Τασούλα Τσιλιμένη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

2018-02-07 13:33

Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο οποίο διδάσκει θέματα παιδικής-εφηβικής λογοτεχνίας, αφήγηση και μυθοπλασία-δημιουργική γραφή κειμένων βραχείας φόρμας. Έχει διδάξει σε μεταπτυχιακά προγράμματα της ημεδαπής και της αλλοδαπής. Μελέτες της έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα έγκριτα περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους. Είναι διευθύντρια του ηλεκτρονικού περιοδικού Κείμενα για τη μελέτη της Παιδικής Λογοτεχνίας και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Διαδρομές. Ασχολείται επίσης με την κριτική βιβλίων. Εκτός από άρθρα, μελετήματα και βιβλία για τη θεωρία και τη διδακτική της παιδικής λογοτεχνίας, γράφει λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά. Διηγήματα και μικρές ιστορίες της έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και σε έντυπα, όπως το ηλεκτρονικό περιοδικό Ο Αναγνώστης, η εφημερίδα Ελευθερία και άλλα. Βιβλία της έχουν μπει στη βραχεία λίστα του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ενώ το βιβλίο της Ο κύριος Μπου έχει τιμηθεί με το Βραβείο Εικονογράφησης του ίδιου φορέα. Η συζήτησή μας έγινε με αφορμή τη συλλογή διηγημάτων με τίτλο Το κουμπί, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Το κουμπί είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων σας. Γιατί επιλέξατε τη συγκεκριμένη από τις δεκατρείς ιστορίες και ως τίτλο του βιβλίου;

Το Κουμπί είναι ταυτόχρονα και η πρώτη ιστορία στη συλλογή. Και αυτό όχι τυχαία. Ήταν αυτή που «γεννήθηκε» πρώτη και ήρθε και ξεκούμπωσε φωνές ποικίλων χαρακτήρων και διαφορετικών ηλικιών της υπαίθρου ή αστικών κέντρων, του σήμερα ή περασμένων δεκαετιών. Έτσι συγκεντρώθηκαν οι δεκατρείς ιστορίες μικρής φόρμας και διηγήματα στα οποία μπορεί κανείς να αφουγκραστεί τραύματα πολλών και κυρίως ευαίσθητων ή ανίσχυρων. Ένα γαϊτανάκι αφηγήσεων είναι το Κουμπί, που ξετυλίγει ή τυλίγει ρεαλιστικές ιστορίες αλλά και άλλες με έντονο το στοιχείο του μαγικού, του υπερβατικού και αναδεικνύει τη συνομιλία των άυλων και των γήινων πραγμάτων. Πρόθεσή μου με αυτές τις ιστορίες είναι να περιγράψω την καθημερινότητα απλών ανθρώπων και να δώσω φωνή σε εκείνα/εκείνους που δεν πρόλαβαν να αρθρώσουν λέξη. Οι ιστορίες αυτές δεν εκφράζουν μια συγκεκριμένη περιοχή (Θεσσαλία) ή ιστορική στιγμή ή την οπτική γωνία μιας συγκεκριμένης τάξης. Προσπαθώ να γράψω και να αναπαραστήσω μια πραγματικότητα με τρόπο ώστε να διαφανεί ότι οι καταστάσεις που σκιαγραφούνται εδώ εκπροσωπούν όλες τις πιθανές μορφές ανθρώπινης αλληλεπίδρασης.

Αγγίζετε με λεπτότητα ιδιαίτερες πτυχές της παιδικής ηλικίας. Πόσο σημαντική για την εξέλιξη ενός ανθρώπου είναι αυτή η περίοδος;

