«Στον αστερισμό του Anthony Marra» κριτική του Θανάση Λιακόπουλου

2017-04-06 18:28

Κι ενώ οι Ευρωπαίοι λογοτέχνες κι εκδότες αγκομαχούν να βγάλουν μπεστ σέλερ αμφιβόλου ποιότητας –εξαιρουμένων ελαχίστων, μετρημένων στα δάχτυλα των δύο χεριών– προκειμένου να πουλήσουν τρελά, πλην όμως περιστασιακά, με εμφανή στόχο το άμεσο κέρδος, οι Αμερικανοί ομότιμοί τους επιμένουν σε μια ποιότητα εκλεπτυσμένη, με προδιαγραφές αιωνιότητας, δίχως να παραβλέπουν και την ευπώλητη πλευρά της βιομηχανίας του βιβλίου. Σε μια τέτοια περίπτωση υπακούει κι αυτή η νέα φωνή της αμερικανικής λογοτεχνίας που ακούει στο όνομα Anthony Marra. Γεννημένος το 1984 στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ, παίρνει πτυχίο φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και master στο Iowa Writers’ Workshop (κορυφαίο εργαστήριο συγγραφέων) του ομώνυμου πανεπιστημίου. Δημοσιεύει κείμενά του στο The Atlantic, στο MAKE Magazine και στο Narrative Magazine. Και κάπου εδώ αρχίζουν και οι βραβεύσεις, για τα διηγήματα και τα δύο του βιβλία (2010 Pushcart Prize – βραβείο short fiction και Narrative Prize, 2012 Whiting Award Prize, βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα με το οποίο έχουν τιμηθεί στο όψιμο παρελθόν ο Jeffrey Eugenides και ο David Foster Wallace, National Book Critics Circle’s John Leonard Prize, 2015 Guggenheim Fellowship in Fiction, Grand Prix des Lectrices de Elle 2015, National Book Award Longlist 2013, Anisfield-Wolf Book Award και Noble Fiction Discover Award).

Στον Αστερισμό ζωτικών φαινομένων ο Marra χρησιμοποιεί τον πόλεμο της Τσετσενίας για να φτιάξει το σκηνικό του. Οι βασικοί του ήρωες, η Σόνια, ο Άχμεντ, η Χαβάα, πλαισιωμένοι από τη Νατάσα, τον Ντούκα, τον Χασάν και τον Ραμζάν αλλά και τόσους άλλους δευτερεύοντες χαρακτήρες, ξετυλίγονται μέσα από ένα γαϊτανάκι αλληλεξαρτώμενων σχέσεων, με φόντο ένα νοσοκομείο, ένα χωριό, ένα δάσος, μια χωματερή ανθρώπων, το Γκρόζνι, το Βολτσάνσκ και όλα εκείνα τα πάθη που δημιουργεί κι εκτονώνει ένας πόλεμος.

Σε πρώτο επίπεδο ο χρόνος του μυθιστορήματος κινείται ευθύγραμμα μέσα σε πέντε ημέρες του 2004. Οι χαρακτήρες της πλοκής, όμως, κινούνται γραμμικά από το 1994 έως το 2004, έτσι όπως δηλώνεται στην αρχή κάθε κεφαλαίου, ενώ η πραγματική ιστορία φτάνει σε μεγαλύτερο χρονικό βάθος. Με αυτό ο συγγραφέας πετυχαίνει να αναδείξει τη σχέση της ιστορίας με την ατομική μνήμη, μέσα σ’ ένα πλαίσιο επιβίωσης εν καιρώ σύγχρονου πολέμου. Η τρυφερότητα της ανάμνησης μέσα στην αθλιότητα του πολέμου. Σε αυτό βοηθά η εκπληκτικός χειρισμός προλήψεων και αναλήψεων των βασικών αλλά και των δευτερευουσών χαρακτήρων, προκειμένου να αναδειχθεί η ανθρώπινη επιθυμία για ζωή μέσα στον ζόφο του πολέμου και ενάντια στην ανθρώπινη ματαιοδοξία. Οι ήρωές του ανατρέχουν στο παρελθόν τους, σαφώς καλύτερο από το εμπόλεμο παρόν, προκειμένου να βρουν τον εαυτό τους, να αναλογιστούν σφάλματα και παραλείψεις και διά αυτής της ανάμνησης να πορευτούν, έστω και προσωρινά. Αυτή η αναδίφηση στο παρελθόν τους οδηγεί σε μια αυτογνωσία, που φτάνει στην συγχώρεση, φεύ, όμως, η ιστορικότητα (βλ. ο πόλεμος) δεν αφήνει περιθώρια για μια έμπρακτη αποτύπωση. Και η αναζήτηση συνεχίζεται. Οι αισιόδοξες νότες που διαφαίνονται κατά τόπους στο μυθιστόρημα περισσότερο τονίζουν το καταστροφικό σύμπαν του συγγραφέα, έτσι όπως αυτό διαφαίνεται και από το οποίο αντλεί την έμπνευσή του.

