Ντάριο Φο: «Υπάρχει ένας τρελός βασιλιάς στη Δανιμαρκία» κριτική της Βερίνας Χωρεάνθη

2016-11-16 10:09

Σε μια λαβυρινθώδη όσο και σκοτεινή εποχή της ευρωπαϊκής ιστορίας είναι αφιερωμένο το ιστορικό μυθιστόρημα του Ντάριο Φο Υπάρχει ένας τρελός βασιλιάς στη Δανιμαρκία –τίτλος που παραφράζει τη γνωστή φράση από τον Άμλετ του Σαίξπηρ «κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας». Δεν είναι τυχαία αυτή η επιλογή, καθώς σ’ αυτή την περίπτωση η Ιστορία αντιγράφει την τέχνη, αν αναλογιστεί κανείς τις ομοιότητες ανάμεσα στο έργο του Σαίξπηρ και τα –πολύ μεταγενέστερα– ιστορικά γεγονότα που τόσο γλαφυρά και παραστατικά παρουσιάζονται στο βιβλίο.

Αν μη τι άλλο, η Ιστορία είναι γεμάτη από γεγονότα που προσφέρονται για μυθιστορηματική απόδοση, πόσο μάλλον όταν περιλαμβάνουν ίντριγκες, συνωμοσίες, αντισυμβατικές προσωπικότητες, συγκρούσεις συμφερόντων, πάθη και εγκληματικές ενέργειες. Εδώ ως κεντρικό σημείο αναφοράς έχουμε το χρονικό της βασιλείας του Χριστιανού Ζ’ της Δανίας-Νορβηγίας (1766-1808), το οποίο περιγράφει όλα αυτά και ακόμα περισσότερα – χαρακτηριστικό είναι ότι η συγκεκριμένη ιστορία έχει αποτελέσει κι άλλες φορές βάση και έμπνευση για λογοτεχνικά έργα, αλλά και κινηματογραφικές ταινίες, όπως το The Dictator του Βίκτορ Σάβιλ (1935) και το πιο πρόσφατο A Royal Affair του Ελληνοδανού Νικολάι Αρσέλ (2012).

Mιλώντας για το βιβλίο, ο Ντάριο Φο ανέφερε ότι αυτό που του κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη ιστορία ήταν το ότι τα καταγεγραμμένα ντοκουμέντα παρέλειπαν πολλές σημαντικές λεπτομέρειες ή λογόκριναν άλλες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλα κενά αλλά και λανθασμένες ίσως εκτιμήσεις.

Ο Ντάριο Φο ούτε δικαιολογεί ούτε ωραιοποιεί πρόσωπα και καταστάσεις – αλλά με την εξαιρετική του δεινότητα δίνει μια άλλη διάσταση σε μια σειρά από γεγονότα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη Δανία του 18ου αιώνα και ως ένα βαθμό επηρέασαν και άλλες περιοχές της Ευρώπης. Ο Χριστιανός Ζ’, γιος του Φρειδερίκου Ε’, χρίστηκε βασιλιάς της Δανίας σε ηλικία μόλις δεκαεπτά ετών. Έπασχε εκ γενετής από μια περίπλοκη εγκεφαλική διαταραχή η οποία τον ωθούσε σε συμπεριφορές μη συμβατές κοινωνικά, ακόμα και προκλητικές πολλές φορές. Ωστόσο υπήρχαν διαστήματα κατά τα οποία διατηρούσε σε αρκετά μεγάλο βαθμό την πνευματική του διαύγεια, και κατά τα διαστήματα αυτά η σκέψη του ήταν συγκροτημένη, και ο ίδιος έδειχνε μια προχωρημένη για την εποχή διάθεση για προοδευτικές πολιτικές κινήσεις. Αλλά ήταν αυτή η ιδιότυπη «τρέλα» του που τον εμπόδιζε να αναλάβει ουσιαστική δράση σαν βασιλιάς, με αποτέλεσμα να χρειάζεται συνεχώς δίπλα του συμβούλους και έμπιστα πρόσωπα που δρούσαν εξ ονόματός του.

