Δυστυχώς, ο τίτλος του βιβλίου που έγραψε ο Αυστριακός δημοσιογράφος Ρόμπερτ Μίσικ δεν επαληθεύεται από την πραγματικότητα· ο ίδιος είναι αρκετά έξυπνος για να το καταλάβει και γενναίος ώστε να το ομολογήσει.
Ο καπιταλισμός, μας λέει ο Μίσικ, δεν πεθαίνει αλλά μετατρέπεται σε κάτι αρκετά διαφορετικό και μάλιστα δείγματα του μετασχηματισμού βλέπει εδώ, στην Ελλάδα, τη χώρα που επισκέφτηκε συχνά και μελέτησε σε βάθος, όπως κι άλλοι Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι που έχουν το «χούι» να κάνουν επιτόπιο, διεισδυτικό ρεπορτάζ και δεν αρκούνται σε αυτά που τους σερβίρουν τα «διεθνή πρακτορεία». Τι βλέπει άραγε εδώ στη χώρα μας ο βραβευμένος Αυστριακός ρεπόρτερ;
Το Καπιταλισμός καπούτ είναι από τα βιβλία που έτυχαν μεγάλης δημοσιότητας και πραγματικά το αξίζει. Όχι όμως γιατί μέσα από το βιβλίο του ξεμπροστιάζονται πρωτοκλασάτα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που άλλα του δήλωναν το καλοκαίρι του 2015 αμέσως μετά τον θρίαμβο του δημοψηφίσματος κι άλλα πράττουν σήμερα, αλλά διότι αποτελεί μια ενδιαφέρουσα και επαρκώς τεκμηριωμένη ανάλυση της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης.
Ανάλυση η οποία δανείζεται εργαλεία από τον μαρξισμό αλλά στηρίζεται κυρίως στο οπλοστάσιο του νεοκεϋνσιανισμού, με σημαντικές βοήθειες από την εμπειρία των κοινωνικών κινημάτων και της αλληλέγγυας οικονομίας.
Η παρατεταμένη ύφεση
Το βιβλίο του Μίσικ χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο αναλύεται η πορεία του καπιταλισμού προς την κρίση του 2008 και αναζητούνται απαντήσεις στα ερωτήματα που τίθενται σήμερα στην Ευρώπη. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται το ταξίδι του στην Ελλάδα (και την Ισπανία), οι επαφές και οι συζητήσεις του με στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και προσωπικότητες των κοινωνικών κινημάτων και διατυπώνεται η πρόταση του συγγραφέα για την έξοδο από την κρίση και, κυρίως, τη μετάβαση προς ένα άλλο οικονομικό/παραγωγικό σύστημα.
Οι διαπιστώσεις του για την κατάσταση του σύγχρονου καπιταλισμού είναι οι αναμενόμενες: ο καπιταλισμός βρίσκεται σε «διαρκή στασιμότητα» (stationery state), σε διαρκή ύφεση, κατά Πολ Κρούγκμαν (permanent slump)· όλες οι ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν αποτύχει παταγωδώς· οι ευρωπαϊκές τράπεζες διασώθηκαν από τα κράτη όταν αυτά ανέλαβαν μέρος του χρέους τους. Ο Μίσικ υπολογίζει αυτό το κόστος, από το 2008 μέχρι το 2012, σε περίπου 1,8 τρισ. ευρώ (συνολικά σε όλα τα κράτη, με έμμεσο και άμεσο δανεισμό) ή σχεδόν το 15% των συνολικών οικονομικών επιδόσεων.
Ο Μίσικ εξηγεί με γλαφυρότητα τις τραγικές αντιφάσεις, τις αυταπάτες και τον μεσσιανισμό των οπαδών της λιτότητας και ανακηρύσσει ως προεξέχοντα αυτής της φενάκης τον δόκτορα Σόιμπλε. Η γνώμη του για τον Γερμανό πολιτικό συμπίπτει με αυτή εκατομμυρίων Ελλήνων: είναι φονταμενταλιστής, ζηλωτής της λιτότητας, ο οποίος παρά τη σοβαροφάνειά του δεν μπορεί να εξηγήσει την πίστη του στη λιτότητα.
Ο Μίσικ μας θυμίζει μερικά από τα γνωστά παρατράγουδα των τελευταίων χρόνων, όπως το λάθος του ΔΝΤ με τον πολλαπλασιαστή των επιπτώσεων της λιτότητας (μέγα φιάσκο, πραγματικά), τον διαβόητο πίνακα για τον λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ των χωρών των Ρογκόφ-Ράιχαρτ που λάτρεψαν οι Ευρωπαίοι επίτροποι (αποδείχτηκε «στημένος»), τις κοτσάνες του Άκερμαν της Deutsche Bank (που έφυγε νύχτα…) κ.ά.
Εξαιρετικές είναι επίσης οι αναλύσεις του για τις περίφημες start up εταιρείες που προσπαθούν να εξωραΐσουν τον καπιταλισμό. Δυστυχώς, όμως, πέφτει κι ο ίδιος στον λάκκο εκθειάζοντας μερικές σελίδες αργότερα την ελληνική Taxibeat που ήδη ανήκει –κι αυτή– σε πολυεθνική.
