"Ο Γιασφάτ απ’ τη Συρία και απ’ την Αίγυπτο ο Χαρμής..." Ο μουσικός Νίκος Ξυδάκης. Του Γ. Α. Αγγελίδη

2016-02-05 17:22

Γεννήθηκε στο Κάιρο το 1952 όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια, καταγόμενος απ’ τη Σάμο και τη Κάσο. Ήρθε στην Ελλάδα το 1963. Το συνθετικό έργο του μετά το σύντομο σουξεδιάρικο γυφτορασουλέϊκο ξεκίνημα, αναδείχνει κοινωνικά στιγμιότυπα και παραστάσεις του ενιαίου για πάνω από 2000 χρόνια Ανατολικομεσογειακού τόπου, αυτού του μοναδικού πολιτισμικού κέντρου της γης, όπου ελληνισμός στις εποχές ακμής του, βρήκε πρόσφορο έδαφος να μεγαλουργήσει. Μας λέει: «Δεν μου αρέσουν αυτοί που οχυρώνονται συμπλεγματικά πίσω από κάποια είδη μουσικής, τραγουδιών, ψευτολατρείες προσώπων. Αυτοί που ακούν και βλέπουν με τις ιδεοληψίες τους...».

Ο Νίκος Ξυδάκης ανήκει στη κατηγορία των διανοουμένων που με μοναδικό ταλέντο, βάζει το δικό του μουσικό λιθαράκι για να καλυφτεί το πολιτιστικό κενό του τόπου μας. Ανασυνθέτει μια συναρπαστική εποχή τόσο δική μας όσο και ο διεθνικός διαθρησκευτικός χάρτης του δρώντος ελληνισμού. Χάρτη, που ενώ βρισκόμαστε στο επίκεντρο προκαλούμαστε να ερευνήσουμε, έστω …μουσικά. Αισθησιακοί ρυθμοί, βυζαντινές μελωδίες, λαϊκές εικόνες, ιστορικές αναφορές, δυνατές μυθολογικές αφηγήσεις.

Οι τραγουδιστές σε πλήρη ερμηνευτική απόδοση απογειώνουν στο μουσικό ταξίδι: Ελευθερία Αρβανιτάκη, Μελίνα Κανά, Δώρα Μασκλαβάνου, Γλυκερία, Μανώλης Λιδάκης, Σωκράτης Μάλαμας οι πιο γνωστοί, και φυσικά σήμα κατατεθέν η φωνή του ίδιου του Ξυδάκη. Μαύρα μάτια, της θάλασσας οι δρόμοι, η Ίμβρος και η Τένεδος, ανεκπλήρωτοι έρωτες, η Φραγκοκρατία, η μάνα, ο αδελφός, ο Κολοκοτρώνης με τον Όθωνα, πειρατικά ρεσάλτα, η γυναίκα του πρωτομάστορα, εκκλησιές, αποχαιρετισμοί και καλωσορίσματα. Μεσαιωνικά και νεότερα δρώμενα, όλα δεμένα στο μουσικό κουβάρι που κυλάει αξεδιάλυτο, έτσι όπως κυλάει και η ιστορία αυτού του ευλογημένου τόπου. Του τόπου που υποφέρει χωρίς τις πηγές του που αναβλύζουν ιδέες, φιλοσοφίες, νοήματα ζωής, τα αντίθετα της ζωώδους επιβίωσης.

Την «ιστορική» αισιοδοξία μας στις δυσκολίες, υπενθυμίζουν τα δικά του λόγια και μουσική στο τραγούδι «Πρώτο βράδυ στην Αθήνα» του 1983 από τον ομώνυμο δίσκο, όπου τραγούδησε ο ίδιος για πρώτη φορά.

