Ποίηση-Κ.Π. Καβάφης: «Τα ποιήματα. Δημοσιευμένα και αδημοσίευτα» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2016-05-05 16:01

Ογκωδέστατος και επιβλητικός ο τόμος, τον οποίο επιμελήθηκε εφ’ όλης της ύλης ο Δημήτρης Δημηρούλης, μοιάζει με μεγεθυντική αντίστιξη εκείνων των τομιδίων που πρωτοπιάσαμε στα χέρια μας με τα ποιήματα του corpus του Καβάφη, αλλιώς του κανόνα ή «Δημοσιευμένα» και «Αναγνωρισμένα». Στον παρόντα τόμο έχουμε όλα τα δημοσιευμένα του κανόνα («Δημοσιευμένα, Αποκηρυγμένα», «Δημοσιευμένα, Ολοκληρωμένα», σωζόμενα αποσπασματικά) και όλα τα «Αδημοσίευτα, Ανολοκλήρωτα». «Παράρτημα» με αδημοσίευτα ποιήματα αγγλικά, αδημοσίευτες ποιητικές μεταφράσεις, δημοσιευμένες ποιητικές μεταφράσεις, αδημοσίευτα λογοτεχνικά πεζά, σημειώματα του Καβάφη για την ποιητική εργασία, «Εκδόσεις έργων του Κ. Π. Καβάφη» (Μονόφυλλα, τεύχη, συλλογές), «Εκδόσεις μετά θάνατον», «Μεταφράσεις», «Βιβλία για τον Καβάφη», «Μελέτες και Άρθρα για τον Καβάφη», «Δισκογραφία», «Αναγνώσεις», «Αφιερώματα Περιοδικών», «Αρχείο της ΕΡΤ», «Ενδεικτική Βιβλιογραφία», «Ευρετήριο όλων των τίτλων», «Ευρετήριο κύριων ονομάτων των καβαφικών έργων», «Ευρετήριο κύριων ονομάτων της Εισαγωγής [...]», «Αναλυτικά Περιεχόμενα». Ένας καβαφικός Πανδέκτης. Ο μελλοντικός ερευνητής δεν θα χρειαστεί να ανατρέξει πουθενά αλλού.

Ο Καβάφης δεν είναι μόνο κλασικός αλλά και μοντέρνος, ένας κλασικός του μοντερνισμού. Σημαντικές είναι και οι σκέψεις του Δημηρούλη πάνω στη σύγκλιση/ απόκλιση της ποίησης του Σεφέρη και του Καβάφη, καθώς και η επισήμανση της επίδρασης που δέχτηκε ο νεότερος από τον μεγαλύτερο, την οποία θα κατανοούσαμε καλύτερα, αν «αντικριστά διαβάσει η μία (ποίηση) την άλλη».

Συγκεκριμένα, στο πρώτο κιόλας κεφάλαιο ο συγγραφέας κάνει πλατιά αναφορά στην Αλεξάνδρεια και τη σημασία που είχε η πόλη στη διαμόρφωση βίου και ποιητικής του ποιητή. Παράλληλα αναφέρεται και στην παραμονή του σε άλλους τόπους, αλλά επανέρχεται στη σημασία της Αλεξάνδρειας, όπου μεταξύ άλλων σχολιάζονται η κατάσταση της οικογένειας, οι πρόγονοι, οι απώλειες, οι αποχωρήσεις, η μοναξιά του ποιητή, οι φαναριώτικες ρίζες του, ο κόσμος από τον οποίο κατάγεται. Ακόμα, ο ελληνισμός και οι επιχειρήσεις στην περιοχή, οι οικονομικές ευκαιρίες –η εταιρεία Καβάφης και Σία–, η δραστηριοποίηση στην Αίγυπτο και στην Αγγλία, ο κόσμος που αλλάζει και οι ερωτικές προτιμήσεις του ποιητή και πάλι η οικογένεια με την ιδιαιτερότητά της: «στο σπίτι των Καβάφηδων [...] δεν εμιλούσανε [...] Ήταν ανάμεσα τους ξένοι [...] κάθε αδελφός ήταν κλειδωμένος εις την κάμαρή του», θυμάται η ανιψιά του Χαρίκλεια Βαλιέρι.

Στο τέλος του 19ου αιώνα, ο Καβάφης είχε διαμορφώσει τις συνθήκες της ζωής του, διαμονή, επάγγελμα, κανονική ζωή και τέχνη, λέει ο Δημηρούλης. Στην ποίηση εμφανίζεται το 1886 με τις πρώτες ελληνόγλωσσες δημοσιεύσεις του. Από το 1891 εργάζεται πυρετωδώς για την ποιητική του φήμη. Το 1911, απαλλαγμένος από τις επιρροές του ποιητικού παρελθόντος και έχοντας βρει πια την ποιητική του γλώσσα, αλλά και με τη φήμη του να έχει φτάσει στην Αθήνα και στην Ευρώπη, θα εγκαταλείψει την προηγούμενη επιδεικτικά κοσμική ζωή του εστέτ και θα ασχοληθεί με την ποίηση. Όποιος τον γνώρισε από κοντά θα αναγνωρίσει τον «μοναδικό και εξωτικό» άνθρωπο και θα ανακαλύψει ότι «πίσω από τον κομψευόμενο Φαναριώτη κρυβόταν η πιο ασύλληπτη αλεπού της ποίησης». Είναι ο «κύριος με το ψαθάκι που κυκλοφορεί στην Αλεξάνδρεια με ελαφρήν απόκλιση προς το σύμπαν» (Ε.Μ. Φόρστερ), ο γκριζομάλης με το κεφάλι «σαν χελώνα» (Φ. Μαρινέτι), ο είρωνας και κοκέτης σαν μυστικοσύμβουλος του πάπα στη Φλωρεντία του 15ου αιώνα (Καζαντζάκης), ο ρυτιδωμένος και γερασμένος σαν τον Θιέρσο ή τον Κοραή (Ουράνης) και ακόμη ήταν «ένα μικρό σύμπαν με πολλά μυστικά και χαριτωμένες παραδοξότητες, ανεπανάληπτο όμως στην αυθεντικότητά του», όπως μαρτυρούν οι επιφανείς που τον γνώρισαν.

