Ροβήρος Μανθούλης: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

2016-09-08 14:50

Ο Ροβήρος Μανθούλης είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες. Γεννήθηκε στην Κομοτηνή. Σπούδασε αρχικά Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο, έπειτα Κινηματογράφο και Θέατρο στο Πανεπιστήμιο Σίρακιουζ της Νέας Υόρκης.

Σκηνοθέτησε τις ταινίες Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ, Μπλουζ με σφιγμένα δόντια, Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος και Η κυρία Δήμαρχος, μεταξύ άλλων, καθώς και πολλά ντοκιμαντέρ και σίριαλ για την ελληνική και τη γαλλική τηλεόραση. Μετέφερε στην τηλεόραση τις Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα σε μια σειρά με γαλλική συμπαραγωγή. Διατέλεσε Γενικός Διευθυντής Προγράμματος της ΕΡΤ. Εξέδωσε 15 βιβλία, πρωτότυπα και μεταφράσεις.

Όσο φτωχό κι αν είναι ένα κράτος, το πρώτο του μέλημα πρέπει να είναι ο πολιτισμός.

Έχει τιμηθεί για το σύνολο του έργου του στη Γαλλία με το Μετάλλιο της Πόλεως των Παρισίων, ενώ πρόσφατα του απονεμήθηκε το αργυρό μετάλλιο της Βουλής των Ελλήνων.

Το diastixo.gr μίλησε μαζί του με αφορμή το βιβλίο του Ο κόσμος κατ’ εμέ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης.

Είναι εύκολο να αυτοβιογραφείται ένας συγγραφέας και σκηνοθέτης μέσα από τις σελίδες του βιβλίου;

Σίγουρα δεν είναι εύκολο. Αυτό που με βοήθησε εμένα είναι η αναφορά (και αξιολόγηση) ιστορικών γεγονότων (υπογείων ενίοτε) ή ακόμα και προσωπικών δράσεων και αντιδράσεων με προσπάθεια να βλέπω τον εαυτό μου σαν έναν (αντικειμενικό) τρίτο.

Ποιες περιόδους της ζωής σας θεωρείτε τις πιο δημιουργικές;

Καταρχάς θεωρώ ότι έχω κάνει στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση δουλειά συλλογική. Εγώ ήμουν αυτός που μύριζε ποιος ήταν ο δρόμος της αρετής και ποιος της κακίας. Στείλαμε λοιπόν 3 φορές στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ταινίες και με τις τρεις πήραμε το πρώτο καλλιτεχνικό βραβείο. Ιδού μια περίοδος δημιουργική. Από τις ταινίες μεγάλου μήκους που γύρισα στην Ελλάδα μία παιζόταν συνέχεια στην εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου (Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ) και μια άλλη εγκαινίασε το Διεθνές Φεστιβάλ του Νέου Κινηματογράφου της Υέρ στη Γαλλία, τιμήθηκε σε ειδική προβολή του Φεστιβάλ Κανών επειδή απαγορεύτηκε από τη Χούντα και είχε πολύ καλές κριτικές, πράγμα που έκανε τη Γαλλική Τηλεόραση να μου αναθέσει τη σκηνοθετική διεύθυνση ενός καινούριου προγράμματος (Στην αφίσα του κόσμου), που ήταν αποτέλεσμα του Μάη του ‘68. Αυτό και τα άλλα προγράμματα που ακολούθησαν (Κόσμος χωρίς σύνορα, Ρίζες, Τσιγγάνοι κ.λπ.) μου έδωσαν τη δυνατότητα (και την απόλυτη ελευθερία) να κάνω περί τις 90 ταινίες όλων των διαστάσεων, στο εξωτερικό ταξιδεύοντας σε 35 χώρες για να μελετήσω την ταυτότητα των λαών τους και στο εσωτερικό συχνά με ταινίες πολιτικές όπως οι αντιχουντικές και η αυστηρή κριτική για την (προπολεμική) Γαλλία. Ήταν μια τεράστια δημιουργική περίοδος. Όταν αργότερα με κάλεσε ο Καραμανλής να παραλάβω τη νέα ΕΡΤ και το πρόγραμμά της, και αν κρίνω από τα σχόλια των ξένων δημοσιεύσεων (ευρωπαϊκών και αμερικανικών), η περίοδος αυτή ήταν άλλη μια δημιουργική περίοδος. Μερικές από τις εκπομπές που ίδρυσα διατηρήθηκαν πάνω από 30 χρόνια (π.χ. το Παρασκήνιο). Θα προσθέσω την έκκληση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ να έρθω άρον-άρον και να βρω έναν τρόπο να μην κλείσει η ΕΡΤ. (Μαύρο από σκέτη ανικανότητα και άγνοια αρμοδιοτήτων, απόδειξη ότι μόλις έβαλα τις αρμοδιότητες σε τάξη συνήλθε ολόκληρο το κανάλι).

