.png?ph=89752c26b8)
Πάνος Καπώνης: «Η Ύβρις»
Η αρχαία Νέμεσις, η θεία δίκη, η απονομή του δικαίου: τρεις διαφορετικές πολιτισμικές εκδοχές, τρεις διαχρονικές επιδιώξεις του ανθρώπου να πολεμήσει την αδικία. Συνιστούν την παραμυθία και την αποκατάσταση των αδικηθέντων, τη δικαίωση των υβρισθέντων, αφού το θέμα μας είναι η Ύβρις, την οποία μάλλον με τον αρχαίο ιδεολογικό μανδύα της αξιοποιεί ως τίτλο του βιβλίου του ο Πάνος Καπώνης, παρακολουθώντας την όμως μέχρι τις μέρες μας, με τις κραυγαλέες σύγχρονες μορφές της.
Αυτή τη δικαίωση προσδοκά ο κεντρικός ήρωας του ομώνυμου μυθιστορήματός του, μάταια προς το παρόν. Η επιβολή της υπήρξε ανέκαθεν προβληματική και οι παθόντες μετέφεραν την ευθύνη διεκπεραίωσής της στους θεούς, μια και οι κοινοί θνητοί ρέπουν αταλάντευτα προς την ύβρη και τα μαυλιστικά υλικά δώρα της. Δεν μένει παρά να λειτουργήσει η δύναμη του χρόνου, η ίδια η ζωή, για να αποδώσει, ηθικοδιδακτικά κυρίως, το δίκαιο – άγνωστο πότε.
Τέτοια είναι και η ύβρις, η καταπάτηση των ηθικών νόμων αδιακρίτως εποχής, που εξελίσσεται απτόητη στις σελίδες του μυθιστορήματος του συγγραφέα· διαρκής και ατιμώρητη. Η νέμεση στην περίπτωσή μας, αναμενόμενη αορίστως, παίρνει άλλη μορφή, αμυντική, ένα είδος παθητικής αντίστασης, θα έλεγα, όχι δηλαδή αυτή της απηνούς τιμωρίας υπό τον κρότο των πτερύγων των απαίσιων Ερινύων και τον φρικώδη ήχο του μαστιγίου τους, αλλά της απομάκρυνσης με βδελυγμία από τους ύποπτους χώρους των ανόσιων πράξεων· της επιλεγμένης εκούσιας παραίτησης από την όποια δικαίωση με την αποστασιοποίηση ή ακόμη με τη ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής· μια μετάσταση από την τύρβη της πολιτικής σκοπιμότητας, της ανθρώπινης απληστίας και του αμοραλισμού προς έναν βίο μακριά από τις σειρήνες της συναλλαγής, με πνευματικό περιεχόμενο και κυρίως ανθρωπιά.
Το μυθιστόρημα του Πάνου Καπώνη διατρέχει σαράντα και πλέον χρόνια της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας μας, περιόδου αμφιλεγόμενης, ανανεωτικής στην πρόθεση και στα αρχικά πολιτικά στάδια μετά τη δικτατορία, εν συνεχεία όμως απογοητευτικής, που προοιωνίστηκε την κατάπτωση των τελευταίων υποτελών ετών της κρίσης, που σαν ένα είδος ύβρεως αυτή επέπεσε επί δικαίων και όχι μόνο επί αδίκων. Μετά την προσδοκία της αλλαγής, είναι ακριβώς η διάψευσή της, η σταδιακή καλλιέργεια της αλαζονείας που οδήγησε στην ύβρη, την οποία πλήρωσε το σύνηθες θύμα, ένας λαός, εν πολλοίς γαλουχημένος στη συνενοχή, και εν τέλει προδομένος. Με αναφορές στα χρόνια της δικτατορίας και το φούντωμα της αντίστασης, ο κυρίως εστιασμός πέφτει στη διαφθορά των τελευταίων ετών της διακυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου, στα απογοητευτικά στιγμιότυπα της διαδοχής στην επιθανάτια κλίνη του αρχηγού, με έντονη τη σύγκριση ανάμεσα στην πολιτική πράξη και στην πολιτική διεκπεραίωση των επιγόνων, και ακόμη στους ολέθριους προσωπικούς ανταγωνισμούς ανεπάγγελτων ή αποτυχημένων επαγγελματικά πολιτικών, με φωτογραφικές αποτυπώσεις ιστορικών προσώπων· έπειτα ακολουθεί με αύξοντες ρυθμούς η παρακμή, με πλήθος στοιχείων αντλημένων από διάφορες πηγές και την προσωπική εμπειρία του κεντρικού ήρωα. Πολιτική και ιστορία, υπερβολή και τιμωρία.
