"Ταξί στην Tεχεράνη" από το Cine - Δράση Πέμπτη 20 Φεβρουαρίου, 20.15, ΤΥΠΕΤ

2020-02-17 17:17

Ιράν, 2015. Διάρκεια: 82΄. Σκηνοθεσία- Σενάριο-Μοντάζ-Φωτογραφία- Παραγωγή: Jafar Panahi. Πρωταγωνιστούν: Jafar Panahi. Οι επιβάτες ερμηνεύονται από μη επαγγελματίες ηθοποιούς, με τις ταυτότητες τους να μην αποκαλύπτονται για λόγους προστασίας τους από το καθεστώς.

To «Ταξί στην Τεχεράνη», που κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο και το Βραβείο Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο Φεστιβάλ του Βερολίνου (2015) είναι ένα φιλμ ανθρώπινο, τρυφερό, ευρηματικό, πρωτότυπο, απρόβλεπτα αστείο καi άκρως κατατοπιστικό για την αντιφατική κατάσταση του σύγχρονου Ιράν. Διαθέτει σπάνια απλότητα που κερδίζει το θεατή από την πρώτη κιόλας σκηνή.

Το Ιράν δεν είναι τυχαία χώρα. Διαθέτει πλούτο που δεν περιορίζεται στα πετρέλαια, έχει βαθιά και μοναδική για την περιοχή αστική παράδοση, αξιοθαύμαστο δυναμικό νέων ανθρώπων πολύ μορφωμένων και ανήσυχων και, σε αντίθεση με τα γειτονικά κράτη, είναι μια εύτακτη πολιτεία, ένα κράτος που δουλεύει κανονικά σε όλα τα επίπεδα των δημοσίων πολιτικών.

Στη χώρα διεξάγεται εδώ και πολλά χρόνια ένας αδυσώπητος αγώνας μεταξύ των μετριοπαθών και σκληροπυρηνικών για την πορεία που θα ακολουθήσει. Τα επίδικα είναι πολύ δύσκολα και περίπλοκα, ενώ η αμερικάνικη πολιτική επί Τραμπ ζορίζει πολύ την κατάσταση. Επομένως το ερώτημα που τίθεται σε οποιονδήποτε παρακολουθεί τα τεκταινόμενα σε αυτήν την κεντροασιαστική χώρα είναι το εξής: Είναι απαραίτητη η εκδικητική μανία με την οποία οι ιρανικές αρχές αντιμετωπίζουν τους αντιφρονούντες; Και σε όσους αναρωτιούνται τι ακριβώς σημαίνει η έκφραση «εκδικητική μανία» θα αναφέρουμε την περίπτωση του Jafar Panahi.

Ο Panahi, σκηνοθέτης αναγνωρισμένος στη χώρα του και σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει στο ενεργητικό του ταινίες-αριστουργήματα όπως ο «Κύκλος» (Dayereh, 2000). To 2010 αυτός, η γυναίκα του, η κόρη του και 15 στενοί τους φίλοι συνελήφθησαν από τις ιρανικές αρχές με την κατηγορία της άσκησης προπαγάνδας κατά της κυβέρνησης. Εκείνος, βέβαια, πάντα έκανε πολιτικές ταινίες, δείχνοντας αμετανόητη ανυπακοή στις έντονες «νουθεσίες» του καθεστώτος, νουθεσίες που κατά καιρούς εξελίσσονταν σε βραχυχρόνιες συλλήψεις για ασήμαντες αφορμές. Το ίδιο συνέχισε να κάνει ακόμη και μετά τον εγκλεισμό του για σχεδόν δύο μήνες στις φυλακές Εβίν όταν το Υπουργείο Πολιτισμού και Ισλαμικής Καθοδήγησης του απήγγειλε κατηγορίες για απόπειρα καταγραφής των ταραχών που ακολούθησαν την αμφιλεγόμενη επανεκλογή του προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ το 2009. Αν και αποφυλακίστηκε με εγγύηση, τελικά καταδικάστηκε σε 6ετή κάθειρξη για συνωμοσία κατά της εθνικής ασφάλειας και προπαγάνδα κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Η ποινή του ολοκληρώθηκε με 20ετή απαγόρευση δημιουργίας ταινιών, συγγραφής σεναρίων, δημοσίευσης συνεντεύξεων σε εγχώρια ή ξένα Μέσα και μετακίνησης εκτός χώρας. Έζησε για μεγάλο διάστημα σε κατ’ οίκον περιορισμό και σήμερα, μετά από ένα διεθνές κίνημα συμπαράστασης από σκηνοθέτες παγκοσμίου κύρους όπως οι Κεν Λόουτς, αδερφοί Νταρντέν, Βάλτερ Σάλες και άλλοι, απολαμβάνει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, αλλά δεν μπορεί να δουλέψει ή να ταξιδέψει στο εξωτερικό. Ουσιαστικά είναι ακόμα φυλακισμένος μέσα σε στην ίδια του την πατρίδα που τον θεωρεί εχθρό της, πράκτορα και συνωμότη.

