ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΉΣΟΥ ΣΤΙΣ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΥΛΟΠΕΤΡΙ (ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΠΛΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ)

ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ ΤΟ ΣΜΙΓΟΠΕΛΑΓΟ ΝΗΣΙ

«Ένα πολύχρωμο ζαφείρι που γλυκολαμπυρίζει τις χιλιοπλούμιστες ομορφιές του μέσα στην κρυσταλλένια θάλασσα του Μοριά και στα γαλαζένια νερά του Σμιγοπέλαγου.

Ένα γαλαζόβλεφο προπύλι στον ορίζοντα του Μινωικού, του Αιγαιοπελαγίτικου και Ιονιοπελαγίτικου πολιτισμού, ένα πελαγοδρόμι στις ανταύγειες του γλαυκού ονείρου, ένα γλυκολάλημα της χαράς στο φιλί της Γαλάζιας Άνοιξης, ένα πελαγίσιο υφάδι στου λιβοζέφυρου το χάδι» (Δρ Μέντης Κ. 1993: 6).

 

ΠΑΥΛΟΠΕΤΡΙ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ: η Αρχαιότερη Βυθισμένη Πόλη στον Κόσμο

 

«Η ΥΔΡΟΛΥΤΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΗ - ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ - ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ

 


ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ: Η ΛΑΚΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ {ΠΟΥΝΤΑ – ΚΑΝΑΛΙ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ –  ΛΙΜΝΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ - ΠΑΥΛΟΠΕΤΡΙ ΚΑΙ ΔΕΞΙΑ ΤΗΣ ΦΩΤ. - ΣΤΟ ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ - Η ΒΥΘΙΣΜΕΝΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΗ (ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΝΑΤΟΥΡΑ) } ( /www.facebook.com/Mintzas-view-504314053082192/)

ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΑ ΧΩΡΙΑ: ΒΙΓΚΛΑΦΙΑ, ΜΕΓΑΛΗ ΣΠΗΛΙΑ ΚΑΙ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΦΩΤ, Mintzas view, από Ανδρέα Γ. Μίντζα)

 

Η προϊστορική πόλη της Ελαφονήσου βρίσκεται βυθισμένη σε τιρκουάζ θαλάσσια χρώματα – μεταξύ νησίδων – και το νεκροταφείο της φωλιάζει σε τροπικούς αμμόλοφους και σπάνιους κέδρους, μεταξύ μιας σμαραγδένιας θάλασσας, ενός καναλιού και μιας γραφικής και προστατευόμενης λίμνης (Νatura 2000 και Rasmar), στην τροπική παραλία της Πούντας, ανατολικά του καναλιού για το πέρασμα στη Σμιγοπέλαγη Ελαφόνησο και αποτελεί σπάνιο Παγκόσμιο Μνημείο Σύνθεσης Φυσικού και Πολιτιστικού Περιβάλλοντος.

Προϊστορικό κέντρο του Σμιγοπέλαγου Πολιτισμού

Το Παυλοπέτρι συνδυάζει όλες τις πρώτες φάσεις και αποχρώσεις του Ελληνικού Πολιτισμού (Εποχή Χαλκού, Μεσοελλαδικό πολιτισμό, Μινωικό Πολιτισμό, Μυκηναϊκό Πολιτισμό, επιρροές Κυκλαδίτικου Πολιτισμού κ.α.). Σύμφωνα με τον Άγγλο αρχαιολόγο N.C. Flemming το Παυλοπέτρι χάθηκε μαζί με το περίφημο κράτος της Ατλαντίδας.

Ο λαμπρός αυτός πολιτισμός της εποχής του Χαλκού, έθεσε τις βάσεις της κοινωνικής, οικονομικής και οικιστικής οργάνωσης και μεταλαμπαδεύτηκε σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Ο σπάνιος πολιτισμός του Παυλοπετρίου διήνυσε δυο χιλιετίες και το τέλος του σημαδεύτηκε από βιβλικές καταστροφές.

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΣΠΑΝΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ

Το νεκροταφείο στο Παυλοπέτρι επισκέφθηκε το 1806 ο Leake, το 1904 ο πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Φωκίων Νέγρης ανέφερε την ύπαρξη της Βυθισμένης πόλης και μετά την ίδρυση του νέου Συνοικισμού της Ελαφονήσου από τους Μανιάτες, ο Πασχάλης Γερακαράκης ενημέρωσε επίσημα την κυβέρνηση το 1840 για την ύπαρξη των προϊστορικών καταλοίπων.