Το μυθιστόρημα του Καπώνη είναι εμφανώς πολιτικό και λιγότερο ιστορικό.
Το μυθιστόρημα του Καπώνη είναι εμφανώς πολιτικό και λιγότερο ιστορικό. Τα γεγονότα, ιδίως τα πρόσφατα, απέχουν ελάχιστα από τις μέρες μας, αφού ζούμε τα δεινά της ύβρεως και κατά συνέπεια η ιστορία λειτουργεί εν προκειμένω καθαρά γεγονοτολογικά, εστιάζοντας μάλιστα σε μεμονωμένες περιπτώσεις, αχώνευτες όμως στο σύνολο του ιστορικού χρόνου.
Το ιστορικό πλαίσιο του έργου αποκτά μυθιστορηματικό βάθος με την έντεχνη λογοτεχνική αφήγηση, που διασπά σκόπιμα την ιστορική αλληλουχία με περιγραφές της ζωής του πρωταγωνιστή, των σχέσεών του με επιφανή πολιτικά πρόσωπα, την ενασχόλησή του με την πολιτική πράξη, τη διαφωνία του, την αποστασιοποίησή του στο τέλος, ένα είδος ανακουφιστικής λύσης της παρατεταμένης περιθωριοποίησής του, που ήρθε ως αποτέλεσμα των συνθηκών και του αδούλωτου χαρακτήρα του. Είναι η αντίστιξη ανάμεσα στην πολιτική ιδιοτέλεια και στην αναζήτηση ενός ηθικού τρόπου ζωής· είναι η απογοήτευση για την τροπή των πραγμάτων και τη μεταστροφή στη χυδαία σκοπιμότητα· είναι το παράπονο για ό,τι θα μπορούσε και θα έπρεπε να υλοποιηθεί, αλλά υπονομεύτηκε από την προκλητικών διαστάσεων ύβρη των διαχειριστών της εξουσίας. Θα λέγαμε στο σημείο αυτό ότι η μυθιστορηματική πλευρά αναδεικνύει την ανθρώπινη αδυναμία μπροστά στις ανόσιες προκλήσεις, την επιβεβαίωση αυτού που οι αιώνες το έζησαν πανομοιότυπο και αναλλοίωτο, της υπεροψίας και των συνεπόμενών της, της υπερβολής και της υπέρβασης των εσκαμμένων, της διαφθοράς, της αυτοκαταστροφής εν τέλει με τα αποτελέσματά της βλαπτικά στη ζωή των πολλών, που γι’ αυτό και καθιστούν αυτά την ύβρη διακεκριμένη.
Ο μύθος του Καπώνη συνίσταται στην προσπάθεια απόδοσης ηθικού βάθους σε ό,τι τελέστηκε. Η εξέλιξη του έργου του επιδιώκει να λάβει μορφή αντιστασιακού μηνύματος, άρνηση του ανθρώπου να υπονομεύσει τη ζωή του.
