευαισθησία, αντιτάσσει με το πιάνο του τον εσώτερο λυρισμό, τον θρήνο, μετουσιωμένο σε προσευχή, και συγκλονίζει. Μέσα από τις λεπτές κορυφώσεις της ερμηνείας του, η μορφή της «μούσας» του συνθέτη, Clara Schumann, «ζωγραφισμένη με ήχους», πλανάται αέρινη. Θαυμάσιος ο μουσικός διάλογος του πιανίστα με την ορχήστρα και έξοχες οι μνήμες από τον Beethoven στο Rondo: Allegronontroppo, όπως τις συνέλαβε ο συνθέτης και όπως τις ανέδειξε ο μαέστρος με τον πιανίστα και την ορχήστρα! Στο επίμονο χειροκρότημα του κοινού, ο σολίστ, εκτός προγράμματος, ερμήνευσε με φωτεινά ηχοχρώματα το τραγούδι «The man I love» του George Gershwin.

Το αίνιγμα, έχοντας σχέση με την ανθρώπινη ύπαρξη, έχει βαθιές τις ρίζες του στον χρόνο. Το πιο γνωστό ίσως αυτό που έθεσε η Σφίγγα στον Οιδίποδα. Αλλά και οι χρησμοί των μαντείων αινίγματα δεν ήσαν; Αινίγματα βρίσκουμε στα βιβλία των Προφητών και στο βιβλίο της Γενέσεως. Το αίνιγμα, παράδοξο, ανεξιχνίαστο, δυσερμήνευτο, αβέβαιο, και κάποτε άλυτο, έχει στόχο να ενεργοποιήσει και να οξύνει τη σκέψη και τη φαντασία, αλλά και να ευφράνει την ψυχή.

Στοιχεία που συνδυάζει το έργο του Άγγλου συνθέτη Sir Edward Elgar (1857-1934) VariationsonanOriginalTheme, op. 36, γνωστό ως Παραλλαγές «Αίνιγμα», που παρακολουθήσαμε στο δεύτερο μέρος της συναυλίας. Φαίνεται ότι η «προφητεία» του August Johannes Jaeger (1860-1909), φίλου και εκδότη του συνθέτη, «Η ώρα της παγκόσμιας αναγνώρισής σου έρχεται», βγήκε αληθινή. Ο Elgar συνθέτει τις δεκατέσσερις παραλλαγές του σε ένα θέμα πρωτότυπο. Κάθε μία παραλλαγή φέρει το παρωνύμιο φίλων του και σκιαγραφεί την προσωπικότητα και τη διάθεσή τους. «To my friends pictured within» γράφει στην αφιέρωσή του ο συνθέτης. Από τις πιο διάσημες παραλλαγές είναι τουNimrod, πρόσωπο βιβλικό, Νεμρώδ, δισέγγονος του Νώε, ιδρυτής της δυναστείας των Βαβυλωνίων και ένας από τους χτίστες του θρυλικού Πύργου, «δεινός κυνηγός ενώπιον του Κυρίου», όπως αναφέρεται στο βιβλίο της Γενέσεως (Ι΄:8,9,10). Το πρόσωπο αυτό ο συνθέτης το συνδέει με τον φίλο του Jaeger και παίζει με το όνομά του, που στα γερμανικά σημαίνει κυνηγός. Το «αίνιγμα» τέθηκε από τον ίδιο τον δημιουργό όταν στο πρόγραμμα της πρεμιέρας αναφέρει σε σχόλιό του: «Πέραν, μέσα και πάνω απ’ όλο το έργο ένα άλλο θέμα κινείται, αλλά δεν παίζεται … Έτσι το βασικό θέμα δεν εμφανίζεται ποτέ». Το αίνιγμα μένει άλυτο, πλανάται και τροφοδοτεί τη φαντασία ειδικών και ακροατών που προσπαθούν να το αποκαλύψουν.

Η εξαιρετική ερμηνεία της Κρατικής Ορχήστρας, υπό τη διεύθυνση του Ισραηλινού αρχιμουσικού Yoav Talmi, φώτισε τις προσωπικότητες που παρελαύνουν μέσα στο έργο και, με άριστα εκλεπτυσμένο ήχο, ανέδειξε την αφηγηματικότητα του Άγγλου συνθέτη και την ικανότητά του στη μουσική προσωπογραφία. Άφησε όμως να πλανάται ανέγγιχτο, παρά την εύπλαστη, στιλιστική ερμηνεία της, το λανθάνον θέμα που κινείται, αλλά δεν παίζεται, ίσως για να μη χαθεί η μαγεία του μυστηρίου!

 

 

 

πηγή : diastixo.gr