Ονορέ ντε Μπαλζάκ: «Θεωρία του βαδίσματος» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2017-01-11 09:56

Έλεγαν οι παλαιότεροι ότι τον άνθρωπο τον καταλαβαίνεις από τον τρόπο που περπατάει, από τον τρόπο που μιλάει και από τον τρόπο που ντύνεται. Κι επειδή και ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ στους παλαιότερους λογίζεται, η Θεωρία του βαδίσματος μας βρίσκει σύμφωνους και μάλιστα αναδρομικώς, από τα αρχαία χρόνια, αφού ο μέγας γόης της αρχαίας Αθήνας, ο Αλκιβιάδης, πάντα κομψά ντυμένος με τα ωραία του σανδάλια και το καμαρωτό του περπάτημα στην αγορά, ήταν ο πόλος έλξης των βλεμμάτων γυναικών τε και ανδρών. Υπάρχει ακόμα και η βουκολική παρατήρηση «περπατάει σαν πέρδικα» (για ωραία και καμαρωτή γυναίκα), «λεβέντης εροβόλαγε» ή «σαν αϊτός πετούσε» (για άντρα), πράγμα που δείχνει ότι την ομορφιά και τη λεβεντιά ο λαός τη συνδύαζε πάντα με το περπάτημα. Αλλά και ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σο στον Πυγμαλίωνά του μεταμορφώνει μια λαϊκή ανθοπώλιδα σε «Ωραία Κυρία», αλλάζοντάς της τον τρόπο ομιλίας, ντυσίματος και βαδίσματος.

Ο μέγας Γάλλος συγγραφέας με τη Θεωρία του βαδίσματος μας προσφέρει τη δική του εξευγενισμένη ματιά, συνυφασμένη με το σχόλιό του, το οποίο θα βρούμε συχνά διανθισμένο με τον λόγο κάποιου διανοούμενου ή άλλου επιφανούς καλλιτέχνη. Συγκεκριμένα, η προλογίζουσα το βιβλίο κάνει λόγο για εκατόν πενήντα περίπου ιδιοφυείς επιστήμονες. Το δείγμα των βαδιζόντων στην έρευνα του Μπαλζάκ είναι από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του Παρισιού. Εκεί συλλαμβάνει το προς έρευνα «θύμα» του, το επεξεργάζεται απ’ έξω και βγάζει συμπεράσματα για το μέσα. Βλέπει την επιφάνεια και σχολιάζει τη σκέψη, τη νοοτροπία, την καταγωγή. «Stand and dance inside» έλεγε ο Henry Miller για τον Nijinsky. Αυτή η λεπταίσθητη παρατήρηση εστιάζει σε μια φαινομενική αντινομία. Λάτρης της αντινομίας ο Μπαλζάκ θέλει να χτίσει μια θεωρία για το βάδισμα, επειδή πιστεύει πως η επιστήμη του βαδίσματος είναι «εξίσου σοβαρή, εξίσου βαθυστόχαστη, εξίσου επιπόλαιη και ευκαταφρόνητη με οποιαδήποτε άλλη». Σαν να λέμε πως δεν έχει και σε μεγάλη εκτίμηση καμιά θεωρία για τίποτα. Πάντως τη δική του την παρέδωσε στον εκδότη του το 1833.

Eρωτήματα που θέτει είναι: Αναρωτήθηκε κανείς από τον καιρό που περπάτησε ο άνθρωπος γιατί περπάτησε, πώς περπατάει, αν περπατάει, αν μπορεί να περπατήσει καλύτερα, αν υπάρχει τρόπος να αλλάξει περπάτημα; Και πόση ποσότητα ρευστής ουσίας μπορεί ο άνθρωπος να χάσει ή να εξοικονομήσει σε δύναμη, σε ζωή, σε ενέργεια, αγάπη, μίσος ή ό,τι άλλο, βαδίζοντας;

Μεγάλοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με παλίρροιες. Άλλοι με την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, άλλοι με τη ναυτική ασφάλεια, λέει, κανείς όμως δεν ασχολήθηκε με την κίνηση του ανθρώπινου σώματος, με το «κλειδί των ιερογλυφικών του ανθρωπίνου σώματος». Οπότε αναφωνεί σαν τον Αρχιμήδη «Εύρηκα» και αρχίζει να μελετά τον «μορφασμό ανίσχυρων δαιμόνων» για να βρει τα μυστικά που εγείρει το περπάτημα. Και μας απευθύνει το ερώτημα: «Δεν ξέρετε λοιπόν ότι η σοβαρότητα των πραγμάτων είναι πάντα αντιστρόφως ανάλογη της χρησιμότητάς τους;». Ίσως για να μην προλάβουμε να αμφισβητήσουμε τη σημασία της. Κι επειδή πρώτος αυτός έμπηξε το κοντάρι του, όπως στην Αμερική ο Πιθάρο για να δείξει ότι είναι δική του. Ο Λάβατερ είχε πει, πριν από τον Μπαλζάκ, ότι «το βάδισμα του κάθε ανθρώπου πρέπει να είναι τουλάχιστον εξίσου εύγλωττο με τη φυσιογνωμία του• το βάδισμα είναι η φυσιογνωμία του σώματος». Αυτό σημαίνει πως «Όλα επάνω μας ανταποκρίνονται σε μια εσωτερική αιτία». Και δανείζεται από την αρχαία γραμματεία μας το παράδειγμα του Δημοσθένη που κατηγορούσε τον Νικόβουλο ότι περπατούσε άτσαλα και μιλούσε αλαζονικά, επειδή δεν είχε καλούς τρόπους και αγωγή.