Το ομηρικό μότο στην αρχή του βιβλίου προμηνύει απαισιόδοξα, με την πυκνότητά του, η οποία συμφωνεί με το κεντρικό μήνυμα του έργου, το επικείμενο κακό τέλος. Ως αυτόπτης μάρτυρας ο Μάρκος Κατάνης, ο μυθιστορηματικός ήρωας του συγγραφέα, πείθει με τις περιγραφές του, που έντεχνα τις πλαγιοκοπεί με προσωπικές, κατασκευασμένες ή πραγματικές, θέσεις. Πείθει αλλά και αφήνει αμφιβολίες για το εύρος της αλήθειας τους. Είναι δυνατό να έγιναν έτσι τα πράγματα; μπορεί να διερωτηθεί ο αναγνώστης του μέλλοντος. Και όμως, πολλές αλήθειες λανθάνουν πίσω από τη λογοτεχνική αφήγηση και τις κρυπτικές ή υπαινικτικές τεχνικές της. Όλα, μάλλον, είναι γεγονότα που συνέβησαν και μόνο η απομάκρυνση από τις εστίες του κακού ενέχει μυθιστορηματικά στοιχεία για την είσοδο σε έναν παράδεισο πραγματικής ελευθερίας, φιλίας, έρωτα και ανθρωπιάς, για μια ζωή άξια του ονόματός της.
Το μυθοπλαστικό μέρος, επομένως, εμπλουτίζεται σημαντικά με την αφήγηση της προσωπικής αντίδρασης του Κατάνη. Είναι το χρονικό μιας άρνησης στον συμβιβασμό, που εξελίσσεται βαθμιαία. Ο ήρωας σιγά σιγά συνειδητοποιεί το τέλμα, ζει αλλεπάλληλες διαψεύσεις, απορρίπτεται εξάλλου και από το ίδιο το σύστημα και απεγκλωβίζεται έτσι ευκολότερα, αναζητώντας σανίδα σωτηρίας στον έρωτα και στην αναζήτηση του νοήματος της ζωής. Η ενασχόληση με την αρχαιότητα και τον μυστικισμό της, πυροδοτημένη πολύ παλαιά σε ένα ταξίδι του στη Δήλο, οδηγεί στην ανάπτυξη μιας πνευματικότητας που προδιαγράφει και κυοφορεί τη μετάβαση σε άλλον τρόπο ζωής, εντελώς διαφορετικό. Είναι η ήρεμη ζωή στην παραμελημένη Θράκη, μαζί με τη Μάρθα και ένα ζευγάρι καλών φίλων, που η ειλικρίνεια και η τιμιότητά τους του εξασφαλίζουν συνθήκες ανθρωπιάς και πραγματικής επικοινωνίας. Με αυτούς θα συνεργαστούν και σε επαγγελματικό επίπεδο, αγοράζοντας και διευθύνοντας από κοινού ένα ξενοδοχείο. Η Θράκη δεν επιλέγεται τυχαία, είναι η άλλη Ελλάδα, η παραμελημένη, παρά τους κινδύνους που διατρέχει. Είναι σε άλλο επίπεδο η παρουσίαση της μόνωσης και της ερημίας του ήρωα, πριν από την απόφαση της απεμπόλησης της ενασχόλησής του με την πολιτική. Η ιστορία της από την αρχαιότητα τον εμπνέει, τον ενεργοποιεί, παραπέμποντας έμμεσα στην ανάγκη ανακάλυψης μιας χαμένης ελληνικότητας, με πνευματικό βάθος και ηθικές πολιτικές αρχές και αξίες.
Με τον τρόπο αυτόν ο έρωτας και η αγάπη αξιοποιούνται ως αντίδοτα της κρίσης, όπως αφήνει σαφώς να νοηθεί στο τέλος του βιβλίου ο Καπώνης. Κλείνει, λοιπόν, με ένα λογοτεχνικό τέχνασμα, μία αφηγηματική έκπληξη που ανατρέπει ή υπονομεύει την ιδέα μας για την ταυτότητα του συγγραφέα, την οποία ο αναγνώστης προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει, αφού έχει αναγνωρίσει ή εικάζει ότι έχει αναγνωρίσει άλλα γνωστά πολιτικά πρόσωπα και έχει πυροδοτηθεί η περιέργειά του να ανακαλύψει και το ιστορικό πρόσωπο του ίδιου.
Είναι η λογοτεχνική απάντηση για την κρίση που ζούμε. Είναι η αντίσταση της τέχνης του λόγου στο αυτάρεσκο και το παχυλό.