Θεωρώ καθοριστική την παιδική ηλικία για τη μετέπειτα πορεία του ανθρώπου. Συχνά θεωρούμε ότι τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να υποβιβάζουμε τις αντιληπτικές και συναισθηματικές τους ικανότητες. Τα παιδιά, όντας βρέφη ακόμη, διαισθάνονται, έχουν απίστευτη παρατηρητικότητα, κρίση και μνήμη. Ο κόσμος τους, όχι σπάνια, παραβιάζεται με ποικίλους τρόπους από τους ενήλικες. Η σεξουαλική παρενόχληση είναι ένα θέμα που μας σοκάρει, ίσως, αλλά υφίσταται σε πολλούς χώρους και κυρίως οικείους. Τρεις από τις ιστορίες της συλλογής υπαινίσσονται το θέμα αυτό, με διακριτικότητα και με σαφή πρόθεση όχι να καταγγείλουν, αλλά να δείξουν ένα κομμάτι της κοινωνίας. Ήθελα να απεκδυθώ το βάρος ιστοριών που άκουσα. Διάβασα για το θέμα αυτό, δίνοντας φωνή στα ίδια τα παιδιά/χαρακτήρες να μιλήσουν για «παιχνίδια ενηλίκων» εις βάρος τους. Να δείξω, αν θέλετε, τη μάσκα που ένα μέρος της κοινωνίας μας ντύνεται και τη χρησιμοποιεί διπλά: άλλοτε με υπερπροστατευτική διάθεση απέναντι στο παιδί και άλλοτε με τρόπο που δείχνει το πιο σκοτεινό πηγάδι των προθέσεών της. 

Οι ρίζες στερεοτύπων είναι βαθιές, και χρειάζεται χρόνος, ενημέρωση και επιμονή σε καθημερινή προσωπική βάση για να αλλάξουν τα πρότυπα που κρατούν τη γυναίκα, σε αρκετά ακόμη επίπεδα, σε συγκεκριμένους ρόλους και θέσεις.

Σημαντικό είναι και το στοιχείο της απώλειας, όχι μόνο με την έννοια του θανάτου. Θέλετε να μας πείτε γι’ αυτό;

Οι περισσότερες ιστορίες της συλλογής κινούνται γύρω από έναν βασικό άξονα. Αυτόν της απώλειας. Όχι πάντα με την έννοια του θανάτου, όπως διαπιστώσατε. Η απώλεια αφορά σε πολλά θέματα. Η πρόωρη και εκ των έξωθεν ώθηση παιδιών, και κυρίως κοριτσιών, προς την ενηλικίωση, επί παραδείγματι, είναι ένα είδος απώλειας. Ακόμα και η απώλεια υλικών πραγμάτων, με τα οποία είμαστε συνδεδεμένοι και αποτελούν τμήμα του εαυτού και της ύπαρξής μας, όπως ένα κουμπί. Κάθε απώλεια έχει δυσάρεστα αποτελέσματα και επηρεάζει τον ψυχισμό και τη συμπεριφορά μας. Δεν έχουμε εκπαιδευτεί να την αντιμετωπίζουμε. Έτσι, απολεσθέντα πράγματα, πρόσωπα, αισθήματα, γίνονται συχνά θηλιές και μας πνίγουν. Θολώνουν τη σκέψη, ανασύρουν παράπονα προς τη ζωή/φύση που μας συνοδεύουν επί μακρόν και συχνά δεν μας εγκαταλείπουν ποτέ. Προσωπικά θεωρώ ότι ένας καλός τρόπος αντιμετώπισης είναι η αφήγησή τους. Αφήγηση στον εαυτό μας αλλά και μοίρασμα με πρόσωπα που εμπιστευόμαστε, ώστε να προκύψει η συμφιλίωση με τον εαυτό μας. Ποιος δεν έχει έρθει αντιμέτωπος με κάποιου είδους απώλεια; Οι χαρακτήρες των ιστοριών μου ταλανίζονται από αυτό. Άλλοτε βρίσκουν τρόπους να απαλλαχτούν έστω και πρόσκαιρα, άλλοτε παίρνουν βαθιές ανάσες και μένουν στη σιωπή.

Το ανά χείρας βιβλίο σας αποτελεί κι έναν φόρο τιμής σε προσωπικά σας βιώματα;

