O Φώτης Καγγελάρης σε α΄ πρόσωπο

2016-12-28 10:39

Το βιβλίο αυτό προέκυψε από μία μακρά πορεία στα μονοπάτια της ψυχανάλυσης και της φιλοσοφίας. Οι σκέψεις του βιβλίου αυτού γράφτηκαν ή ήταν αντικείμενο ανακοινώσεων σε συνέδρια, διδασκαλίας ή εισαγωγικών σημειωμάτων σε ανάλογες εκθέσεις.

Η δυσκολία συγγραφής, καταρχήν, ήταν μεγάλη γιατί δεν υπήρχαν ανάλογες μελέτες και η ελληνική βιβλιογραφία στην κυριολεξία ήταν μηδενική. Η προσέγγιση έγινε από τρεις κύριες πηγές. Στη φιλοσοφία, εκκινώντας από τον Descartes έως τον Gadamer, περνώντας από την αγγλική σχολή, την άποψη του Kant για το ωραίο, τη χεγκελιανή και αντορνική «Αισθητική» έως τη χαϊντεγγεριανή άποψη για το έργο τέχνης, την υπέρβαση του Wittgenstein και τη μετανεωτερικότητα.

Η άλλη πηγή ήταν οι πτυχιακές των φοιτητών που είχα σε εποπτεία. Έβλεπα το πώς ξεκινούσαν να υποστηρίξουν την άποψή τους για την εικόνα, το δρόμο της επιχειρηματολογίας τους και τη γέννηση τελικά του κειμένου και των εικόνων τα οποία διαπραγματεύονταν, δηλαδή το πώς η σκέψη τους γινόταν εικόνα.

Η τρίτη και κύρια πηγή είναι οι εικόνες που έχουν οι άνθρωποι που βρίσκομαι μαζί τους σε ψυχοθεραπευτική σχέση και ιδιαίτερα των ψυχωσικά διαταραγμένων. Πώς βλέπουν, ξαφνικά, την εικόνα του Σατανά μπροστά τους ή πράκτορες μυστικών υπηρεσιών να τους παρακολουθούν; Κι αν τελικά βλέπουν ό,τι ήδη υπήρχε μέσα τους, το οποίο τους επιστρέφεται αφού το έχουν προβάλλει προς τα έξω, ο φωτογράφος, άραγε, μήπως κάνει μια ανάλογη διεργασία, δηλαδή φωτογραφίζει αυτό που ανταποκρίνεται μέσα του σε κάτι το οποίο προβάλλει στην εξωτερική πραγματικότητα; Μήπως το σωσυριανό σημαίνον και κατά προέκταση πάσα εικόνα είναι ένα πρόσχημα; Μήπως ο φωτογράφος είναι, τελικά, πάντα μπροστά από το φακό του;

Μην ξεχνάμε ότι το ερώτημα που βασάνισε επί αιώνες τη φιλοσοφία ήταν, είναι, αν και πάει να ξεπεραστεί τούτο τον αιώνα με την αναλυτική φιλοσοφία, «πώς ξέρω ότι αυτό που βλέπω είναι αυτό που βλέπω;». Εν ολίγοις, ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με την πραγματικότητα. Και τις εικόνες στις φαντασιώσεις, στα όνειρα, στις ψευδαισθήσεις, στα οράματα, οι οποίες πηγάζουν από μια εσωτερική πραγματικότητα που δεν σχετίζεται και τόσο με αυτό που λέμε αντικειμενική πραγματικότητα πώς τις αξιολογούμε;

Ταυτόχρονα, υπάρχουν οι εικόνες της τέχνης, οι εικαστικές τέχνες με τις οι οποίες προσπαθήσαμε να δούμε εντεύθεν της πραγματικότητας, εντεύθεν της όρασης, παρότι και αυτές μέρος της πραγματικότητας είναι. Το ερώτημα που προκύπτει εδώ είναι όχι τόσο γιατί κάνουμε τέχνη αλλά γιατί υπάρχουν οι εικόνες. Η φωτογραφία μάς πήγε ακόμα παραπέρα. Βάσει της άμεσης σχέσης της με την πραγματικότητα, μας υποσχέθηκε την υπέρβαση, να δούμε πέραν της εικόνας, μέσα από την εικόνα την άλλη όψη των πραγμάτων, την άλλη πλευρά του ανθρώπου, εκείνη που δεν είναι «αγγελικά πλασμένη» ούτε «κατ’ εικόνα και ομοίωση». Η φωτογραφία, ενάντια στην κοινή άποψη, ουδέποτε μας υποσχέθηκε την πραγματικότητα. Δεν έχουμε παρά να δούμε την ιστορία των κινημάτων στη φωτογραφία.