Ζήσατε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τι σας έδωσε η πατρίδα που σας βοήθησε αργότερα στη διαμονή σας στην Ευρώπη και την Αμερική;

Η πατρίδα μας είναι μια άγια χώρα. Ελάχιστοι το συνειδητοποιούν. Αν αποδεχτούμε ότι, σε ένα μεγάλο βαθμό, πατρίδα σου είναι η γλώσσα, οι Έλληνες έχουμε μια από τις αρχαιότερες γλώσσες του κόσμου. Αλλά και ίσως την πλουσιότερη. Όπου πάμε την ακούμε, και όχι μόνο με τους ιατρικούς όρους. Μέσα στη γλώσσα βρίσκεται ένας ολόκληρος πολιτισμός, ένας θησαυρός. Αν μάθουμε την ιστορία μας, τουλάχιστον της αρχαίας Ελλάδας και της νεότερης, θα αισθανθούμε πλούσιοι σαν άτομα χωρίς καμιά πλαστή εθνικοφροσύνη, όταν και μόνο τη γέννηση και τη λειτουργία της αθηναϊκής δημοκρατίας συνειδητοποιήσουμε. Να σκεφτείτε μόνο ότι σε όλες τις γλώσσες του κόσμου για την έννοια «Δημοκρατία» ο όρος που χρησιμοποιείται είναι η ελληνική λέξη «δημοκρατία». Αυτά και πολλά άλλα μου έδωσε η πατρίδα.

Στον ελληνικό κινηματογράφο σας θυμόμαστε με τις ταινίες Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ αλλά και την ταινία Η δήμαρχος με τη Γεωργία Βασιλειάδου. Πώς προέκυψαν αυτές οι ταινίες;

Η πρώτη ήταν ένα σενάριο του Διονύση Μήλα, ενός εξαίρετου ηθοποιού που δυστυχώς χάθηκε νωρίς. Προφανώς κανείς δεν το ήθελε όταν μου το έφερε ο αδελφός του, ο οπερατέρ Νίκος. Ήταν ό,τι έπρεπε για να γίνει επιτέλους μια ελληνική ταινία για την Κατοχή και την Αντίσταση, έτσι όπως την έζησα και όπως ταίριαζε στον δικό μου τρόπο, στυλ αν θέλετε, που διακρίνει τη δουλειά μου. Πάντα θα βγει ένα καυστικό χιούμορ σ’ αυτά που γυρίζω ή γράφω. Ίσως είμαι επηρεασμένος από το σατυρικό δράμα της αρχαιότητας, μια τρίτη κατηγορία δράματος που υπήρχε στις τριλογίες (που έγιναν έτσι τετραλογίες). Οι δύο πρώτες ήταν η τραγωδία και η κωμωδία. Το σατυρικό δράμα (σατυρικό γιατί είχε συνήθως χορό Σατύρων) είναι δυστυχώς άγνωστο στο ευρύ κοινό γιατί μόνο ένα έργο έχει σωθεί, ο Κύκλωπας του Ευριπίδη, που ανήκε σε μια άγνωστή του τετραλογία. Το σατυρικό δράμα μιλάει χιουμοριστικά για θέματα τραγικά.

Όσο για την Κυρία Δήμαρχο, ήταν ένα ευτυχές σενάριο «λαϊκής» ταινίας που ταίριαζε και στη Γεωργία Βασιλειάδου και στον Αυλωνίτη. Μου το πρότεινε η εταιρία Ανζερβός, παρόλο που δεν είχα κάνει ταινία μεγάλου μήκους, και δέχτηκα να ξεκινήσω με μια μεγάλη δημοφιλή ταινία. Ίσως γιατί ήταν και πολιτική ταινία. Συχνά οι υποψήφιοι δήμαρχοι στην Αθήνα την προβάλλουν στα εκλογικά τους κέντρα!