Πρώτο βράδυ στην Αθήνα – του παλιού καιρού το ποίμα δεύτερο στη Σαλονίκη – της Αγιάς Σοφιάς η λύπη πρώτη μου χαρά γεμάτη – κρύφτηκε σε μαύρο χάρτη και με σπρώχνει να βαθαίνω – μεσ’ τα μυστικά του βάθη.
Κάτι αν είναι που δεν σβήνει – είναι της ψυχής μου η μνήμη φως σε κάθε μου δρομάκι – αργοκαίει σαν καντηλάκι είν’ αυτό που δεν αλλάζει – και στη πιο βαθιά μου νύχτα Βρίσκει τρόπο και γιορτάζει.

Ο πολιτισμός που ενώνει

Ο γεωπολιτικός κατακερματισμός σε μικρά αδύναμα εθνικά κράτη παρέλυσαν τη τέχνη τη διανόηση στερώντας το ζωτικό διεθνικό χώρο. Τα μουσικά μας πράγματα αρχίζουν και τελειώνουν αρχές του 20ού αι. στον ελληνισμό της Μικρασίας με τα Μικρασιάτικα λαϊκά και ρεμπέτικα να γίνονται η βάση για ότι άλλο προέκυψε έως σήμερα, και αυτά σαν «παρθενογεννημένα», έξω απ’ την πολιτισμική λειτουργία τους στον χωροχρόνο.

Δηλαδή κύριοι απατεώνες των εξουσιών, παρά την κυριαρχική ύπαρξη του Ελληνισμού από την αρχαία εποχή και εν όσο δημιουργούσε ανελλιπώς σ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του ως οργανικό κομμάτι των διαδοχικών ανατολικών αυτοκρατοριών, ο μουσικός πολιτισμός που κληρονομήσαμε, είναι μόλις εκατό ετών; Δηλαδή, στα τουλάχιστον 1900 υπόλοιπα χρόνια δεν γράφονταν ποιήματα λογοτεχνία μουσικές και τραγούδια; Δίκαια κανείς απορεί και αναρωτιέται, με τις απαντήσεις μάλλον καταχωνιασμένες σε δυσπρόσιτες βιβλιοθήκες που απαιτούν ερευνητικές σκαπάνες για να ξεθαφτούν.

Τα Έθνη και οι Λαότητες του πρώην ενιαίου χώρου δεν πρέπει να επικοινωνούν, να θυμούνται, να παράγουν παρά μόνο να καταναλώνουν ότι εισαγόμενο και να εμφυλιοπολεμούν. Όσα λιγότερα ξέρουν για τους διπλανούς τους τόσο αποτελεσματικότερα τους πολεμούν. Ζούμε εσώκλειστοι στην εθνική μας μοναξιά ιδεολογοποιώντας εντέχνως τα βάσανα του λαού, τις περιβαλλοντολογικές ομορφιές, τους λαϊκούς αγώνες. Τέχνη σκηνοθετημένη (πως αλλιώς;) σε Μπάντμιντον, Μέγαρο, Ηρώδειο, Επίδαυρο, και ιδού τα εθνικά πολιτιστικά τοτέμ για να προσκυνούν συγκινημένοι οι ευσυγκίνητοι, «ορεγόμενοι ηρωισμούς κι επαναστάσεις διάγοντας βίο μίζερο».

Ο λαϊκός πολιτισμός γέφυρα ενότητας των λαών είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο όσων «διαιρούν για να βασιλεύουν». Και αυτοί έμαθαν καλά –καθότι 10 αιώνες αποικιοκράτες– ότι η πολιτιστική καταστολή των λαών προηγείται της υποδούλωσής τους.