Είναι γνωστή η άποψη ότι σε κάθε κείμενο άμεσα ή έμμεσα εγγράφεται κάτι από τον συγγραφέα. Υπό αυτή την οπτική, δεν θα μπορούσα να αρνηθώ την ύπαρξη προσωπικών ψηγμάτων στα κείμενα. Αναγνώστες που με γνωρίζουν στην προσωπική μου ζωή ίσως ισχυριστούν ότι διακρίνουν σε κάποιες ιστορίες της συλλογής να αντανακλώνται εμπειρίες ή βιώματα της παιδικής μου ηλικίας. Και κυρίως για γεγονότα που αφορούν στην πρόσληψη του κόσμου γύρω μου. Ένας/Μια συγγραφέας ζει και αφουγκράζεται γεγονότα, εποχές, ιστορίες άλλων. Και ταυτόχρονα όλα αυτά τα ζυμώνει με το υλικό της φαντασίας και έτσι οδηγείται σε ένα μυθοπλαστικό κατασκεύασμα που απέχει πολύ από την πραγματικότητα τη δική του. Επί παραδείγματι, ένα αντικείμενο ή ένα προσωπικό βίωμα μπορεί να οδηγήσει τον/τη συγγραφέα σε μια μυθοπλαστική ιστορία που μπορεί να έχει χρώματα από τη βιωματική του παλέτα, όμως εν τέλει, στο σύνολό τους και τοποθετημένα σε σχέση με μη υπαρκτά γεγονότα, χώρους κ.λπ. είναι έξω από τον ίδιο πια. Εκείνο που με αφορά στη συγκεκριμένη συλλογή είναι η ανάκληση στιγμών κυρίως της παιδικής μου ηλικίας. Σε αυτήν αποτίω φόρο τιμής.

Η δική μου ανάγνωση μου άφησε έντονα στοιχεία συγκίνησης και τρυφερότητας. Ποια ήταν τα δικά σας συναισθήματα κατά τη διάρκεια της σύλληψης και συγγραφής τους;

Η πλειοψηφία των ιστοριών εστιάζει σε πρόσωπα και χαρακτήρες που βιώνουν κάτι τραυματικό σε κάποιο βαθμό. Με τρυφερότητα έσκυψα και αφουγκράστηκα τις περιπέτειες των ηρώων μου και ένιωσα ρίγος και συγκίνηση κι εγώ όταν ξεδιπλώνονταν στην οθόνη του υπολογιστή μου. Κάποιες φορές έκανα βόλτες γύρω από το γραφείο μου προσπαθώντας να κατευνάσω τις ταχυπαλμίες που μου προκαλούσαν τα γεγονότα όπως εξελίσσονταν, όπως στην «Αντάρα», στα «Κουλούρια του Αλέξανδρου» και αλλού.

Πόσο θεωρείτε ότι βελτιώθηκε στις δεκαετίες που πέρασαν η θέση της γυναίκας (και του κοριτσιού);

Αναμφίβολα υπάρχει βελτίωση. Όχι γιατί έχουν πλέον θεσμοθετηθεί νόμοι που ορίζουν τη θέση αυτή. Δεν πιστεύω τόσο στη δύναμη της νομοθεσίας, όσο στην κοινωνική βάση. Μόνο όταν πραγματοποιούνται αλλαγές, ως αποτέλεσμα κοινωνικών ανισοτήτων, μόνο τότε έχουμε ουσιαστικές αλλαγές. Οι ρίζες στερεοτύπων είναι βαθιές, και χρειάζεται χρόνος, ενημέρωση και επιμονή σε καθημερινή προσωπική βάση για να αλλάξουν τα πρότυπα που κρατούν τη γυναίκα, σε αρκετά ακόμη επίπεδα, σε συγκεκριμένους ρόλους και θέσεις. Τα φεμινιστικά κινήματα αναμφίβολα έπαιξαν σημαντικό ρόλο, ακόμη και μέσα από τη φεμινιστική κριτική και θεώρηση της λογοτεχνίας. Όμως ακόμη και στις μέρες μας, που τόσα έχουν υλοποιηθεί στο κομμάτι της ισότητας, καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες κραυγαλέων γεγονότων, αλλά και άλλων που αποσιωπούνται από μια κοινωνία που εθελοτυφλεί.

Είναι ψυχοθεραπευτικό να κοιτάζουμε στο παρελθόν με θετικό βλέμμα;

Από το παρελθόν μπορούμε να αντλήσουμε πολλές πληροφορίες και να μάθουμε όχι μόνο για τους άλλους, αλλά κυρίως για τον εαυτό μας. Δηλαδή να κατανοήσουμε εμάς πρώτα και, ως συνέχεια, τους γύρω από μας. Εάν η οπτική θέασης έχει πρόθεση καθαρή, χωρίς σκοπιμότητες, πιστεύω ότι μπορεί να βοηθήσει θετικά προς το προσωπικό όραμα του καθένα.