Από την στιγμή που του απαγόρεψαν να κινηματογραφεί ο Panahi επαναπροσδιόρισε, αναγκαστικά, τον τρόπο δουλειάς του και βάλθηκε να δημιουργεί με ελάχιστα μέσα. Επιστρατεύοντας ψηφιακές, οικιακές κάμερες και κινητά, καταγράφει ρεαλιστικά τη δική του πραγματικότητα, αυτή ενός ανθρώπου κλεισμένου σε τέσσερις τοίχους. Με αυτόν το τρόπο κατάφερε να σπάσει την απαγόρευση με τρία φιλμ. Το ντοκιμαντέρ «This is not a film», (2011, μόλις ένα χρόνο μετά τη σύλληψή του), το «Closed curtain» (2013) και το «Ταξί στην Τεχεράνη» (2015). Ταινίες που με διάφορους τρόπους έστελνε στη Δύση σε διάφορες διοργανώσεις. Στο «Ταξί» ο Panahi, σχετικά απελευθερωμένος από τα ασφυκτικά δεσμά, γίνεται οδηγός ταξί το οποίο έχει μετατρέψει σε κινηματογραφικό στούντιο. Με αυτό περιφέρεται στους δρόμους της Τεχεράνης οδηγεί στους προορισμούς και καταγράφει τους επιβάτες του, άντρες και γυναίκες, νέους και γέρους, φτωχούς και πλούσιους, παλαιών αρχών και αντισυμβατικούς, προσφέροντας στον θεατή μια μικρογραφία της ιρανικής κοινωνίας του σήμερα.

Κινηματογραφεί την ιρανική πραγματικότητα, όπως ξετυλίγεται στους δρόμους από όπου περνάει το ταξί. Αυτή των μικροκλεφτών που κάνουν κατήχηση για τη χρησιμότητα της θανατικής ποινής, του λαθραίου διακινητή των παράνομων στο Ιράν ταινιών του Χόλιγουντ, της γυναίκας που κλαίει για τον τραυματισμένο άντρα της και ταυτόχρονα ανησυχεί ότι θα μείνει χωρίς κληρονομιά αν αυτός πεθάνει, του παλιού γείτονα που έπεσε θύμα κλοπής αλλά δεν το ανέφερε στην αστυνομία επειδή φοβάται ότι οι κλέφτες θα κρεμαστούν και της ακτιβίστριας δικηγόρου που χαμογελαστή κρατώντας μια αγκαλιά κόκκινα τριαντάφυλλα πηγαίνει στη φυλακή, να συμπαρασταθεί σε μια απεργό πείνας, που συνελήφθη επειδή θέλησε να παρακολουθήσει έναν αγώνα βόλεϊ.

