Ποίηση-Γιάννης Ρίτσος: «Μαρτυρίες» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

Γεύση βαθιά του τέλους προηγείται του ποιήματος. Αρχή.(«Στίχος»)

Νέα έκδοση, σαν νέο σώμα αστραφτερό και φρέσκο, στολισμένο στο εξώφυλλο με μια ακουαρέλα του ίδιου του ποιητή, του Γιάννη Ρίτσου, και από μέσα οι Μαρτυρίες της πρώτης σειράς (1957-1963), της δεύτερης (1964-1965) και της τρίτης (1961-1967). Πέραν των ποιημάτων, ο τόμος περιλαμβάνει ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του ποιητή, γραμμένο από τη Χρύσα Προκοπάκη, στην οποία χρωστάμε, εκτός από την αγάπη της και τα κείμενά της για τον ποιητή, μια ανθολογία που κυκλοφόρησε το 2000, πάλι από τον Κέδρο, που έχει άλλωστε την αποκλειστικότητα των εκδόσεων του Ρίτσου.

Ο Γιάννης Ρίτσος, γόνος παλιάς αρχοντικής οικογένειας, γεννήθηκε στη Μονεμβασιά την 1η Μαΐου του 1909 και πέθανε στην Αθήνα στις 11 Νοεμβρίου του 1990. Ο πατέρας του, Ελευθέριος, ήταν έμπορος και η μητέρα του, Ελευθερία Βουζουναρά, ήταν κόρη αρχοντικής οικογένειας από το Γύθειο. Είχε έναν αδελφό, τον Μίμη, και δύο αδελφές, τη Νίνα και τη Λούλα. Η ζωή του ήταν γεμάτη από προσωπικές και οικογενειακές περιπέτειες, οικονομικές δυσκολίες και ασθένειες, τραυματικές εμπειρίες και εξορίες, που τελικώς σημάδεψαν το έργο του. Στα Γράμματα εμφανίστηκε το 1921 στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων. Το 1933, ενταγμένος πλέον στον μορφωτικό σύλλογο της Αριστεράς, άρχισε να γράφει στο αριστερό περιοδικό Πρωτοπόροι. Τον ενδιέφεραν παράλληλα η ζωγραφική και η μουσική. Η ποίηση της νιότης του επηρεάζεται από τις ομορφιές της φύσης και τις εικόνες της Μονεμβασιάς. Το 1926 θα προσβληθεί από φυματίωση, από την οποία πέθανε και ο αδελφός του και η μητέρα του, και θα νοσηλευτεί στη «Σωτηρία», όπου θα συναντήσει και τη Μαρία Πολυδούρη. Εκεί θα διαβάσει ποίηση, κυρίως του Βάρναλη, θα μελετήσει τον μαρξισμό και η ποίησή του θα αποκτήσει πολιτικό προσανατολισμό. Κατόπιν τούτου, το έργο του μπορεί να χωριστεί σε περιόδους, ανάλογα με τις περιστάσεις της ζωής. Συγκεκριμένα, στο διάστημα 1930-1936 φαίνεται πως υπακούει στο μοτίβο ποίηση και επανάσταση. Οι δύο αυτές δυναμικές λειτουργίες της ζωής τον απασχόλησαν, όπως δείχνουν οι συλλογές του Τρακτέρ και Πυραμίδες,με την παράδοση χωνεμένη μέσα του τη διαμορφωμένη από τον Παλαμά και τον Σικελιανό, αλλά και, κυρίως, από τον Καρυωτάκη. Συγχρόνως διαπιστώνεται και ένα άνοιγμα προς τους μοντέρνους της Ευρώπης. Κορυφαίο έργο της περιόδου αυτής όμως είναι ο Επιτάφιος, στο οποίο έχει αφομοιώσει τις παραδοσιακές φόρμες του δημοτικού τραγουδιού και του λαϊκού μοιρολογιού, τη λόγια παράδοση και τον θρησκευτικό «επιτάφιο θρήνο». Ο Μεταξάς όμως θα το κάψει στους Στύλους του Ολυμπίου Διός ως ανατρεπτικό.

Το έργο του Ρίτσου είναι πλατύ, ωκεανός που χωράει την ιστορική και τη θρησκευτική παράδοση, τα κοινωνικά μηνύματα και τα θρησκευτικά κηρύγματα. Τον παραδοσιακό στίχο και τον μοντέρνο.