Η μικρή φόρμα σάς αφορά περισσότερο ως συγγραφέα;

Είναι αλήθεια ότι τα κείμενα βραχείας φόρμας με γοητεύουν περισσότερο. Όχι ότι δεν απολαμβάνω ένα μυθιστόρημα! Και ίσως τα περισσότερα αναγνώσματά μου να είναι μυθιστορήματα. Όμως αυτή η συμπύκνωση νοήματος, η εστίαση σε ένα γεγονός και η σκιαγράφηση περιορισμένων χαρακτήρων με παραπέμπει στο «μεδούλι» της ζωής. Δεν με βρίσκει σύμφωνη η άποψη ότι το διήγημα και η μικρή φόρμα είναι πιο απαιτητικά ως είδος γραφής. Κάθε λογοτεχνικό είδος έχει τις απαιτήσεις του. Το ζήτημα είναι τι εκφράζει έναν δημιουργό περισσότερο, και έναν αναγνώστη επίσης. Έχουμε πολύ επιτυχημένα μυθιστορήματα και το αντίθετο. Το ίδιο ισχύει και για τα κείμενα βραχείας φόρμας όπως λέγονται, ή μικρές ιστορίες ή διηγήματα, νουβέλες.

Αρκετά από τα διηγήματά σας τα αφιερώνετε σε άλλους συγγραφείς. Θέλετε να σχολιάσετε;

Αφιερώνω κάποια διηγήματα σε καταξιωμένους συγγραφείς γιατί με κάποιο τρόπο έχουν συνδεθεί μαζί τους τα ίδια τα κείμενα. Είτε ως περιεχόμενο είτε γιατί οι συγγραφείς αυτοί αφιέρωσαν χρόνο για να διαβάσουν τα κείμενά μου και να μου πουν τη γνώμη τους με ειλικρίνεια είτε γιατί με εμπνέει η δική τους γραφή.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και θέλετε να μας προτείνετε;

Μολονότι διαβάζω ταυτόχρονα δυο ή και τρία βιβλία, τώρα απολαμβάνω το Μεγαλείο της ζωής του M. Kumpfmuller, σε μετάφραση της Μ. Αγγελίδου, εκδόσεις Άγρα, που αναφέρεται στον τελευταίο έρωτα του Φραντς Κάφκα. Συνηθίζω, όταν επισκέπτομαι τόπους και χώρους, να αναζητώ αναγνώσματα που συνδέονται με αυτούς. Το βιβλίο αυτό ήρθε στα χέρια μου μετά από πρόσφατο ταξίδι στην Πράγα και την επίσκεψή μου στο σπίτι/μουσείο του Κάφκα. Και στ’ αλήθεια το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον.

Παρόλο που έχετε γράψει κυρίως βιβλία για παιδιά και εφήβους, δεν είναι η πρώτη φορά που γράφετε βιβλίο για ενήλικες. Ετοιμάζετε κάτι καινούριο αυτό τον καιρό;

Το γράψιμό μου στην πλειοψηφία του αφορά στα παιδιά, μολονότι έχει προηγηθεί ένα μυθιστόρημα ενηλίκων, καθώς και διηγήματα ή μικρές ιστορίες που δημοσιεύονται σε εφημερίδες και περιοδικά λόγου και τέχνης κατά διαστήματα. Το γράψιμο θέλει τον χρόνο του. Σε θέλει εκεί, να το υπηρετείς πιστά. Αυτό το διάστημα οι απαιτήσεις του πανεπιστημίου είναι τόσες που νιώθω τυχερή όταν μπορώ να διαβάσω κάποιες σελίδες λογοτεχνίας. Το μόνο που καταφέρνω αυτό το διάστημα είναι να ξαναδιαβάζω κείμενα που είναι ήδη στο συρτάρι μου και φλερτάρω με την ιδέα έκδοσής τους. Ελπίζω το φθινόπωρο κάποιο από αυτά να είναι στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Μετά το Κουμπί, θέλω να ανασάνω με ένα παιδικό.

 

Το κουμπί
Και άλλες ιστορίες
Τασούλα Τσιλιμένη
Καστανιώτης
120 σελ.
ISBN 978-960-03-6270-1
Τιμή: €9,54

 

 

πηγή : diastixo.gr