Η σπάνια προϊστορική πόλη με οικιστικό σχέδιο (κτίσματα, δρόμους, πλατείες), τοπογραφήθηκε από το Ινστιτούτο της Ωκεανογραφίας του Κέιμπριτζ το 1968.

Στην Ελλάδα προβλήθηκε για πρώτη φορά βιβλιογραφικά τη δεκαετία του 1990 μέσα από τα βιβλία του Δρ. Κων/νου Μέντη. Παράλληλα ο συγγραφέας ξεκίνησε μακροχρόνιο αγώνα για «τη διάσωση, προβολή και ανάδειξη του Παυλοπετρίου» και τα επιστημονικά του άρθρα, καθώς και τα υπομνήματά του, απασχόλησαν επί μακρόν τα ΜΜΕ στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό, τα Επιστημονικά Συνέδρια, τα αρμόδια Υπουργεία και την Ελληνική Βουλή.

Το έτος 2009, ξεκίνησαν υποβρύχιες έρευνες με τα πλέον σύγχρονα μέσα από το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ με υπεύθυνο τον Dr Jon Henderson και με τη συμμετοχή Ελλήνων αρχαιολόγων όπως της κας Γάλλου Χρ., του κου Σπονδύλη Ηλία κ.α. (το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας, το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ και τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών).

Η ΥΠΟΒΥΧΙΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΒΥΘΙΣΜΕΝΗΣ ΠΟΛΗΣ

Επτακόσια μέτρα Β.Α. του Αγίου Σπυρίδωνος της Ελαφονήσου βρίσκεται το νησάκι Παυλοπέτρι από το οποίο έλαβε την ονομασία ολόκληρη η περιοχή. Το νησάκι αυτό απέχει μόλις 200 μέτρα από την ακτή της Πούντας και στο θαλάσσιο χώρο που περικλείεται μεταξύ του Παυλοπετρίου της απέναντι ακτής και του πολύ μικρού νησιού που βρίσκεται Β.Α. από το Παυλοπέτρι (απέναντι από το κανάλι και το νεκροταφείο) βρίσκεται βυθισμένη η προϊστορική πόλη της Ελαφονήσου. Ο κύριος όγκος της πόλης βρίσκεται 200 μέτρα Ν.Δ. της νησίδας που είναι απέναντι από το κανάλι και 70-100 μέτρα απέναντι από τις ακτές της Πούντας σε βάθος 2-3 μέτρων.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΠΛΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΠΕΤΡΙΟΥ

Ένα σπάνιο σχεδιάγραμμα, σχεδόν μοναδικό στην Ηπειρωτική Ελλάδα, μας προσφέρει η προϊστορική τοποθεσία της Ελαφονήσου στο Παυλοπέτρι, όπως παρουσιάστηκε από την επιστημονική Αγγλική ομάδα το 1968. Προσδιορίστηκαν και ερευνήθηκαν 15 χωριστά κτίσματα, με 5 δρόμους και 39 προϊστορικούς τάφους, ενώ σχετικό δημοσίευμα ακολούθησε στο περιοδικό ΒSΑ του 1969 από τους Άγγλους αρχαιολόγους ANTHONY F. HARDING, GERALD CADOGAN και ROGER HOWELL.

Η οικιστική Αρχιτεκτονική της Βυθισμένης Πόλης στην Εποχή του Χαλκού.

Το χωρομετρικό σχεδιάγραμμα της βυθισμένης πόλης της Ελαφονήσου, περιλαμβάνει δέκα (10) συνοικίες, κτίσματα των 9-10 δωματίων, προαύλιους χώρους, κλιμακοστάσια, λιθόστρωτους κεντρικούς δρόμους με πλάγιους σταυροειδείς τοίχους κ.α.

Το ως άνω οικιστικό σχέδιο της προϊστορικής πόλης θα ζήλευαν σήμερα αρκετά σύγχρονα και προβεβλημένα τουριστικά θέρετρα.

Στο Παυλοπέτρι κείται το Αρχαιότερο Βυθισμένο Παλάτι Ηγεμόνων στον κόσμο

Αρκετοί Ηγήτορες του Παυλοπετρίου, που προηγήθηκαν κατά χιλιετίες του Μενέλαου και του Αγαμέμνονα, διοργάνωναν οικονομικές δραστηριότητες με τα Κύθηρα, την Κρήτη, τις Κυκλάδες, την Εύβοια και τις άλλες σημαντικές περιοχές του τότε γνωστού κόσμου. Το Παυλοπέτρι μαζί με τα Κύθηρα έλεγχαν ένα από τα σπουδαιότερα Προϊστορικά περάσματα του τότε Γνωστού Κόσμου.

ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΤΗ ΤΗΣ ΠΟΥΝΤΑΣ

Μια σπάνια σύνθεση προϊστορικής τοποθεσίας μας προσφέρει η πανέμορφη τοποθεσία στο Παυλοπέτρι, με τη βυθισμένη πόλη των πέντε χιλιετηρίδων μπροστά και το νεκροταφείο της σκαρφαλωμένο Β.Α. στις υφαλοράχες των ακτών της Πελοποννήσου.

Το νεκροταφείο της ακτής αποτελείται από 60 τάφους εκ των οποίων μερικοί είναι τώρα κάτω από το νερό της θάλασσας, ενώ όταν ο Leake επισκέφθηκε την περιοχή το 1806, πιθανόν να είδε όλους τους τάφους.

Οι τάφοι ήταν συγκεντρωμένοι σε ομάδες και οι περισσότεροι είχαν είσοδο από τα ανατολικά. Οι τάφοι είναι θαλαμωτοί σε στρογγυλό σχήμα και μερικές φορές σε σχήμα νεφρού, διαθέτουν δρόμους και έχουν μέση διάμετρο 1,40 μ. και ύψος περίπου 1 μ. Οι δρόμοι των τάφων είναι ορθογώνιοι ή σφηνοειδείς, συχνά με στρογγυλεμένη άκρη, έχουν μήκος πάνω από 1μ. και πλάτος 0,50 μ. Στο νεκροταφείο υπάρχει, ο μεγάλος τάφος, ο οποίος διατηρείται ακόμη και σήμερα σε καλή σχεδόν κατάσταση, διαθέτει ένα μακρύ δρόμο μήκους 2,12 μ. και πλάτους 0,94 -1,00 μ., με δυο κανονικές λαξευμένες βαθμίδες στην αρχή του, ο θάλαμός του είναι σχήματος νεφρού και έχει διαστάσεις μεγαλύτερες από 5,22 μ. Χ 2,95 μ., ενώ επικοινωνεί εσωτερικά με διπλανό τάφο.

Πιο κοντά στη θάλασσα υπάρχουν 4 πιο μικροί τάφοι οι οποίοι πρέπει να χρησιμοποιήθηκαν για ενταφιασμό νεογνών ή παιδιών.

 

ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ ΚΑΙ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το κανάλι βρίσκεται στο Β.Α. άκρο της υφαλοράχης, έχει περίπου 23 μ. μήκος, το πλάτος του είναι 0,80 μ. έως 1,36 μ. και διακόπτεται σε τρία σημεία από τάφους του νεκροταφείου, ενώ στην είσοδο του διαθέτει φράκτη για τον έλεγχο του θαλάσσιου ύδατος που θα διοχέτευε στη λιμνοθάλασσα.

Η γέφυρα πάνω από το κανάλι έχει προφανώς σχήμα κεντρικού θολόλιθου με μια αψίδα, αρκετά στρογγυλή. Δυστυχώς η σημαντική αυτή Ρωμαϊκή γέφυρα, που επέζησε για χιλιάδες χρόνια και ερευνήθηκε από τους Άγγλους το 1968, καταστράφηκε επί των ήμερων μας και το Ιστορικό κανάλι της περιοχής δέχθηκε σημαντικές αλλοιώσεις και καταστροφές.

Η οικονομική ζωή των προϊστορικών κατοίκων της Ελαφονήσου

Το Παυλοπέτρι παρουσιάζει μια ενιαία οικιστική μονάδα, μεγάλου μεγέθους για τα δεδομένα της εποχής, και αρκετά εύπορης, με υψηλό οικονομικό επίπεδο ζωής. Αποτελούσε σημαντικό κέντρο της περιοχής. Ανέπτυξε την καλλιέργεια της γης, την κτηνοτροφία και την υφαντική και τα όστρακα πορφύρας αποδεικνύουν την ενασχόληση με τη θάλασσα και την πιθανή χρήση της πορφύρας για βαφή.

Η επικοινωνία με τα νησιά δείχνει το διευρυμένο εμπορικό και πολιτιστικό επίπεδο της περιοχής. Η προϊστορική Ελαφόνησος φαίνεται να έχει περισσότερους δεσμούς και σχέσεις με τα νησιά του Αιγαίου, τα Κύθηρα την Κρήτη και την ανατολική Μεσόγειο, παρά με την υπόλοιπη Πελοπόννησο και ειδικότερα με το εσωτερικό της.

