Τέσυ Μπάιλα: «Άγριες θάλασσες» κριτική του Μάνου Κοντολέων

2016-06-23 08:46

Το ιστορικό μυθιστόρημα προσφέρει στον αναγνώστη από τη μια την απόλαυση της ταύτισης με ήρωες που πριν από λίγα ή πολύ περισσότερα χρόνια είχαν υπάρξει, και από την άλλη τη δυνατότητα να γνωρίσει πτυχές ιστορικών περιόδων όχι με μια κάπως άψυχη εξιστόρηση, αλλά με την ένταση της περιγραφής ενός γεγονότος από κάποιον που το έχει ζήσει.

Στις Άγριες Θάλασσες οι χαρακτήρες δεν υποδύονται ιστορικές περσόνες. Είναι αυθεντικά άτομα του χτες που τις ανάσες τους ακόμα τις αφουγκράζονται κάποιοι.

Με άλλα λόγια, αν έτσι κι αλλιώς η λογοτεχνική αφήγηση είναι μια μεταφορά του αναγνώστη από τη δική του ζωή στη ζωή ενός άλλου προσώπου, η ιστορική λογοτεχνική αφήγηση προσφέρει ακόμα κάτι περισσότερο – την ψευδαίσθηση πως ζήσαμε το χτες, το έχουμε αρκούντως γνωρίσει κι έτσι το σήμερα μπορούμε καλύτερα και να το κατανοήσουμε, αλλά και πλέον αποτελεσματικά –αν χρειαστεί– να του αντισταθούμε ή να το διαμορφώσουμε.

Η Ιστορία δημιουργεί μνήμη. Ή μήπως η ανάγκη σύνθεσης μιας συγκεκριμένης μνήμης συγγράφει την ιστορία;

Ζούμε και ως άτομα και ως έθνος μια ιδιαιτέρως κρίσιμη μα και πικρή περίοδο. Έχουμε ανάγκη από τη μια να κατανοήσουμε το τι έχει στο παρελθόν συμβεί και από την άλλη να στηριχτούμε σε αυτό το παρελθόν για να ελπίσουμε σε ένα ευτυχέστερο μέλλον.

Όταν οι λαοί αισθάνονται ανασφαλείς επιστρέφουν στις ρίζες τους. Ανάλογα με το ήθος και το ύφος του δρόμου επιστροφής, άλλοτε μετατρέπονται σε συντηρητικές κοινωνίες, άλλοτε σε αυτοθαυμαζόμενες ολιγομελείς ή μη ομάδες, κάποτε κάποτε επιτρέπουν σε μέλη τους να αναλογιστούν τα λάθη και να προτείνουν διορθωτικές κινήσεις.

Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, το ιστορικό μυθιστόρημα που γράφεται από σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς ανθεί εκδοτικά. Το αν η ανθοφορία αυτή συνυπάρχει με μια ουσιαστική ενδοσκόπηση και δεν προτρέπει προς μια εσωστρεφή απομόνωση είναι κάτι που πολλούς προβληματίζει, αλλά ελάχιστους απασχολεί.

Ιστορικό, λοιπόν, μυθιστόρημα γραμμένο από σημερινούς συγγραφείς. Από αυτούς οι περισσότεροι δεν έχουν μια προηγούμενη θητεία στο λογοτεχνικό αυτό είδος. Οι περισσότεροι γράφανε κοινωνικά ή υπαρξιακά μυθιστορήματα και μέσα στο πλαίσιο των συνθηκών που πιο πάνω έχω αναφέρει, ενδύσανε κοινωνικά πάθη και σωματικούς καημούς με ιστορικά ενδύματα.

Η Τέσυ Μπάιλα ανήκει σε αυτήν την κατηγορία; Το Άγριες Θάλασσες είναι το πέμπτο της μυθιστόρημα και το πρώτο που αγγίζει –προσωπικά αυτό θεωρώ πως είναι– το είδος του ιστορικού μυθιστορήματος.

Συγγραφικά, αφού πρώτα ανίχνευσε με τα δυο πρώτα της έργα τις ψυχολογικές και υπαρξιακές ανάγκες κάποιων προσώπων, στη συνέχεια –με τα δύο επόμενα έργα της και τα οποία την έκαναν ιδιαιτέρως γνωστή και αναγνωρίσιμη– αναζήτησε το πώς τα ατομικά οράματα πορεύονται μέσα στην Ιστορία. Οι ήρωες αυτών των έργων της, αν και επηρεάζονται από τα ιστορικά γεγονότα, δεν συμμετέχουν στη διαμόρφωσή τους.

Τώρα, με το τελευταίο της αυτό πόνημα, φέρνει τους κεντρικούς χαρακτήρες της ιστορίας της να συμμετέχουν στον τρόπο που διαμορφώθηκε η πορεία των αποφάσεων που άλλοι –ανώτεροι– είχαν πάρει.

Με άλλα λόγια, η Τέσυ Μπάιλα αποφάσισε να γράψει για τους μικρούς όσο και καίριους –και τις περισσότερες φορές άγνωστους– ήρωες των μεγάλων ιστορικών περιόδων. Το μυθιστόρημα στηρίχτηκε πάνω σε ένα ντοκουμέντο. Στο ημερολόγιο που κρατούσε ο ήρωας της αφήγησης και που βέβαια υπήρξε πρόσωπο υπαρκτό. Δίπλα του και άλλα άτομα – κι αυτά υπαρκτά.