Και βέβαια ο πονηρός και είρων Γάλλος δεν παραλείπει να απαριθμήσει όλους αυτούς που ασχολήθηκαν με περίεργες ιδέες όπως «η κότα γέννησε το αυγό ή το αυγό την κότα;». Και με το ύφος του ανθρώπου που φαίνεται πως δήθεν δεν καταλαβαίνει τις διάφορες επιστημονικές θεωρίες ή ότι δήθεν είναι ασήμαντες, καταγράφει τι και ποιες επιστημονικές ανακαλύψεις έγιναν από κάτι τυχαίο, όπως ας πούμε το πέσιμο ενός φύλλου, επισημαίνοντας βεβαίως ότι «η τύχη δεν επισκέπτεται ποτέ τους κουτούς». Για μένα, λέει ο συγγραφέας, «η ΚΙΝΗΣΗ περιλαμβάνει τη Σκέψη, την πιο καθαρή δράση του ανθρώπου ... το Βάδισμα και τη χειρονομία, παθιασμένο συμπλήρωμα του Λόγου», και αναφέρει θαύματα του προσωπικού αγγίγματος (κινήσεις) ενός Παγκανίνι, ενός Ραφαήλ, ενός Μιχαήλ Αγγέλου, ενός Λιστ και άλλων. Και εφόσον το βάδισμα είναι η κίνηση του σώματος και η φωνή η κίνηση της νόησης, η κίνηση οδηγεί στην αλήθεια. Παρατηρεί λοιπόν και μαζεύει υλικό και καταγράφει, αυτοσαρκαζόμενος, αυτοαναιρούμενος αλλά ποτέ από τον στόχο μη κινούμενος: Η «διανοητική λιχουδιά» λέει «είναι το πιο φιλήδονο πάθος». Ο παρατηρητής είναι μια μεγαλοφυΐα (και ο εαυτός του) και όλοι οι μεγάλοι ζωγράφοι και οι μεγάλοι μουσικοί είναι καλοί παρατηρητές. Το βάδισμα είναι η φυσιογνωμία του σώματος και ταυτόσημο με το βλέμμα, τη φωνή, την αναπνοή. Και τεκμηριώνει τις απόψεις του με παραδείγματα που δεν έχουν τελειωμό. Διότι «Όσοι άνθρωποι, άλλοι τόσοι και οι τρόποι που βαδίζουν. Το να θέλει κανείς να τους περιγράψει είναι σαν να θέλει να ερευνήσει εξαντλητικά όλες τις απολήξεις της ατέλειας»(!). Σαν να μας λέει ότι ο πολιτισμός μάς κάνει να προσποιούμαστε, σε αντίθεση με τα ζώα που είναι ειλικρινή και αληθή. Και όταν μεγαλώνουμε, «όταν είμαστε γέροι, πρέπει να κάνουμε να μας δουν». Έχουμε ανάγκη προβολής. Όσο για το ωραίο, «Σε όλα τα πράγματα ... γίνεται αισθητό, δεν ορίζεται».

Πίσω από όλα αυτά που ο μεγάλος Μπαλζάκ αμφισβητεί, θέτει και αίρει, και πίσω από κάθε σχόλιο, κομψό ή στυφό, για την κίνηση, υπάρχει μια άβυσσος και στη δική του θεωρία, όπως και σε όλες, όπως υπάρχει και το τέλος της ζωής. Η κατάληξη του βιβλίου περιλαμβάνει τρεις αξιοσημείωτες ρήσεις – ο Ραμπελαί: «‘‘Πιες και γέλασε!” Δε μας είπε: ‘‘Περπάτα’’» η πρώτη. «Το πρώτο βήμα που κάνει ο άνθρωπος στη ζωή είναι και το πρώτο προς τον τάφο» η δεύτερη, και «Αφαιρέστε τον άνθρωπο από την κοινωνία και τον απομονώνετε!» η τρίτη. Με λίγα λόγια, και σ’ αυτό το βιβλίο του ο Μπαλζάκ μας έδωσε ένα ακόμα ευφυές δείγμα της «Ανθρώπινης κωμωδίας» του. Παίζων άμα και σπουδάζων, μας επανέλαβε ότι μέσα στην κοινωνία ζούμε και, ούτως ή άλλως, προς τον θάνατο βαδίζουμε.

Θεωρία του βαδίσματος
Ονορέ ντε Μπαλζάκ
Μετάφραση: Γεωργία Ζακοπούλου
Πατάκης
151 σελ.
ISBN 978-960-16-5142-2
Τιμή: €5,50

 

 

 

πηγή : diastixo.gr