Η κεραμεική της προϊστορικής πόλης

Μπορούμε να διακρίνουμε 2 διαφορετικά επίπεδα: την πρώιμη εποχή του χαλκού που περιέχει ερυθρά καστανά θραύσματα από αμμώδη μάλλον και πολύ μαρμαρυγιακό πηλό και χαλαζία και στα υψηλότερα επίπεδα όπου παρουσιάζονται θραύσματα με κιτρινωπό - πράσινο με μαύρη σχιστολιθική περιεκτικότητα ενώ μερικά έχουν στρώμα από στιλπνό μαύρο χρώμα.

Η πρώτη ψηφιακά αναπαριστώμενη υδρόλυτη προϊστορική πόλη στον κόσμο

Το 2011 το Παυλοπέτρι έγινε η πρώτη ψηφιακά αναπαριστώμενη υδρόλυτη προϊστορική πόλη και η τρισδιάστατη απεικόνιση του προβλήθηκε για πρώτη φορά διεθνώς στις 9 Οκτωβρίου 2011, ημέρα Κυριακή και ώρα 20.00, ( https://www.youtube.com/watch?v=XA7bAUp-hiI ) από το BBC.

ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΗΣ.. ΚΑΙ Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΤΟ ΠΑΥΛΟΠΕΤΡΙ.. ΚΑΝΟΥΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΦΤΩΧΟΤΕΡΟ

Στη βυθισμένη Λακωνική πόλη της εποχής του χαλκού εντοπίστηκαν αρκετά προϊστορικά ευρήματα μεταξύ των οποίων περισυλλέγησαν τα εξής: Ειδώλιο ζώου από τέλειο πορτοκαλόχρουν ερυθρό - πηλό, βαρίδι αργαλειού σκούρου ερυθρού πηλού, βαρίδι με κωνικές οπές από γκρίζο ασβεστόλιθο, 20 λάμες οψιανού και ένας μικρός κύλινδρος (στο νησί Παυλοπέτρι), μικρή λάμα από πυρίτη (νησί Παυλοπέτρι), χάλκινο αντικείμενο και χάλκινο γυναικείο ειδώλιο με μαλλιά δεμένα στο κεφάλι (κότσο), αποθηκευτικοί πίθοι κ.α. Τα αρχαιολογικά αυτά ευρήματα εμπλουτίστηκαν σημαντικά και με τις πρόσφατες έρευνες.

Στο Παυλοπέτρι, τα κύματα της θάλασσας ξεχύνονται μέσα από κύμβες, υδρίες, κύλικες, κύαθους και αμφορείς!!» (ΣΕΕ, Επιστ. Επιμ. 2015: Μέντης Κ. ).

 

ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΞΕΝΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ

ΣΤΙΣ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ 1850

«Τα χίλια τελευταία χρόνια ξενοκρατίας η Ελαφόνησος, μετά την καταστροφή της από τους Σαρακηνούς στα μέσα του  9ου αι. περιήλθε το 1207 στην κατοχή του Μ. Βενιέρη, το 1316 στο Λέοντα Κασιμάτη, το 1364 στους Ενετούς, το 1385 στον οίκο Βενιέρη, το 16ο αι. στους Ενετούς, το 1715 στους Τούρκους και το 1797 στους Γάλλους με την συνθήκη του Καμποφόρμιο. Το 1800 με τη συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως αναγνωριζόταν η Επτάνησος Πολιτεία, που συμπεριλάμβανε και την Ελαφόνησο στα Επτάνησα, όπως ρητά ανέφερε και το  ψήφισμα της νομοθετικής Συνέλευσης, στις 22 Ιανουαρίου του1804.

Το 1807 η Ελαφόνησος περιήλθε πάλι στην κατοχή των Γάλλων και το 1809 στην κατοχή των Άγγλων.

Η απελευθέρωση του Πρώτου κατοικημένου Επτανησιακού νησιού - της Ελαφονήσου - στις 6 Ιουλίου του 1850 και   η συμβολή της Μάνης στο ιστορικό αυτό γεγονός

Το 1828 ο Καποδίστριας προέβη στην  de facto προσάρτηση της Ελαφονήσου στην Ελλάδα.

Ακολούθησε   Αγγλοελληνική διένεξη που κορυφώθηκε (μαζί και με μία σειρά άλλων γεγονότων) το 1849-1850.      Οι Άγγλοι απέκλεισαν  Ελληνικά λιμάνια  (γεγονότα γνωστά ως Παρκερικά) και το θέμα απασχόλησε τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση και τη Ρωσία που μέσω του Περσιάνι διαμήνυσε ότι προστατεύει (μαζί με τη Γαλλία) τας νήσους Ελαφόνησον και Σαπιέντζαν.  Τέλος στις 6 Ιουλίου του 1850, ο υπουργός των εξωτερικών Ανδρέας Λόντος, υπέγραψε σύμβαση με την Αγγλία με την οποίαν  η Ελαφόνησος και η Σαπιέντζα ενώνονταν οριστικά με την Ελλάδα (Δρ Μέντης Κ. 1993: 44-97, 1991-2016).