Αυτή η ακτιβίστρια είναι η παγκοσμίως γνωστή δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Νασρίν Σοτουντέχ, η οποία στο σύντομο πέρασμά της λέει στον ταξιτζή: «Οι τακτικές των μυστικών υπηρεσιών είναι προφανείς. Πρώτα σου φτιάχνουν το φάκελο, ξάφνου κατηγορείσαι για πράκτορας της Μοσάντ, της CIA ή της Ιντέλιτζεντζ Σέρβις, μετά πετάνε μια κουβέντα για το ήθος σου και τον τρόπο ζωής σου, σου κάνουν το βίο σου φυλακή. Αποφυλακίζεσαι, ωστόσο ο έξω κόσμος είναι η μεγαλύτερη φυλακή. Κάνουν τους φίλους σου, τους μεγαλύτερους εχθρούς σου. Και τότε, η μόνη λύση είναι να φύγεις από τη χώρα».

Η Σοτουντέχ, που είχε αποφυλακιστεί μόλις πριν τα γυρίσματα της ταινίας, δεν έφυγε από το Ιράν. Αποφάσισε να συνεχίσει το έργο της. Κάπως έτσι ήρθε η νέα καταδίκη της σε εφτά χρόνια φυλάκιση: πέντε για συνωμοσία εναντίον του καθεστώτος και δύο για προσβολή του ηγέτη Αλί Χαμενέι. Επί της ουσίας αντιμετωπίζει ποινές κάθειρξης που υπερβαίνουν τα 30 έτη και 148 βουρδουλιές για παραβιάσεις 6 άρθρων του Ποινικού Κώδικα. Οι ποινές της επιβλήθηκαν για το θάρρος να μείνει στη χώρα της και να υπερασπιστεί τις ελευθερίες των Ιρανών και στοχεύουν να εκφοβίσουν όσους σκεφτούν να ακολουθήσουν τον μοναχικό και ηρωικό της δρόμο.

Όλοι οι επιβάτες του «Ταξί» είναι συγκλονιστικά απλοί. Μας δείχνουν μερικές στιγμές καθημερινότητας τους. Οι ερμηνευτές είναι αληθινοί πελάτες, εκτός από τη Χάνα, τη μικρή ανιψιά του Panahi που τραβάει τα πάντα με τη μικρή της κάμερα, γιατί θέλει να γίνει και η ίδια σκηνοθέτης και η δασκάλα της τής έχει αναθέσει να γυρίσει μια μικρού μήκους ταινία, που θα υπακούει στους συγκεκριμένους κανόνες, που πρέπει να έχει πάντα ένα φιλμ κατάλληλο για διανομή: να σέβεται τη μαντίλα και τον ισλαμικό νόμο, οι καλοί να μη φοράνε γραβάτα και να έχουν ονόματα αγίων, να μην απεικονίζει βία ή επαφές μεταξύ ανδρών και γυναικών και, κυρίως, να μην έχει καμία σχέση με τη «χυδαία πραγματικότητα», αυτήν ακριβώς που καταγράφει ο Panahi.

Ο σκηνοθέτης βάζει όλη την ψυχή του στη δημιουργία του φιλμ, αποδεικνύοντας για μια ακόμα φορά ότι είναι αληθινός καλλιτέχνης και εκφράζει τον καθημερινό αγώνα για ελευθερία, δημοκρατία, τον πόνο για μια πατρίδα που δεν την αφήνουν να ανθίσει και την δική του προσωπική απελπισία που δεν του επιτρέπουν να υπηρετήσει την τέχνη του. Γιατί όπως λέει «Το σινεμά είναι το μέσο έκφρασης και το νόημα της ζωής μου. Τίποτα δεν μπορεί να με αποτρέψει από το να φτιάχνω ταινίες». Η κινηματογράφηση του είναι λιτή, φορτισμένη συναισθηματικά και ίσως εξ αιτίας αυτού δημιουργεί μια βαθιά προσωπική ταινία μυθοπλασίας απλή κι αυθεντική, που ντύνει τον πολιτικό της λόγο με ελαφρότητα και χιούμορ.


*Οι χειμερινές κινηματογραφικές προβολές του Cine-Δράση πραγματοποιούνται κάθε Πέμπτη, 8.15 το βράδυ στην αίθουσα "Ν. Εγγονόπουλος" του πάρκου "Μ. Θεοδωράκης" (ΤΥΠΕΤ), Π. Μπακογιάννη 38-42, Βριλήσσια.