Η σαν μυθιστόρημα εξιστόρηση των γεγονότων της ζωής του Καβάφη συνεχίζεται με πληροφορίες για την πολιτική του τοποθέτηση. «Δεν ήταν δημοκράτης ο Καβάφης. Έκανε το δημοκράτη. Προσποιούτανε. Ήτανε αριστοκράτης [...] με τους αριστοκράτες ήτανε λόρδος». Και βέβαια υπήρξε μεθοδικός στην προώθηση της τέχνης του. Συγκέντρωσε γύρω του πολλούς Αλεξανδρινούς και ανέπτυξε σχέσεις με την επικαιρότητα στραμμένη πάνω του. Ακόμη, λέει ο συγγραφέας, «ο Καβάφης ως σκηνοθέτης και ως ηθοποιός» σκηνοθέτησε τον εαυτό του και ο μελετητής πρέπει να δει τα προσωπεία πίσω από το πρόσωπο.

Στους ερωτώντες τι προσκομίζει νέο μια ακόμα μελέτη ο Δημηρούλης απαντά: «ο ποιητής που φέρει το όνομα αυτό δεν υπήρξε ποτέ κάτι δεδομένο αλλά, όπως όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, πάντα υπό διεκδίκηση». Η παρούσα έκδοση δεν μοιάζει με καμιά άλλη, ωστόσο δεν καθιστά άχρηστες τις προηγούμενες ούτε περιττές τις επόμενες.

Ενδιαφέρον έχει η αναλυτική εξιστόρηση των αντιπαραθέσεων γύρω από το καβαφικό έργο και του αντίκτυπου τους στην Αθήνα και στην Αλεξάνδρεια, τις οποίες αντιπαραθέσεις ο Δημηρούλης παρομοιάζει με ένα «μελόδραμα, όπου η συμπάθεια και η υποστήριξη εναλλάσσονταν διαρκώς με την αντιπάθεια και την πολεμική». Στην αντιπαράθεση συμμετείχαν και τα περιοδικά, έως ότου η Αλεξανδρινή Τέχνη, που διηύθυνε το ζεύγος Σεγκόπουλου, ανέλαβε αδιαπραγμάτευτη την υποστήριξη του ποιητή. Αυτά στην Αλεξάνδρεια. Η Αλεξάνδρεια όμως ήταν το «πρώτο σκαλί». Ο Καβάφης ήθελε να κατακτήσει την Αθήνα και την Ευρώπη, πράγμα που επετεύχθη μέσω των περιοδικών και των σημαντικών λογοτεχνικών φίλων. Πολλά και επιφανή είναι τα ονόματα που παρελαύνουν και στα δύο στρατόπεδα• εκείνοι που αγαπούν τον Παλαμά αλλά αναγνωρίζουν και την πρωτοτυπία του Καβάφη –ο Κατσίμπαλης, ο Θεοτοκάς, ο Καραντώνης, ο Σεφέρης– και εκείνοι που γράφουν. Ο Φόρστερ με δοκίμιό του προβάλλει διεθνώς τον ποιητή και τον τοποθετεί στο πεδίο προσοχής του Έλιοτ, ενώ στην Αθήνα ο Τέλλος Άγρας κάνει την πρώτη σοβαρή εισήγηση πάνω στο έργο του Καβάφη. Από το ’30 και έπειτα, η φήμη του εξαπλώνεται και κορυφώνεται. Προσελκύει την προσοχή του Ώντεν και του Γιάκομπσον. Ο Σεφέρης τον παραλληλίζει με τον Έλιοτ, ο Σαββίδης με τον Μπρεχτ, ο Γουίλλις Μπαρνστόουν με τον Μπόρχες, άλλοι με τον Πεσσόα.

Σχολιάζεται ακόμα η Ποιητική και η Ρητορική, η ειρωνεία ως αλληγορικό τέχνασμα, οι αλληγορίες, τα σύμβολα, η διακίνηση των ποιημάτων.

Τελικά, διαβάζονται με πολύ ενδιαφέρον τα αποστάγματα της μελέτης του Δημηρούλη σχετικά με το φαινόμενο Καβάφης, το «μέγα στοίχημα με την ελληνική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία, που για να το κατανοήσουμε πρέπει «να ανασυστήσουμε το πεδίο της ιστορίας και το πλαίσιο της κοινωνίας», μέσα στο μικρόκοσμο που έζησε.

Αυτή η θαυμαστή «Εισαγωγή» απαιτεί χρόνο και καλή διάθεση για να χωνευτεί από τον αναγνώστη-μελετητή και... έπειτα ακολουθεί ο ωκεανός των ποιημάτων.

Τα ποιήματα
Δημοσιευμένα και αδημοσίευτα
Κ. Π. Καβάφης
Επιμέλεια Δημήτρης Δημηρούλης
Gutenberg
816 σελ.
ISBN 978-960-01-1691-5
Τιμή € 35,00

Πηγή : diastixo.gr