Κάποια από τα πολλά κείμενα που έγραψα κατά τη διάρκεια ετών, σχετικά με αυτό τον προβληματισμό, επέλεξα γι’ αυτό το βιβλίο. Θα έλεγα, δοκιμαστικά. Για να δούμε πώς θα πάει. Τι υποδοχή θα έχουν. Για να ακολουθήσει ένας δεύτερος τόμος με κείμενα όχι βαθύτερα αλλά συμπληρωματικά των προηγούμενων. Γιατί δεν το κρύβω ότι αναρωτιόμουν αν τα κείμενα αυτά θα ήταν κατανοητά όχι μόνο από εκείνους τους αναγνώστες που έχουν ήδη μια οικειότητα με τη φιλοσοφία, την ψυχανάλυση, τη γλωσσολογία, την κοινωνική ανθρωπολογία αλλά και, κυρίως, από εκείνους που στερούνται μεν θεωρητικής βάσης αλλά έχουν ένα πάθος με τη φωτογραφία. Και αυτός είναι ο καθημερινός άνθρωπος των σημαντικών στιγμών, των διακοπών, του πορτρέτου, του γυμνού. Και βέβαια οι καλλιτέχνες.

Γιατί, αυτό που συμβαίνει είναι ότι, παρότι ξέρουν, τουλάχιστον κάποιοι, να βγάζουν εξαιρετικές φωτογραφίες, αγνοούν το γιατί τις βγάζουν. Ας πάρουμε για παράδειγμα μια κοινή φωτογραφία, μια ταξιδιωτική φωτογραφία: νομίζουν ότι έτσι διαχειρίζονται την ανάμνηση. Κι ακόμα περισσότερο, αγνοούν το τι είναι μια φωτογραφία. Νομίζουν ότι σχετίζεται με τη μνήμη, το χρόνο, την απόδειξη της πραγματικότητας, το memento mori, το θάνατο. Να, όμως, που ο Barthes χαρακτηρίζει τη φωτογραφία «εικόνα τρελή, εμβαπτισμένη στην πραγματικότητα». Και ο Carrera λέει ότι βγάζουμε φωτογραφίες όχι για να βλέπουμε και να θυμόμαστε τον κόσμο, αλλά για να μην τον βλέπουμε και να τον ξεχνάμε.

Η ερώτηση, λοιπόν, που προκύπτει είναι: «Κι αν τα ξέρουν όλα αυτά, τα σχετικά με τη θεωρία της φωτογραφίας και της εικόνας, θα γίνουν καλύτεροι φωτογράφοι ή έστω καλύτεροι άνθρωποι; Γιατί να τα ξέρουν;». Η απάντηση είναι δική τους. Προσωπικά, θέλησα να μοιραστώ με τον Homo Photographicus την αγωνία μου για το νόημα ή το μη νόημα της ζωής τού σύγχρονου ανθρώπου, την αγωνία μου σε αυτή την εποχή της εικόνας, που είναι και ταυτόχρονα εποχή παγκόσμιων ανακατατάξεων και κηδεμονίας του ατόμου από την τηλεοπτική εικόνα, και το πώς άραγε η φωτογραφία αρθρώνοντας λόγο διεκδικεί την αυθεντικότητα της επιθυμίας και της ζωής, χωρίς η ίδια να γίνεται το αυτιστικό περιβάλλον της σύγχρονης υποκειμενικότητας.

Πράγματι, δεν μου είναι αρκετό να φτάσει το βιβλίο αυτό στα χέρια των αναγνωστών. Θα ήθελα να μιλήσουμε, να διαφωνήσουμε, να ακούσουμε τη φωνή μας μέσα σε μια συλλογική διαδικασία που μόνο η φωτογραφία ως οπτικός λόγος, από τη μεταιχμιακή της θέση μεταξύ πραγματικότητας και μη πραγματικότητας, μπορεί να υποστηρίξει με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Να αρθρώσουμε έναν λόγο εκτός της σύμβασης, ενάντια στην ησυχία των κυρίαρχων σημαινόντων, ενάντια στην απαξίωση της σχέσης με τον άλλον, με τον εαυτό μας.

Homo Photographicus
Ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις της εικόνας
Φώτης Καγγελάρης
Ροπή
220 σελ.
ISBN 978-618-82782-0-2
Τιμή: €16,00

 

 

 

πηγή : diastixo.gr