Στη μνήμη μας όμως μείνατε και με την ποιοτική τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου Ακυβέρνητες πολιτείες. Ποια ήταν τα συστατικά της επιτυχίας αυτής της όμορφης τηλεοπτικής μεταφοράς;

Τα συστατικά είναι πολλά. Καταρχάς το βιβλίο του Τσίρκα. Ύστερα η εμπειρία που είχα αποκτήσει σαν υπεύθυνος καναλιού και σκηνοθέτης τηλεοπτικού προγράμματος. Φυσικά και η συμπαραγωγή με τη Γαλλική Τηλεόραση και μια ισραηλινή εταιρία. Ήταν αδύνατο να γίνει καλή μόνο με τα χρήματα της ΕΡΤ. Έπειτα, ήταν οι πολύ σωστοί ηθοποιοί. Έλληνες και ξένοι.

Όπως η μεγάλη τραγωδός Ελεονόρ Χιρτ που παίζει τη Φράου Άννα. Αλλά και το ότι τα πρόσωπα μιλούσαν στη γλώσσα τους ή με την προφορά τους ο καθένας. Για κάθε εθνικότητα του ρόλου είχα πάρει ηθοποιό της εθνικότητας. Παίζουν ηθοποιοί από 15 διαφορετικές εθνικότητες, πράγμα που δίνει αυθεντικότητα στο έργο. Η εικαστική δουλειά της Ντένης Βαχλιώτη, η μουσική που έγραψε ο Μουστακί για την ταινία –και η σκηνοθεσία τέλος!–, όλα αυτά έκαναν μια σειρά που δεν έχει καμία σχέση με τηλεοπτικό σίριαλ, σε βαθμό που στη Γαλλία μεταδόθηκε 50 φορές!

Μερικές φορές η μεταφορά λογοτεχνικών έργων στην οθόνη αποτυγχάνει. Μπορεί να υπάρξει αγαστή συνεργασία με αποτελέσματα μεταξύ κινηματογράφου και λογοτεχνίας;

Μπορεί να υπάρξει. Έχω δει τουλάχιστο 4-5 επιτυχημένα σίριαλ από μυθιστορήματα. Είναι θέμα ερμηνείας του βιβλίου, τελικά σκηνοθεσίας. Σημειώνω εδώ, έστω με παρρησία, πως η κυρία Τσίρκα, όταν έδωσε την άδεια των δικαιωμάτων του βιβλίου του εκλιπόντος συζύγου της, είχε βάλει στο συμβόλαιο με τον παραγωγό το όνομά μου για τη σκηνοθεσία.

Πάντα θα βγει ένα καυστικό χιούμορ σ’ αυτά που γυρίζω ή γράφω. Ίσως είμαι επηρεασμένος από το σατυρικό δράμα της αρχαιότητας.

Πέρα από τη μυθοπλασία, στον κινηματογράφο ασχοληθήκατε και με το ντοκιμαντέρ. Ποια είναι τα σημαντικότερα από αυτά που κάνατε και είχαν απήχηση στον κόσμο;

Για τις ταινίες μου λέω «ήταν όλοι τους παιδιά μου» (από τον τίτλο του θεατρικού έργου του Άρθουρ Μίλερ). Δυστυχώς δεν παίζουν οι κινηματογράφοι ντοκιμαντέρ και παραμένουν άγνωστα πολλά ελληνικά και ξένα ντοκιμαντέρ. Μόνο η Λευκάδα που γύρισα είχε κινηματογραφική τύχη γιατί ήταν παραγωγή του υπουργείου Τύπου και παίχτηκε όπως τα επίκαιρα σε εκατοντάδες κινηματογράφους. Η Ακρόπολη των Αθηνών πουλήθηκε σε τρεις χιλιάδες αμερικανικά πανεπιστήμια. Το Άνθρωποι και Θεοί μεταδιδόταν κάθε χρόνο επί 5 χρόνια από το NBC, το μεγάλο αμερικανικό κανάλι.

Από τα γαλλικά ντοκιμαντέρ η Εντίθ Πιαφ, Δέκα λεπτά ευτυχίας την ημέρα είχε μεγαλύτερη τηλεθέαση από όλα τα γαλλικά κανάλια σε ώρα αιχμής. Όλα τα τηλεοπτικά φιλμ που έκανα στη Γαλλία είχαν ταυτόχρονα μεγάλη θέαση και καλές κριτικές (ενώ συνήθως οι καλές ταινίες έχουν μικρή θέαση). Δεν είναι τυχαίο ότι το καινούριο Τρίτο γαλλικό κανάλι (France 3) την ημέρα που ξεκίνησε έκανε εγκαίνια με την ταινία μου Ανεβαίνονας τον Μισισιπή για τα μπλουζ. Ίσως το Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος ήταν η πιο δημοφιλής ταινία στην Ελλάδα.

