Ποίηση-Ζέτα Μπελαούρη: «Η ύλη της αντοχής» κριτική του Χρ. Δ. Αντωνίου

2016-09-20 23:02

Είναι η πρώτη ποιητική συλλογή της Ζέτας Μπελαούρη και περιλαμβάνει 58 συνολικά ποιήματα. Αυτό που εντυπωσιάζει ευθύς εξαρχής είναι η δυνατή ποιητική έκφραση, η αφαιρετικότητα του λόγου, το διαρκώς σκοτεινό νόημα που σε προκαλεί έντονα να το αποκωδικοποιήσεις. Πρόκειται για «μοντέρνα» ποιήματα με ελάχιστη εξωτερική συνοχή τα περισσότερα και πρέπει να διανύσεις πολύ δρόμο για να νιώσεις, όχι απαραίτητα να κατανοήσεις, την υπάρχουσα εσωτερική συνοχή. Η «μοντέρνα» ποίηση λειτουργεί, όπως ξέρουμε, με δυσανάγνωστες μεταφορές και αναλογίες, που όσο οι δύο πόλοι της αναλογίας απομακρύνονται μεταξύ τους τόσο το νόημα του ποιήματος σκοτεινιάζει ή και γίνεται πολύ γριφώδες, με τον κίνδυνο το ποίημα να αυτοακυρωθεί. Όμως τα ποιήματα της Ζ.Μ. δεν αναλαμβάνουν το ρίσκο της αυτοδιάλυσής τους. Πολλές φορές σώζονται στο δώδεκα παραπέντε. Δεν σπάζει δηλαδή η αναλογία, αλλά γίνεται κιόλας η αιτία για πρωτότυπες εικόνες με μεγάλη συναισθηματική ένταση και υπολογίσιμο ειδικό βάρος.

H ποιήτρια αντιλαμβάνεται να υπάρχει ένα εξουσιαστικό αόρατο Κέντρο, ένα εξουσιαστικό Υπερεγώ, που γίνεται η αιτία του φονικού και που αφαιρεί τις ελπίδες για το μέλλον.  
 

Η ύλη του υποφερτού
είναι κηλίδα της απουσίας σου κι απλώνει...
Είναι ερπύστριος λογισμός και η σκόνη του(...)
Είναι πέτρα σιωπής, σφραγισμένο στόμιο
-ένα πουλί στην τρύπια στέγη σου
χωρίς την ιδιόχειρη αλληλογραφία της άνοιξης. («Ύλη της Αντοχής», σ.72)

Οι λέξεις που χρησιμοποιεί η Ζ.Μ. στα ποιήματά της δεν είναι αποτέλεσμα λεξιθηρίας. Αντίθετα, μάλιστα, είναι πολύ συνηθισμένες. Ωστόσο ο τρόπος λειτουργίας τους, η ποιητική τους δηλαδή θέση είναι αυτό που τις κάνει φρεσκοκομμένες πέτρες, ανθεκτικό υλικό για την ποίησή της, κυριολεκτικά « Ύλη της Αντοχής». Κι όπως κάθε αξιόλογος ποιητής, έχει βαθιά συνειδητοποιήσει το ρόλο των λέξεων τόσο στην ποίηση όσο και στη ζωή (μήπως άλλωστε δεν πάνε μαζί αυτά τα δύο;), έτσι κι η Ζ.Μ. τις χρησιμοποιεί με σεβασμό, χωρίς να τις παρατεντώνει, για να πετύχει τις «μοντέρνες» της ποιητικές αναλογίες, αλλά και με γυναικεία τρυφερότητα:

Και πόσο να τεντώσεις τη χορδή που ταλαντώθηκαν οι λέξεις τέλος(...)
Κλωστούλες είναι. Τρέμουν τον διαχειριστή, θα σβήσει τα φώτα,
δε θα ‘χουν ούτε σκιές στο πανί. («Βωβός κινηματογράφος», σ.82)

Για να δείξω καλύτερα την ιδέα της Ζ.Μ. για τις λέξεις, θα άξιζε να συζητήσω ολόκληρο το ποίημα με τίτλο «Λέξεις». Δεν θα το κάνω από έλλειψη χώρου. Νομίζω όμως ότι για τον σκοπό αυτού του κριτικού σημειώματος αρκεί να παραθέσω ενδεικτικά μόνο ένα απόσπασμά του:

Οι λέξεις είναι γυναίκες.
Χορεύουν Ζάλογγο, ξεπλέκουν τα μαντίλια τους
Πέφτουν μια μια στη μαύρη τρύπα.
Μένει ένα υπόλοιπο σφύριγμα από τις πιέτες τους
Να έρπει στη σιωπή...(...)
Οι λέξεις είναι άντρες. Αχίλλειες πτέρνες, στρατιώτες
από χνώτο στο παγωμένο τζάμι,
μια μεγάλη Παρασκευή ανοιγμένη στα δυο
σαν ματωμένο καρπούζι. (σ.38-39)

