Συλλογικό: «Περί τρέλας» κριτική του Χρ. Δ. Αντωνίου

2017-02-22 10:48

Σ’ αυτό το βιβλίο των εκδόσεωνΚοβάλτιο πέντε από τις πλέον εξέχουσες προσωπικότητες της παγκόσμιας λογοτεχνίας και φιλοσοφίας «αποκαλύπτουν, αποτυπώνουν, εμβαθύνουν ή βυθίζονται στην ψυχική τους κατάρρευση, ισορροπώντας μεταξύ εξομολόγησης και συγγραφικής δεξιοτεχνίας». Η έκδοση περιλαμβάνει 34 επιστολές, που εκφράζουν την ψυχική κόπωση και την αγωνία του απόκληρου πνεύματος προς την κοινωνία.

Συνήθως, οι περισσότεροι μελετούν τα σπουδαία έργα αυτών των συγγραφέων, αυτά που τους καθιέρωσαν ως μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες στην εποχή τους, αλλά, νομίζω, λίγοι είναι όσοι τους παρακολούθησαν σε στιγμές αδυναμίας, ψυχικής κόπωσης και πνευματικών προσωπικών αδιεξόδων. Κι είναι αλήθεια ότι τελικά αυτές οι ιδιωτικές στιγμές πόνου, που καταλήγουν στα γραπτά τους ως απέλπιδες κραυγές, πολύ μας ενδιαφέρουν, όχι μόνο για την πληρέστερη κατανόηση του έργου τους, αλλά και γιατί αγγίζουν τις λεπτότερες αποχρώσεις της ανθρώπινης ευαισθησίας. Το βιβλίο που παρουσιάζουμε αυτές τις κραυγές τους αποτυπώνει, τον παραληρηματικό λόγο αυτών των μεγάλων πνευμάτων, που για μεγάλες περιόδους βυθίστηκαν στην τρέλα. Και μέσα στις πνευματικές διαλείψεις τους έγραψαν ή συμπλήρωσαν το έργο τους με τρόπο ανεπανάληπτο. Πολύ γνωστή στην ελληνική λογοτεχνία και τέχνη είναι η περίπτωση του Γεώργιου Βιζυηνού ή του Γιαννούλη Χαλεπά.

Το βιβλίο, πρωτοτυπώντας, αντί προλόγου περιλαμβάνει μιαν «Επιστολή στους ιατρικούς διευθυντές των ψυχιατρείων», που αποδίδεται στον μεγάλο αιρετικό Γάλλο ποιητή, ηθοποιό, σκηνοθέτη και θεωρητικό του θεάτρου Αντονέν Αρτό. Αυτή η επιστολή, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό LaRevolution Surrealiste, τ. 3 (15/4/1925), καταγγέλλει τον αυθαίρετο εγκλεισμό σε ψυχιατρεία «παραφρόνων», που τους θεωρεί «θύματα της κοινωνικής δικτατορίας». Δεν αποδέχεται άλλωστε κανένα περιορισμό στην ελεύθερη ανάπτυξη του παραληρήματος, εξίσου νόμιμου με κάθε άλλη ελεύθερη ανθρώπινη έκφραση και δραστηριότητα. Κατά την περίοδο 20 Ιουνίου 1943 έως 24 Ιανουαρίου 1945 ο Αρτό υποβάλλεται στην ψυχιατρική κλινική του Ροντέζ (πόλη στη νότια Γαλλία) σε 58 ηλεκτροσόκ κι αυτό δημιουργεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ ασθενούς και γιατρού. Όπως φαίνεται από τις επιστολές που στέλνει στη μητέρα του, σε άλλους καλλιτέχνες, σε υπουργούς (ακόμη και στον Χίτλερ), υποφέρει, διαμαρτύρεται και καταγγέλλει συμπεριφορές γιατρών και τα κέντρα της Εξουσίας.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε αυτές τις κραυγές τους αποτυπώνει, τον παραληρηματικό λόγο αυτών των μεγάλων πνευμάτων, που για μεγάλες περιόδους βυθίστηκαν στην τρέλα. Και μέσα στις πνευματικές διαλείψεις τους έγραψαν ή συμπλήρωσαν το έργο τους με τρόπο ανεπανάληπτο.

Η Βιρτζίνια Γουλφ στα 1930, έχοντας μόλις τελειώσει δύο βιβλία της, καταρρέει ψυχικά. Πιστεύει όμως ότι πίσω από τη διαρκώς μεταβαλλόμενη συνείδησή της κρύβεται ο αληθινός εαυτός της κι αυτή η βεβαιότητα της δίνει τη δύναμη να «υπομένει την αϋπνία, τις ημικρανίες, τις παραισθήσεις, την ασυναρτησία του λόγου της και τις “μέσα” φωνές που τη σέρνουν στην παραφροσύνη». Κι όταν το 1941 ολοκληρώνει το μυθιστόρημα Ανάμεσα στις πράξεις,κι ενώφαίνεται να έχει μόνο κάποια θλίψη, ουσιαστικά η μεγάλη συγγραφέας είναι αποφασισμένη να βάλει τέλος στη ζωή της, «σ’ αυτή την τρέλα». Στις επιστολές που στέλνει στον αγαπημένο σύζυγό της Λέοναρντ Γουλφ και στις φίλες της Έθελ Σμάιθ και Βανέσσα Μπελ φανερώνει την απελπιστική ψυχική της κατάσταση και την απόφασή της να θέσει τέλος στη ζωή της.

Ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε στις 1-6 Ιανουαρίου 1889 συντάσσει τα περίφημα «Γράμματα τρέλας», που γράφει μετά την ψυχική του κατάρρευση στο Τορίνο, καιτα οποία κάνουν τον φίλο του Φρανς Όβερμπεκ να ανησυχήσει. Σε συνεννόηση με τον διευθυντή της Ψυχιατρικής Κλινικής Φρίντματ αποφασίζουν να μεταφερθεί ο φιλόσοφος στη Βασιλεία και σπεύδουν να φέρουν σε πέρας γρήγορα την αποστολή τους μη και προλάβουν οι ιταλικές Αρχές να τον κλείσουν σε ψυχιατρείο. Ύστερα από τις σχετικές εξετάσεις η διάγνωση είναι: «Παραλυτική ψυχική διαταραχή». Ο Όβερμπεκ δηλώνει: «Ο Νίτσε είναι τελειωμένος». Σ’ αυτά τα «Γράμματα τρέλας», που ο Νίτσε άλλοτε υπογράφει ως Διόνυσος κι άλλοτε ως Εσταυρωμένος, φαίνεται όλο το ψυχικό του δράμα αλλά και το μεγαλείο του. Παραθέτω ένα απόσπασμα από ένα του γράμμα: «Πρόκειται για προκατάληψη το γεγονός ότι είμαι άνθρωπος. Ωστόσο έζησα συχνά ανάμεσα στους ανθρώπους και γνωρίζω όλα όσα μπορεί να βιώσει το ανθρώπινο είδος, από το πιο ταπεινό έως το ανώτερο. Στους Ινδούς ήμουν ο Βούδας, στην Ελλάδα ο Διόνυσος-Αλέξανδρος και Καίσαρας (…) τελικά υπήρξα ο Βολταίρος και ο Ναπολέων, ίσως και ο Ρίχαρντ Βάγκνερ…».

Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε στην επιστολή του προς τον Τζορτζ Έβελεθ αποκαλύπτει το «τρομερό κακό» που τον έχει οδηγήσει σε ψυχική κατάρρευση και έχει παραλύσει τη συνείδησή του. Είναι ο αργός, οδυνηρός θάνατος της συζύγου του Βιρτζίνια Ελάιζα Κλεμ. «Πριν από έξι χρόνια, η σύζυγός μου, την οποία αγάπησα όσο δεν αγάπησε ποτέ κανείς, έσπασε ένα αιμοφόρο αγγείο καθώς τραγουδούσε. Την αποχαιρέτησα παντοτινά και δοκίμασα όλες τις αγωνίες του θανάτου της. Ανέκαμψε εν μέρει και η ελπίδα μου άνθισε πάλι. Με το πέρασμα ενός χρόνου, έσπασε ξανά το αγγείο. Έζησα την ίδια ακριβώς σκηνή. Και πάλι, ύστερα από ένα χρόνο περίπου. Έπειτα πάλι-πάλι-πάλι και ακόμη μία φορά, με ασταθή μεσοδιαστήματα. Κάθε φορά ένιωθα όλες τις αγωνίες του θανάτου της – και σε κάθε έξαρση της ασθένειας την αγαπούσα όλο και πιο στοργικά (…). Ήμουν τρελός ανάμεσα στα διαλείμματα φριχτής λογικής (…) έπινα, ένας θεός ξέρει πόσο (…). Ως εκ τούτου, οι εχθροί μου απέδωσαν την τρέλα στο ποτό και όχι το ποτό στην τρέλα».

Την ίδια αιτία έχει η κατάθλιψη και ο ψυχικός κλονισμός της συγγραφέως του Φρανκεστάιν Μαίρη Σέλλεϋ: τον θάνατο των τριών παιδιών της καθώς επίσης και τον ξαφνικό πνιγμό στη θάλασσα του συζύγου της μεγάλου ποιητή Πέρσυ Σέλλεϋ. Οι τρεις επιστολές της, που γράφει τον Σεπτέμβριο του 1822, έχουν σπαρακτικό χαρακτήρα και πολύ σύντομα η Σέλλεϋ βυθίζεται στο έρεβος της διάνοιάς της, αφού δεν μπόρεσε –και ποιος θα μπορούσε;– να διαχειριστεί τα βάσανα που της έστειλε η μοίρα. Με ανυπόκριτη θλίψη, σε μια επιστολή της επαναλαμβάνει τον στίχο από τον «Άδωνι», μια ελεγεία που έγραψε ο Σέλλεϋ για τον Τζον Κιτς: «Μα ο Χρόνος μ’ αλυσόδεσε και δεν μπορώ να φύγω».

Τελειώνοντας, θα ήθελα να προσθέσω ότι οι επιστολές συνοδεύονται από παραπομπές πληροφοριακού χαρακτήρα και βιβλιογραφικές αναφορές, έτσι ώστε ο αναγνώστης όχι μόνο να μη δυσκολεύεται στην κατανόηση του περιεχομένου, αλλά και να του δίνεται η δυνατότητα να έρχεται σε άμεση και προσωπική επαφή μ’ αυτές τις εμβληματικές πνευματικές προσωπικότητες μέσα από τις εξομολογήσεις του πόνου τους. Οι μεταφραστές και το Κοβάλτιο πρέπει να είναι περήφανοι για την έκδοση αυτού του βιβλίου.

 

Περί τρέλας
Αντονέν Αρτό, Βιρτζίνια Γουλφ, Φρίντριχ Νίτσε, Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Μαίρη Σέλλεϋ
Μετάφραση: Λαμπριάνα Οικονόμου, Μιχάλης Παπαντωνόπουλος
Κοβάλτιο
128 σελ.
ISBN 978-618-82781-1-0
Τιμή: €12,19

 

 

 

πηγή : diastixo.gr