Σύμφωνα με τον Μίσικ, «ο καπιταλισμός δεν μπορεί να εκπληρώσει καμία υπόσχεση ευημερίας, οι θεσμοί του θυμίζουν ολοένα και περισσότερο ετοιμόρροπο πύργο από τραπουλόχαρτα και λειτουργεί περισσότερο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, γιατί μονίμως μια περιοχή απειλείται με κατάρρευση ενώ η κυρίαρχη ελίτ του κάνει μπαλώματα αποδώ και αποκεί γιατί είναι προφανές ότι δεν έχει κανένα σχέδιο».
Ο Μίσικ διαπιστώνει ότι η χώρα μας κινείται ως εκκρεμές από την απόλυτη διάλυση μέχρι την αναζωογονητική σύνθεση. «Η Ελλάδα είναι μια δημοκρατία σχεδόν χωρίς βουλευτές και χωρίς πολίτες» διαπιστώνει κατά την παραμονή του εδώ, έκπληκτος από το γεγονός ότι η χώρα έχει υποστεί «ένα καθεστώς αυταρχικής διακυβέρνησης, με εντολές κι απειλές, με τελεσίγραφα και “σ’ αρέσει δεν σ’ αρέσει, αυτό είναι”».
Η Ελλάδα του «φόβου»
Στο δεύτερο μέρος κυριαρχεί η Ελλάδα και ο Μίσικ διαπιστώνει ότι η χώρα μας κινείται ως εκκρεμές από την απόλυτη διάλυση μέχρι την αναζωογονητική σύνθεση. «Η Ελλάδα είναι μια δημοκρατία σχεδόν χωρίς βουλευτές και χωρίς πολίτες» διαπιστώνει κατά την παραμονή του εδώ, έκπληκτος από το γεγονός ότι η χώρα έχει υποστεί «ένα καθεστώς αυταρχικής διακυβέρνησης, με εντολές κι απειλές, με τελεσίγραφα και “σ’ αρέσει δεν σ’ αρέσει, αυτό είναι”». Όσο για τους δανειστές, η γνώμη του είναι καταιγιστική: «μια ενωμένη φάλαγγα νεοσυντηρητικών αρχισυμμοριτών»που έχουν επιβάλει το καθεστώς του φόβου σε όλη την ήπειρό μας.
Η πίστη του στην ανάταση του ελληνικού λαού προκύπτει από την κινητικότητα που βλέπει στην παράλληλη οικονομία και στα δίκτυα συνεργατικής οικονομίας· όλο αυτό το αποκαλεί Greekonomy και το αξιολογεί ως μια ελπίδα συνολικά για την Ευρώπη.
Το Greekonomy περιλαμβάνει φιλανθρωπικά ιδρύματα, θρησκευτικές κοινότητες, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές ομάδες, ινστιτούτα και εκπαιδευτικούς οργανισμούς, ερασιτεχνικά αθλητικά σωματεία, δίκτυα παραγωγών/καταναλωτών, συνεταιρισμούς, οργανισμούς υγειονομικής περίθαλψης, κοινοπραξίες, συνεργατικές επιχειρήσεις κ.ά. Καλό ακούγεται…
Τα παιδιά του ΣΥΡΙΖΑ: όλο λόγια
Υπάρχουν ασφαλώς και οι πιπεράτες ιστορίες με στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, ιστορίες για τις οποίες το βιβλίο απέκτησε δημοσιότητα. Ο Μίσικ γνώρισε και κουβέντιασε το 2015, μεταξύ άλλων, με την Κατερίνα Νοτοπούλου, τη νεαρή βορειοελλαδίτισσα ακτιβίστρια και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ που κάποτε οργάνωνε διαμαρτυρίες και συντόνιζε κοινωνικά συσσίτια, ενώ σήμερα είναι επικεφαλής τού (χωρίς αντικείμενο) Γραφείου Πρωθυπουργού στη Θεσσαλονίκη.
Στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μαξίμου, συνάντησε και συνομίλησε με τον («χίπστερ», όπως τον περιγράφει) Δημήτρη Τζανακόπουλο, διευθυντή του πολιτικού γραφείου του πρωθυπουργού, ο οποίος τότε του δήλωνε – στα σοβαρά– ότι η κυβέρνηση Τσίπρα στοχεύει στην ανάσχεση της νεοφιλελεύθερης επέλασης στην Ευρώπη, ενώ σήμερα ο ίδιος άνθρωπος επαίρεται για τη «γρήγορη κι επιτυχημένη έξοδο της Ελλάδας στις αγορές».
Αυτά όμως συνέβαιναν πάντοτε· ο Τζορτζ Όργουελ, συγγραφέας που μνημονεύει ο Μίσικ στο παρόν βιβλίο, τα είχε πει όλα, εδώ και δεκαετίες, στη Φάρμα των ζώων.
Διαβάστε επίσης:
α) Κλεμμένη άνοιξη – Το χρονικό της κρίσης με τη ματιά της Σουηδής δημοσιογράφου Kajsa Ekis Ekman
β) Ο κόσμος σε εξέγερση, του δημοσιογράφου Paul Mason
Καπιταλισμός καπούτ
Μήπως τώρα θα γίνουμε πιο ευτυχισμένοι;
Robert Misik
Μετάφραση: Λένια Μαζαράκη
Μεταίχμιο
256 σελ.
ISBN 978-618-03-0655-2
Τιμή: €15,50
.png?ph=89752c26b8)