Είχατε και μια εμπειρία με την ΕΡΤ, στην οποία ήσασταν υπεύθυνος. Ποιες ήταν οι τομές που επιχειρήσατε τότε να κάνετε;

Η πρώτη τομή είναι η σωστή επιλογή συνεργατών. Η δεύτερη ήταν να αρχίζουν οι εκπομπές στην ώρα τους. Η τρίτη ήταν να αυξήσω με δική μου πρωτοβουλία τους προϋπολογισμούς τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής παραγωγής. Η τέταρτη ήταν να επιβάλω τα λάιβ προγράμματα (που δεν τα ήθελε στην αρχή η κυβέρνηση), η πέμπτη ήταν να πιέσουμε παραγωγούς και σκηνοθέτες να κάνουν ποιοτικά προγράμματα που να είναι ταυτόχρονα και δημοφιλή (αυτό είναι το δυσκολότερο από όλα, αλλά όχι ακατόρθωτο). Η έκτη ήταν η «πολιτική» ελευθερία που δώσαμε στους δημιουργούς (αρκεί να μην λείπει και «η άλλη πλευρά») κ.λπ.

Δεν συναντήσατε αντιδράσεις;

Ναι, συνάντησα. Από τα κάτω στρώματα πεπαλαιωμένων αντιλήψεων. Με τα «απάνω στρώματα» είχα ζητήσει και επιτύχει να έχω «carte blanche». Όταν επέστρεψε η αστυνόμευση στην ΕΡΤ, παραιτήθηκα και την κατήγγειλα.

Κοιτάζοντας τώρα προς τα πίσω, τι νομίζετε ότι έχει μείνει από την εποχή σας που μπορούν να το κρατήσουν οι νέοι και να συνεχίσουν;

Αν εννοείτε την ΕΡΤ, έχει σίγουρα μείνει η αντικειμενικότητα. Και όχι μόνο στις ειδήσεις. Η αγάπη γι’ αυτό που κάνουν τα στελέχη της ΕΡΤ. Ένα πλησίασμα προς την ποιότητα. Στην εποχή μου τα πολιτιστικά προγράμματα ήταν ο μοχλός του καναλιού. Στις στάνες της Πίνδου το νούμερο τηλεθέασης της εκπομπής Το Θέατρο της Δευτέρας ήταν 95%! Με Σαίξπηρ και Κάρολο Κουν. Φοβάμαι πως σήμερα υπάρχει μια τάση προς τη χιλιοεπαναλαμβανόμενη πληροφόρηση.

Η γενιά σας άφησε σπουδαίο έργο. Τι γίνεται όμως με τη νέα γενιά των Ελλήνων στον κινηματογράφο αλλά και στην τηλεοπτική οθόνη;

Πρέπει να γίνονται πολλές ταινίες για να αρχίσουν να εμφανίζονται οι καλοί σκηνοθέτες. Και ταινίες εξωτερικής παραγωγής, όσον αφορά την τηλεόραση. Άρα χρειάζονται χρήματα για τις χρηματοδοτήσεις. Όσο φτωχό κι αν είναι ένα κράτος, το πρώτο του μέλημα πρέπει να είναι ο πολιτισμός. Ή καλύτερα η καλλιέργεια, αυτό που έξω λέγεται κουλτούρα. Γιατί η καλλιέργεια είναι που μας ενδιαφέρει. Ο πολιτισμός είναι για το εξωτερικό (πολιτική, διπλωματία, τουρισμός), η καλλιέργεια είναι για μέσα, να συντελεί στην ενηλικίωση του ελληνικού λαού.

Ένας λαός μορφωμένος, ενηλικιωμένος, ευαισθητοποιημένος, είναι ικανός να αντισταθεί σε μια σαθρή κυβερνητική πολιτική και να ανατρέψει καταστάσεις και δηλητηριώδεις ιδέες. Απόδειξη το αποτέλεσμα του πρόσφατου δημοψηφίσματος. Μόνο ένας λαός καλλιεργημένος, με ακονισμένο μυαλό, μπορεί να έχει σωστή πολιτική κρίση. Είναι έγκλημα να περνάει ο πολιτισμός-καλλιέργεια στην τελευταία βαθμίδα των εκάστοτε κρατικών προϋπολογισμών. Πρέπει να διατεθούν χρήματα για τον καλό κινηματογράφο, για την καλή τηλεόραση, για τις δανειστικές βιβλιοθήκες.