Η Μπάιλα αναζήτησε έναν τρόπο να μετατρέψει το ιστορικό συμβάν σε ιστορικό μυθιστόρημα. Με την εμπειρία της πλούσιας αφηγηματικής της τεχνικής κατάφερε αυτή τη «μετενσάρκωση» να την πετύχει. Ο ναυτικός της Σάμου, που με τον αυθορμητισμό ενός ανθρώπου που δεν έχει χάσει την ατομική μα και εθνική του αξιοπρέπεια προσχωρεί σε μια επικίνδυνη συμμαχική αποστολή μέσα στα νερά της Μεσογείου, γίνεται μυθιστορηματικός ήρωας και το αυθεντικό του ημερολόγιο στηρίζει της αποφάσεις του και εντός της μυθιστορηματικής πλοκής.

Οι σχέσεις του με κάποια ακόμα πρόσωπα –άτομα από άλλους τόπους μεν, αλλά με τον ίδιο στόχο, την αμφισβήτηση δηλαδή, του ναζισμού και του φασισμού– περιγράφονται ολοζώντανα. Όπως επίσης με πάθος αλλά και ευπρέπεια καταγράφεται η ερωτική σχέση του κεντρικού προσώπου με τη γυναίκα που θα τον συντροφεύσει και στην αληθινή ζωή.

Έτσι έχουμε, τελικά, ένα μυθιστόρημα που από τη μια μπορεί να καλύψει την ανάγκη ενός σημερινού αναγνώστη να στηριχτεί σε αξίες που οι πρόσφατοι προγονοί του υποστηρίξανε και μάλιστα χωρίς ποτέ να ζητήσουν να εξαργυρώσουν την προσφορά τους, και από την άλλη να χαρίσει πλούσια πλοκή και έντονα συναισθήματα. Στις Άγριες Θάλασσες οι χαρακτήρες δεν υποδύονται ιστορικές περσόνες. Είναι αυθεντικά άτομα του χτες που τις ανάσες τους ακόμα τις αφουγκράζονται κάποιοι.

Η τεχνική της Τέσυ Μπάιλα –παρόμοια με τα προηγούμενα έργα της, αν και εδώ πλέον σωστά οργανωμένη– πρωτίστως στηρίζεται στην ικανότητά της να ζωντανεύει όλα τα πρόσωπα του έργου• από τους πρωταγωνιστές μέχρι και κάποιους που απλώς σε ελάχιστες σελίδες τους αναφέρει. Κι ακόμα έχει να κάνει με την αξιοποίηση των περιγραφών, με τη πληθωρική αφηγηματική της συγγραφική ταυτότητα και με μια ευαισθησία που από τη μια ενεργοποιείται με μια θηλυκή παρατηρητικότητα και από την άλλη με ένα αρσενικό πάθος. Την εντιμότητα του όλου εγχειρήματος την εδραιώνει η παράθεση μιας πλούσιας βιβλιογραφίας, αλλά και η σεμνή –όσο και ιδιαιτέρως κατατοπιστική– εισαγωγή.

Η Μπάιλα αναζήτησε έναν τρόπο να μετατρέψει το ιστορικό συμβάν σε ιστορικό μυθιστόρημα. Με την εμπειρία της πλούσιας αφηγηματικής της τεχνικής κατάφερε αυτή τη «μετενσάρκωση» να την πετύχει.

Για όσους θα ήθελαν μια κάποια περίληψη της υπόθεσης του βιβλίου, αντιγράφω το κείμενο από το οπισθόφυλλο του βιβλίου. Νομίζω πως επαρκώς θα τους ικανοποιήσει:

Στις άγριες θάλασσες της κατεχόμενης Ελλάδας υπάρχει ένα μυστικό ελευθερίας που το γνωρίζουν μόνο οι γενναίοι. Η «Ευαγγελίστρια», το καΐκι της διαφυγής, δε μεταφέρει ανθρώπους∙ μεταφέρει την ελπίδα της εθνικής ξαστεριάς στην πιο σκοτεινή στιγμή της σύγχρονης Ιστορίας. Κατακτητές και πατριώτες, διώκτες και κυνηγημένοι, όλοι τους στρατευμένοι σ’ έναν πόλεμο που θα κρίνει το μέλλον του κόσμου. Από τον ασυμβίβαστο καπετάν Μιλτιάδη Χούμα μέχρι την καρτερική Ελένη του, μικροί και μεγάλοι ήρωες στροβιλίζονται σ’ ένα έπος που εκτυλίσσεται στην πανάρχαια θάλασσα του Ομήρου. Ζωή μοιρασμένη σε επεισόδια που θα αδυνατούσε να συλλάβει και η πιο τολμηρή φαντασία.

Άγριες Θάλασσες
Τέσυ Μπάιλα
Ψυχογιός
472 σελ.
ISBN 978-618-01-1436-2
Τιμή: €16,60

 

Πηγή : diastixo.gr