Ήταν μάλιστα το πρώτο κατοικημένο νησί των Επτανήσων που απελευθερωνόταν από τους Άγγλους.. αλλά και το πρώτο Κυθηραϊκό νησί που αποκτούσε της ανεξαρτησία του.

Σημαντική ήταν και η συμβολή της Μάνης στην απελευθέρωση της Ελαφονήσου, διότι ο Τζανετάκης (από τη ξακουστή οικογένεια των Γρηγοράκηδων) ίδρυσε το 1837 το    συνοικισμό της Ελαφονήσου. Σημειωτέον ότι το νησί την ίδια περίοδο ανήκε στους Άγγλους και μ΄ αυτόν τον ισχυρισμό  κυρίως οι Ελληνικές κυβερνήσεις  διεκδίκησαν το Λαφονήσι.

Σημείωση: Την Ιστορική αυτή επέτειο της ένωσης της Ελαφονήσου με την Ελλάδα γιόρτασε για πρώτη φορά  η Ελαφόνησος και ο Σμιγοπέλαγος Πολιτισμός του Νότου στις 6 Ιουλίου του 2003, μετά από 153 ολόκληρα χρόνια, με το Προεδρικό Διάταγμα 54/2003  (ΦΕΚ 59/Α/7.3.2003).

Η θέσπιση της Ιστορικής Επετείου της Ελαφονήσου στηρίχθηκε κυρίως στα Ιστορικά Ντοκουμέντα του Συγγραφέα - Πανεπιστημιακού Δρ. Κων/νου Σπ. Μέντη και στον επίπονο και μακρόχρονο αγώνα του (που οδήγησε) και στις ομόφωνες αποφάσεις  υπ’ αριθ.: 29/12.3.2001  του Νομαρχιακού Συμβουλίου της Λακωνίας και 85/2000 της Κοινότητας της Ελαφονήσου, όπως επίσης στην πρόταση του Υφυπουργού των Εσωτερικών και στη  Δ 486/23.8.2002 γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικρατείας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

Α. ΒΙΒΛΙΑ

1. Δρ Μέντης Κωνσταντίνος, 2004:  Η Ωραιόσπηλη και Πυργοστόλιστη Μάνη, β΄ έκδοση, Εκδόσεις  Πολιτισμικής Λογοτεχνίας,  Πειραιάς

2. Dr Mentis konstantinos, 2000:  ΜΟΝΕΜVΑSΙΑ  “Rosemary  of  the  East”, Ζ. Μendis Editions Cultural Literature, Piraeus

3. Dr Mentis Konstantinos, 1994: S. PELOPONNESUS -. KITHIRA – ELAFONISOS Μendis Editions, Piraeus (στα Αγγλικά)·     

- Dr Mentis Konstantinos, 1994:  S. PELOPONNESUS  ele sue isole «smigopelaga», Μendis Editions, Piraeus (Ιταλικά)
4. Δρ Μέντης Κωνσταντίνος, 1993: Ελαφονήσι το Σμιγοπέλαγο Νησί, Εκδόσεις Λαφονησιώτικης Βιβλιοθήκης, Πειραιάς

Β. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΑ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ

1. Annual of the British school at Athens (1956, 1960, 1961, 1969).

2. Ανωμήτρης Τζώρτζης, 1984-1996: Λαογραφικά και Ιστορικά Δημοσιεύματα στην εφημερίδα “Η Ελαφόνησος”, Πειραιάς, Εκδόσεις  από τον Φιλόπατρι

3. BCH 1958

4. Σύλλογος Επιστημόνων Ελαφονήσου (ΣΕΕ), Επιστημ. Επιμέλεια 2015:  Μέντης Κωνσταντίνος, Παυλοπέτρι Ελαφονήσου: Η αρχαιότερη βυθισμένη πόλη στον κόσμο, Πειραιάς, Εκδ.  ΣΕΔΔΕ

 Γ. ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ KΑΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ 
ΙΣΤΟΡΙΚΟ  ΚΑΙ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ  ΑΡΧΕΙΟ 1991-2016:  ΤΟΥ  ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ  ΤΟΥ ΣΜΙΓΟΠΕΛΑΓΟΥ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ  ΤΟΥ  ΝΟΤΟΥ

 

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