Οι ήρωές του ανατρέχουν στο παρελθόν τους, σαφώς καλύτερο από το εμπόλεμο παρόν, προκειμένου να βρουν τον εαυτό τους, να αναλογιστούν σφάλματα και παραλείψεις και διά αυτής της ανάμνησης να πορευτούν, έστω και προσωρινά.

Αν μέναμε στο τελευταίο συμπέρασμα, δεν θα κάναμε λόγο παρά για ένα ακόμα μυθιστόρημα καταστροφολογίας, μέσα από έναν πόλεμο, με ιστορικές και πολιτικές προεκτάσεις· κάτι σαν τη Φωνή του τσετσένικου λαού, εν προκειμένω. Ο Marra όμως θέλει να μας πει κάτι άλλο. Οι ήρωές του δεν παύουν πάντα να αναζητούν μια ελπίδα προκειμένου να επιβιώσουν, αντλώντας πίστη μέσα από την αναγεννητική δύναμη της ζωής. Ήτοι η πίστη σε ένα θαύμα για τη ζωή! Κάπου εδώ ο συγγραφέας παρουσιάζεται πιο ορθόδοξος κι απ’ τους Ρώσους ορθόδοξους που περιγράφει! Στην ουσία αυτό ακριβώς είναι ετούτο το μυθιστόρημα, έτσι όπως ορίζεται και στον τίτλο του, παρμένο μέσα από ένα ρώσικο ιατρικό εγχειρίδιο που δίνει την έννοια της ζωής: «αστερισμός ζωτικών φαινομένων – οργάνωση, ευερεθιστότητα, κίνηση, ανάπτυξη, αναπαραγωγή, προσαρμογή».

Ο Τσάρος της αγάπης και της τέκνο αποτελείται από εννιά ιστορίες, σε πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αφήγηση, που όσο εύκολα παρατίθενται αυτονομημένες άλλο τόσο εύκολα μπορούν και να συνδεθούν μεταξύ τους, με αυτό τον εξαιρετικό τρόπο που ο συγγραφέας διαρρέει πρόσωπα και αντικείμενα από τη μια ιστορία στην άλλη. Αποτελούνται από ένα αξιόλογο μωσαïκό χαρακτήρων που σκιαγραφούνται περίτεχνα, με εσωτερικό κοινό παρονομαστή τη σπαραξικάρδια επιβεβαίωση της ζωής και εξωτερικό, πάντα εσωκειμενικό, έναν ζωγραφικό πίνακα Τσετσένου ζωγράφου του 19ου αιώνα. Χαρακτηριστικό και αυτών των ιστοριών είναι η ελπίδα για ζωή, μέσα από αντίξοες συνθήκες, και όχι μόνο εξαιτίας πολέμου, όπως στον Αστερισμό.

Ο Marra φαίνεται πως είναι εξαιρετικός γνώστης της ιστορίας της Ρωσίας και με βαθιά αίσθηση της ιστορικότητας των χαρακτήρων που περιγράφει, καίτοι δεν είναι οι πρωταγωνιστές, αλλά εκείνοι που βιώνουν τα αποτελέσματα των αποφάσεων. Η Ρωσία παρουσιάζεται ως ένας τόπος ακραίος και διαβρωτικός, που καταλήγει να είναι εξίσου θανατηφόρος όσο κι ο πόλεμος στην Τσετσενία, όπως αυτός περιγράφεται στον Αστερισμό. Κι ενώ στο πρώτο βιβλίο απουσιάζει παντελώς το χιούμορ –και πώς άλλως– εδώ κάνει την εμφάνισή του, με μια σκοτεινότητα ταιριαστή με τον ζόφο των ιστοριών. Μήπως όμως κάπως έτσι δεν είναι και το χιούμορ των διναρικών φυλών; Ας θυμηθούμε λίγο τους μεγάλους Ρώσους λογοτέχνες, από τον Γκόγκολ έως τον Τολστόι και τον Ντοστογιέφσκι... Αυτή η μεγάλη ρώσικη ψυχή αποδεικνύεται τόσο σκοτεινή, ακόμα κι όταν τη σκιαγραφεί ένας δυτικός – αδιαμφισβήτητα με μεγάλη επιτυχία! Αλλά και πόσο κοντά στη δικιά μας, την ελληνική!