Παρεμπιπτόντως, ας ρίξουμε μια ματιά στη σελ. 137 του βιβλίου «Εκδοτική δραστηριότητα και κίνηση των ιδεών στην Ελλάδα» του Λ. Αξελού, εκδ. ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ:
«Ιδού τα στατιστικά στοιχεία του πρώτου εξαμήνου του 1983 για τα προγράμματα της ΕΡΤ 1 και της ΕΡΤ 2: Σε καθημερινές εκπομπές, εβδομαδιαίες και έκτακτες, διατέθηκαν 351 ώρες σε μπουζουκοτράγουδα, 272 ώρες σε ποδόσφαιρο, συνεντεύξεις αθλητών, ΠΡΟ–ΠΟ κτλ. 24 λεπτά της ώρας σε παρουσίαση νέων εκδόσεων βιβλίων!». «Συνολικά υπάρχουν στην Ελλάδα 807 βιβλιοθήκες. Απ’ αυτές μόνο οι 213 έχουν πάνω από 1000 τόμους και μπορούν να λογαριαστούν σαν οργανωμένες. Αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι στην Αυστρία υπάρχουν 5076, Νορβηγία 5473, Ισραήλ 1687, Ουγγαρία 17606, Τουρκία 1963, Πολωνία 38702, Ιταλία 3294, η κατάστασή μας στον καίριο αυτό τομέα πολιτιστικής παρουσίας αγγίζει τα όρια του τραγικού».

Από το 1983 μάλλον χειροτέρεψε η κατάσταση χωρίς ανάγκη νέων αριθμών, αρκεί ένα σαββατόβραδο μια βόλτα στο Γκάζι, στου Ψειρή, στη παραλιακή, στις εκδρομές που οργανώνονται στο MALL. Σπαράζει η ψυχή βλέποντας τη νεολαία ριγμένη βορά στην πιο αισχρή εκμετάλλευση. Νεολαία πτυχιούχα μεν αμόρφωτη δε, στερημένη αισθητικών κριτηρίων αποχαυνωμένη στο νιρβάνα του φέϊς μπουκ.

Οι μουσικές και τα τραγούδια του Νίκου Ξυδάκη,

...δρουν σύγχρονα, προσηλωμένα στον ποιητικό λόγο (ιδίως του Θ. Γκόνη και του Μ. Γκανά). Οι ορχήστρες του με σολίστες λαϊκών οργάνων με κυρίαρχα το ούτι και το κανονάκι, ατενίζουν τον ευρύτατο ανατολικό ορίζοντα, πλέον απολαυστικές στις συναντήσεις με συγκροτήματα μεσογειακών χωρών.

Ένα ακόμα μικρό δείγμα του μουσικού λόγου. Το ποίημα του Θ. Γκόνη «Το πηγάδι της γραφής» απ’ τη συλλογή του «Τραγούδια» σελ.55, ΑΓΡΑ, 1992. Ο Ξυδάκης το έκανε τραγούδι στο έργο «Τένεδος».

Ο Γιασφάτ απ’ τη Συρία και απ’ την Αίγυπτο ο Χαρμής συναντιώνται χρόνια τώρα στο πηγάδι της Γραφής.

Ξεδιψούν με το νερό του τρών του Νείλου το ψωμί λένε το παράπονό τους κι απ’ τα’ ασκί πίνουν κρασί.

Κάποιοι μέσα στο πηγάδι θάλασσες ρίξανε δυό το αλάτι δεν το πιάνει της φιλίας το νερό.

Έκοψαν τη γη στη μέση τους χωρίσανε στα δυό μα τις φλέβες είχαν δέσει με σπαθί Δαμασκηνό.

Ο Γιασφάτ απ’ τη Συρία και απ’ την Αίγυπτο ο Χαρμής συναντιώνται χρόνια τώρα στο πηγάδι της Γραφής

Τέτοια λόγια και μουσικές διαισθάνομαι πως μπορούν ν’ ακουστούν, απ’ τις πηγές του Δούναβη έως τις πηγές του Νείλου και απ’ την Καζαμπλάνκα έως την Βαβυλώνα. Θεωρώ πως ο διεθνικός ελληνικός πολιτισμός βρίσκει στο έργο του Νίκου Ξυδάκη έναν αυθεντικό εκφραστή του.

Γ. Α. ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ

Πηγή : www.drasivrilissia.gr