Χαρακτηριστικό της δεύτερης περιόδου, 1937-1943, είναι η λυρική έξαρση, ο ελεύθερος στίχος, η μοντέρνα έκφραση, η ενσωμάτωση υπερρεαλιστικών στοιχείων, η εικονοποιία. Το τραγούδι της αδελφής μου είναι γραμμένο για τη Λούλα που οδηγείται στο ψυχιατρείο, όπου βρίσκεται πέντε χρόνια ήδη και ο πατέρας. Για το ποίημα αυτό ο Παλαμάς θα πει την περίφημη φράση: «παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις». Η Εαρινή Συμφωνία και το Εμβατήριο του Ωκεανού απηχούν μνήμες από τη Μονεμβασιά, παράλληλα όμως γράφει ποιήματα με κρυπτικό και υπαινικτικό στίχο, που υποδηλώνουν την αγωνία του για τον επερχόμενο πόλεμο και την αντιστασιακή του διάθεση. Ωστόσο, μέσα στην ίδια περίοδο, η σύνθεση Τελευταία π. Α. εκατονταετία (Τελευταία προ Ανθρώπου εκατονταετία) φαίνεται πως δεν έχει άλλη επιλογή διατύπωσης, παρά τον ρεαλιστικό λόγο που καταδηλώνει τη φρίκη του πολέμου, στηλιτεύει τη βαρβαρότητα και οραματίζεται την ανάσταση του έθνους.

Στα έργα της περιόδου 1944-1955 είναι εμφανής η προσωπική περιπέτεια. Η υποτροπή της ασθένειάς του, αλλά και οι συνεχείς εκτοπίσεις, θα αποτυπωθούν σε έργα με τα οποία ο Ρίτσος προσπαθεί να ενισχύσει το ηθικό των συντρόφων του και να καταγγείλει τα βασανιστήρια, συγχρόνως όμως να αντλήσει δύναμη και κουράγιο ο ίδιος. Η Αγρύπνια θα περιλάβει τα έργα αυτής της περιόδου και ανάμεσά τους τη Ρωμιοσύνη και την Κυρά των Αμπελιών, όπου με αφομοιωμένους τρόπους, μοντέρνους και παραδοσιακούς, θα δει τη σύγχρονη Ελλάδα να καταδύεται στις ρίζες της για να συναντήσει το ηρωικό παρελθόν της και να αναδυθεί αναστημένη από το νάμα της παράδοσής της. Το 1954 θα παντρευτεί και το 1955 θα γεννηθεί η κόρη του η Έρη, «το πρωινό άστρο» του.

Η περίοδος 1956-1966 είναι κυρίως η εποχή της Τέταρτης διάστασης. Ο ποιητής βυθίζεται στον χρόνο. Μεταμφιέζεται σαν ηθοποιός και ασκεί κριτική σε όλους, σε όλα και στον εαυτό του. Η Σονάτα του Σεληνόφωτος θα γοητεύσει με την κλασική της οικονομία και την υποβλητικότητά της, και το 1956 θα αποσπάσει το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Από το 1968-1971 οι νέες πολιτικές περιπέτειες, αλλά και η υγεία του, του δίνουν το έναυσμα για άλλες πάλι συνθέσεις, όπου τα παλιά μοτίβα και οι χρησιμοποιημένες φόρμες επανέρχονται, μόνο που τώρα είναι έντονος ο σαρκασμός, η ειρωνεία, τα στοιχεία παραλόγου. Παράλληλα, γράφονται οι συλλογές Μαρτυρίες, Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα, Χειρονομίες. Ο ποιητής, χωρίς τους παλιούς του φίλους και με ιδεολογική κρίση της πολιτικής του παράταξης, βιώνει ένα αίσθημα μοναξιάς και ματαιότητας των πάντων. Είναι η ώρα που αναδύονται από τον μύθο ο Ορέστης, ο Φιλοκτήτης,η Χρυσόθεμις, η Ελένη και έρχονται στο προσκήνιο για να θέσουν ερωτήματα επαναπροσδιορισμού της ζωής και του νοήματος του αγώνα. Τέλος, με τις οραματικές και δοξαστικές συλλογές των ετών 1972-1993, Γίγνεσθαι και Επινίκια, ο ποιητής ολοκληρώνει το όραμά του.

Το έργο του Ρίτσου είναι πλατύ, ωκεανός που χωράει την ιστορική και τη θρησκευτική παράδοση, τα κοινωνικά μηνύματα και τα θρησκευτικά κηρύγματα. Τον παραδοσιακό στίχο και τον μοντέρνο. Λόγω της ένταξής του στην Αριστερά, η ποίησή του διαβάστηκε μεροληπτικά και μονοδιάστατα. Όμως εκείνος «αντιστάθηκα είπε, έπραξα ό,τι μπορούσα» («Ατελείωτο τέλος») στο πλευρό των αγωνιζόμενων για Δικαιοσύνη, Ομόνοια και Ειρήνη. Για τη συνολική προσφορά του τιμήθηκε στην Ελλάδα και το εξωτερικό, και το έργο του μεταφράστηκε σε σαράντα διαφορετικές γλώσσες.

Ένα τσιγάρο αναμμένο./ Ένα κορίτσι στ’ ακρογιάλι.
Μια πέτρα έπεσε στη θάλασσα. Μόλις που πρόφτασε να πει: ζωή. («Δευτερόλεπτο»)

Μαρτυρίες
Σειρά Πρώτη, Σειρά Δεύτερη, Σειρά Τρίτη
Γιάννης Ρίτσος
Κέδρος
264 σελ.
ISBN 978-960-04-4526-8
Τιμή € 21,90

Πηγή : diastixo.gr