Δεν είναι, λοιπόν, ο Κατάνης που αφηγείται την ιστορία του, ούτε ο Πάνος Καπώνης του εξωφύλλου, όπως έχει νομισθεί, αλλά η Δέσποινα, μία από τις ηρωίδες του έργου. Αυτή σε ένα πράσινο ντοσιέ τού στέλνει κάμποσες σελίδες, το εν λόγω μυθιστόρημα δηλαδή, που ο Καπώνης το αξιοποιεί, αφού του θυμίζει πολλά από τη ζωή του, τη ζωή του στις λεπτομέρειές της. Υπάρχει όμως και άλλη μία εκδοχή, το αίνιγμα της οποίας ο συγγραφέας το αφήνει προς επίλυση στον αναγνώστη του: αφήνει να νοηθεί ότι είναι ένα πολιτικό δοκίμιο δικό του, που άρχισε να το γράφει κάποτε, αηδιασμένος από την κατάντια του κόμματος, στο οποίο ανήκε, βιώνοντας απέραντη μοναξιά, «θέλοντας να βυθισθεί σε ό,τι βαθύτερο είχε η δική του ψυχή», όπως γράφει χαρακτηριστικά. Τα πράγματα συγχέονται ακόμα περισσότερο, αν αναλογιστούμε ότι ο σύζυγος της Δέσποινας, ο Αχιλλέας Αβδελίδης, και αυτός είχε αρχίσει ένα μυθιστόρημα υπό τις ίδιες συνθήκες και είχε προβληματιστεί για το είδος, ταλανιζόμενος ανάμεσα στην πολιτική-ιστορική πραγματεία και το μυθιστόρημα. Προφανώς, δεν μπορεί να συμβαίνουν όλα αυτά. Κάποιος από όσους αναφέρονται αινιγματικά στο τέλος θα έγραψε το έργο. Ο Καπώνης κρατά καλά το μυστικό του με την εμπλοκή των πολλών διεκδικητών της πατρότητας συγγραφέων. Αληθεύουν εν τέλει αυτά ή είναι προσχήματα για τη διατήρηση της ανωνυμίας; Εκείνο, πάντως, που αληθεύει αδιαμφισβήτητα είναι η ταυτότητα των πολιτικών προσώπων του μυθιστορήματος, κρυπτικά ή υπαινικτικά ή εν παραβολαίς δοσμένη. Η αμφίβολη ή πειστική αναγνώρισή τους είναι γεγονός ότι φλογίζει την περιέργεια περί του προσώπου του συγγραφέα.
Η κατακλείδα του βιβλίου αποτελεί μαρτυρία για τον προβληματισμό σχετικά με το μυθοπλαστικό είδος αλλά και τον λανθάνοντα δημιουργό της Ύβρεως. Αναγράφεται σε σημείωση, αντλημένη από άλλον συγγραφέα, στο τέλος του ντοσιέ: 
«Τώρα που μπορώ να γράψω ένα μυθιστόρημα, δεν θέλω. Κυρίως γιατί το μυθιστόρημα έχει ταυτιστεί χρόνια τώρα, ως φόρμα, μ’ έναν πολιτισμό που παρακμάζει μέσα από συνταγές αυταρέσκειας». Είναι η λογοτεχνική απάντηση για την κρίση που ζούμε. Είναι η αντίσταση της τέχνης του λόγου στο αυτάρεσκο και το παχυλό. Είναι η άρνηση του συγγραφέα να υποταχθεί στο κλασικό είδος του μυθιστορήματος. Είναι ίσως η αρχή της Νέμεσης που αναφέραμε στην εισαγωγή, η διαγραφή μιας πορείας αδιέξοδης, ο μετεωρισμός μεταξύ ήθους και διαφθοράς, η ουσιαστική επιλογή του δρόμου της απεξάρτησης, της ελευθερίας, της αρετής.
Η Ύβρις
Πάνος Καπώνης
Παρουσία
343 σελ.
ISBN 978-960-6652-49-3
Τιμή €12,00
πηγή : diastixo.gr