Όσο αφορά τώρα το περιεχόμενο των ποιημάτων, θα έλεγα ότι η ποιήτρια αντιλαμβάνεται να υπάρχει ένα εξουσιαστικό αόρατο Κέντρο, ένα εξουσιαστικό Υπερεγώ, που γίνεται η αιτία του φονικού και που αφαιρεί τις ελπίδες για το μέλλον. Αποτείνεται σ’ αυτό το Υπερεγώ που ειρωνικά, αλλ’ ευθέως, το καταγγέλει για το φονικό που συντελείται:

«Τα τζάμια των απέναντι βάφτηκαν αίμα».
Χτες το βράδυ έκοψαν τους λαιμούς τους,
όπως το ζήτησες.(...)
Δεν ξέρω πώς ν’ αντέξω τη μυρωδιά του ακρωτηριασμένου. («Αυτουργοί», σ.16)

Κρεμασμένοι θα μοιραστούμε το σκαμνί.
Κάτω από τα πόδια δέος επιθανάτιο. («Έλασμα», σ. 21)

Επιλέγω και μερικούς ακόμη στίχους που δείχνουν την έκταση του περιγραφόμενου φονικού:

-Με το κλάμα σου και τα τσαλακωμένα μάτια...
-Άθροισμα διαμελισμένο οι γειτονιές του μυαλού σου.
-Κι εκείνο το χέρι μετέωρο να ζητιανεύει και μετά θάνατο.
-Έπειτα, άδειαζε τζάμια, θραύσματα στην μπανιέρα
και λουζόταν ολόκληρη τη σπιτίσια τοιχοποιία του πόνου.(...)
Και το μέσα τραύμα κρεμασμένο. Σαν ρούχο
διαλεγμένο για το αύριο.
-Γύρω γύρω μύγες κι ακρίδες.

Ιδιαίτερη σημασία για τα βάσανα, τις ταλαιπωρίες και το θάνατο των προσφύγων αποκτά ίσως το ποίημα «Ανθρωποφαγία» (σ. 18):

Κι εκείνη η θάλασσα με τις βάρκες γεμάτες υπνοβάτες.
Κι η ανάσα τους κάθιδρος γρίφος μιας ζαριάς
«θα ζήσω ή θα πεθάνω». (...)
Κι η θάλασσα ολόκληρη μια βλασφημία.

Αυτό που εντυπωσιάζει ευθύς εξαρχής είναι η δυνατή ποιητική έκφραση, η αφαιρετικότητα του λόγου, το διαρκώς σκοτεινό νόημα που σε προκαλεί έντονα να το αποκωδικοποιήσεις.

Κι όσο κι αν ο ποιητικός λόγος αυτής της συλλογής δημιουργεί συναισθηματικές εντάσεις ή αποκτά ειρωνικό καταγγελτικό ύφος ή αναφέρεται ίσως σε επικαιρικά γεγονότα, ποτέ δεν ξεπερνάει τα όρια του ποιητικού λόγου. Αν και η Ζ.Μ. ξέρει ποιο είναι αυτό το εξουσιαστικό Κέντρο της εποχής μας και όχι μόνο, δεν το κατονομάζει. Υπάρχει μια αυτοσυγκράτηση, που φανερώνει και τη λογική επεξεργασία που έχουν υποστεί αυτά τα ποιήματα και η οποία δίνει στον κριτικό το δικαίωμα να τους καταλογίσει κάποια εγκεφαλικότητα. Αυτό όμως την προστατεύει από ολισθήματα που θα την οδηγούσαν στη συνθηματολογία, στην πολιτικολογία, στην εύκολη αποφόρτιση. Αντί όλων αυτών, εκείνο που επιδιώκει είναι να διεγείρει τις συνειδήσεις με το στοχαστικό ύφος της, την πλούσια θεματολογία της, τις βυθομετρήσεις στην ατομική και κοινωνική ψυχολογία. Φαίνεται να θέλει να διδάξει μια καβαφική αξιοπρέπεια, να μας δείξει ποια είναι τα «υλικά της αντοχής» της, που γίνονται κιόλας η βάση μιας υποφώσκουσας ελπίδας:

Τώρα, παρά ποτέ θα βρέξει μάννα.
Μην πεθάνουμε τώρα.

Η ύλη της αντοχής
Ζέτα Μπελαούρη
Γαβριηλίδης
93 σελ.
ISBN 978-960-576-331-2
Τιμή: €8,52

 

Πηγή : diastixo.gr