Είναι έγκλημα να περνάει ο πολιτισμός-καλλιέργεια στην τελευταία βαθμίδα των εκάστοτε κρατικών προϋπολογισμών. Πρέπει να διατεθούν χρήματα για τον καλό κινηματογράφο, για την καλή τηλεόραση, για τις δανειστικές βιβλιοθήκες.

Ποια κινηματογραφική ταινία έχετε παρακολουθήσει αρκετές φορές;

Οι πέντε βραδιές του Νικίτα Μιχάλκοφ, ο Άμλετ του Λόρενς Όλιβιε, για παράδειγμα.

Ποια σκηνή από τις ταινίες που έχετε κάνει σας έχει μείνει ως ενθύμηση;

Το «Τραγούδι της δουλειάς» από τους μπλούζμεν κατάδικους στην αγροτική φυλακή του Τέξας, το «Είμαστε δυο» με τον Μίκη να «περνάει» τη μουσική του στον Ζορζ Μουστακί («μια μεγάλη στιγμή –έγραφε ένας κριτικός– μετά από αυτήν ταινία, το κανάλι μπορούσε να πετάξει τα υπόλοιπα προγράμματα στον κάλαθο των αχρήστων»). Επίσης, οι σκηνές από φοβερές εμπειρίες όπως η ακαριαία ανακάλυψη που έκανα –από το Παρίσι!– σε μισή ώρα, φίλου μου στη Γιουγκοσλαβία του οποίου δεν είχα ούτε διεύθυνση ούτε τηλέφωνο ούτε πού ήταν! Ζήτησα στο τηλέφωνο τον στρατάρχη Τίτο, πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας, για να του ζητήσω να στείλει μια μεραρχία στρατιωτών να ψάξουν σε όλη τη χώρα το αυτοκίνητο του φίλου μου. Η Γιουγκοσλάβα τηλεφωνήτρια κινητοποίησε όλα τα ξενοδοχεία της χώρας και βρέθηκε ο φίλος μου σε ένα απ’ αυτά! Είναι στην ταινία Lilly’s Story. Και πολλές άλλες σκηνές βέβαια με κυνηγούν.

Αν γυρνούσατε πίσω το χρόνο και ήσασταν πάλι νέος, τι θα προσέχατε να διορθώσετε;

Το πρόβλημα δεν είναι η νεότητα, η οποία είναι μονίμως αθώα. Αυτά που σ’ ενοχλούν είναι οι ανοησίες της ενήλικης ζωής, όταν μπαίνοντας στην κοινωνία είσαι αναγκασμένος να συμμερίζεσαι κοινές αποφάσεις, είτε είσαι σε εταιρία είτε σε λέσχη, είτε σε κόμμα είτε σε οικογενειακή κολεγιά. Ενίοτε αποφάσεις λανθασμένες. Δεν θα άφηνα, για παράδειγμα, τον γιο μου απάνω στις Άλπεις, όπως άλλοτε ο Λάιος εγκατέλειψε τον Οιδίποδα στο έλεος των θεών, πάνω στον Κιθαιρώνα. Αφήσαμε τα παιδιά εσωτερικά, για να μπορέσουμε να κινηθούμε μέσα στη ζοφερή εξορία, και όταν τα ξαναβρήκαμε κινδυνέψαμε να τα χάσουμε.

Πριν από λίγο καιρό βραβευτήκατε από την Ελλάδα. Τι σημαίνει αυτή η βράβευση για το έργο σας;

Επειδή ήταν μια ζεστή, ανθρώπινη υποδοχή, ένιωσα μέλος μιας φυλής, κάτι σαν Έλληνας οικογενειακός γερουσιαστής. Αυτή ήταν η ουσιαστική βράβευση. Είχα φέρει μαζί μου την εγγονή μου από το Παρίσι, 18 χρονών, φοιτήτρια και δραστήριο μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, και χάρηκα που είδε τη μεσογειακή, την ανθρώπινη πλευρά της πολιτικής ζωής.

Τι θα προτείνατε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;

Όσοι αισθάνονται πολίτες δεν προσέχουν συνήθως τις παραινέσεις. Προτιμούν να λύνουν τις διαφορές τους με τους συγγραφείς κατευθείαν πάνω στο κείμενο.

Ο κόσμος κατ’ εμέ
Ο βίος και τα πάθη μου
Ροβήρος Μανθούλης
Γαβριηλίδης
612 σελ.
ISBN 978-960-576-215-5
Τιμή: €25,00

 

Πηγή : diastixo.gr