Επικεντρώνεται στον άνθρωπο και μόνο σε αυτόν, μέσα από εκφάνσεις της ζωής τόσο δυστοπικές, που πολλές φορές μας κάνουν να εκπλαγούμε, με σκοπό να αναδείξει πως το μοναδικό πράγμα που αξίζει πάνω σε αυτό τον πλανήτη είναι η ίδια η ζωή, αυτή καθαυτή.

 

Οι εννιά ιστορίες είναι χωρισμένες όπως μια κασέτα παλιού κασετοφώνου, τέσσερις στη μια πλευρά και τέσσερις στην άλλη, με ένα διάλειμμα στη μέση με το μεγαλύτερο σε έκταση, ομώνυμο του βιβλίου, κείμενο (η κασέτα αυτή αποτελεί και στοιχείο συνδετικό κάποιων ιστοριών). Ξεκινάν από τη δεκαετία του 1930, όπου ένας Σοβιετικός λογοκριτής που, διορισμένος από το κόμμα, «διορθώνει» φωτογραφίες εξαφανίζοντας πρόσωπα από αυτές, αίφνης στοιχειώνεται από τη φωτογραφία μιας πρίμα μπαλαρίνας. Μια χορωδία γυναικών εξιστορεί τις ζωές τους αλλά και τις ζωές των παππούδων τους, πρώην κρατουμένων σε γκούλαγκ της Σιβηρίας, που φτιάχτηκε αποκλειστικά ως μεταλλείο. Δύο ζευγάρια αδερφών που βιώνουν μια άγρια και υπερπροστατευτική αγάπη. Νέοι άνθρωποι που βιώνουν τη βία στο σπίτι και στον στρατό κατά μήκος της αχανούς πρώην ΕΣΣΔ. Οι μεγάλες θυσίες που επισυμβαίνουν στο όνομα μιας πετρελαιοπηγής, σε αντίθεση με το πρώην ειρηνικό τοπίο που υπήρχε πριν την ανακάλυψή της.

Με το δεύτερό του βιβλίο ο Marra επιβεβαιώνει τις υποψίες που μπορεί να άφησε από το πρώτο, πως πρόκειται δηλαδή για έναν μεγάλο μάστορα της γραφής που σίγουρα θα μας απασχολήσει έντονα στο μέλλον. Η θεματολογία του παραμένει πρωτότυπη, δύσκολη, φιλόδοξη κι ατρόμητη. Αποφεύγοντας να κάνει πολιτική και να γράψει ιστορία, δημιουργεί τέχνη με βαθιά ευαισθησία. Επικεντρώνεται στον άνθρωπο και μόνο σε αυτόν, μέσα από εκφάνσεις της ζωής τόσο δυστοπικές, που πολλές φορές μας κάνουν να εκπλαγούμε, με σκοπό να αναδείξει πως το μοναδικό πράγμα που αξίζει πάνω σε αυτό τον πλανήτη είναι η ίδια η ζωή, αυτή καθαυτή. Ο αγώνας γι’ αυτήν, η συνεχόμενη πάλη, η όποια απώλεια και τελικά η επικράτησή της.

Με αυτά τα δύο του βιβλία ο Anthony Marra φαίνεται να έχει μπει για το καλά στο πάνθεο των μεγάλων συγγραφέων. Οφείλουμε να επαινέσουμε τις εκδόσεις Ίκαρος που σύστησαν στο ελληνικό κοινό αυτό τον συγγραφέα και τα έργα του, όπως οφείλουμε τα εύσημα και στον κ. Α. Κυριακίδη που έφερε στη γλώσσα μας περίτεχνα αυτά τα εξαιρετικά βιβλία.

 

Αστερισμός ζωτικών φαινομένων
Anthony Marra
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Ίκαρος
486 σελ.
ISBN 978-960-9527-87-3
Τιμή: €16,90

 

 

Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο
Anthony Marra
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Ίκαρος
372 σελ.
ISBN 978-960-572-122-0
Τιμή: €15,90

 

 

 

πηγή : diastixo.gr