Ο γάμος του με τη Βρετανίδα Καρολίνα Ματθίλδη, αν και ήταν ένα από τα τόσα πολιτικά «προξενιά» που συνηθίζονταν τότε για να εξυπηρετήσουν διάφορες σκοπιμότητες εκατέρωθεν, θα μπορούσε να είναι ευτυχισμένος καθώς υπήρχε αληθινή αγάπη και από τις δύο πλευρές, ωστόσο δεν είχε τόσο ιδανική πορεία, καθώς το ζευγάρι αδυνατούσε να περάσει αρκετό χρόνο μαζί, ακριβώς εξαιτίας της διαταραχής του Χριστιανού και της αλλοπρόσαλλης συμπεριφοράς του προς τη γυναίκα του – απόρροια κι αυτή της ασθένειάς του. Παρ’ όλα αυτά, έκαναν ένα παιδί, τον Φρειδερίκο, μελλοντικό διάδοχο του θρόνου. Η Καρολίνα απέκτησε αναπόφευκτα εραστή στο πρόσωπο του γιατρού –και μετέπειτα πρωθυπουργού– Γιόχαν Φρίντριχ Στρούνζε, αλλά καθώς ο τελευταίος ήταν άτομο που ο Χριστιανός συμπαθούσε ιδιαίτερα και εμπιστευόταν απεριόριστα σε ό,τι είχε να κάνει με τις πολιτικοκοινωνικές του κινήσεις και δραστηριότητες, και έχοντας γνώση ο ίδιος της δικής του κατάστασης, όχι μόνο δεν δυσανασχετούσε μ’ αυτή τη σχέση, αλλά την ενθάρρυνε κιόλας.

Ανίκανος να κυβερνήσει ουσιαστικά, ωστόσο είχε την ικανότητα να βλέπει μακριά και να αντιλαμβάνεται τα νέα ήθη. Βαθιά επηρεασμένος από τους Γάλλους διαφωτιστές, και με τη συνεχή καθοδήγηση του Στρούνζε προς αυτή την κατεύθυνση, επιθυμούσε στη συνέχεια να εφαρμόζει προοδευτικούς νόμους και στη Δανία, κάτι που φυσικά δεν μπορούσε να μείνει χωρίς αντίδραση από τις τάξεις των ευγενών και των προνομιούχων. Παράλληλα, είχε ν’ αντιμετωπίσει και τη μητριά του, την αδίστακτη και δολοπλόκα Τζουλιάνα Μαρία, η οποία, επιθυμώντας να δει στην εξουσία τον δικό της γιο και ετεροθαλή αδελφό του Χριστιανού, μηχανευόταν σχέδια κι έστηνε συνωμοσίες με θύματα πρόσωπα που ήταν κοντά στον πρόγονό της και τον επηρέαζαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αποφασισμένη να μη σταματήσει μέχρι να πετύχει το στόχο της. Κάτι που τελικά κατάφερε, αλλά όχι χωρίς συνέπειες σε βάθος χρόνου.

Στη συνέχεια η δράση αλλάζει πρωταγωνιστή καθώς στο προσκήνιο έρχεται ο Φρειδερίκος, γιος του Χριστιανού και της Καρολίνας, ο οποίος ζει τα πρώτα χρόνια της ζωής του απομακρυσμένος από τους γονείς του. Μεγαλώνοντας, αναλαμβάνει δράση∙ καταφέρνει να γίνει αντιβασιλέας και αποφασίζει, μαζί με πιστούς του συμβούλους, να εφαρμόσει τους προοδευτικούς νόμους του πατέρα του, καθώς και άλλους που σηματοδότησαν βασικές αλλαγές στον πολιτικό και κοινωνικό, κυρίως, χάρτη της Ευρώπης.

Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε δύο μέρη, με σημαντική διαφορά στο ύφος μεταξύ τους. Το πρώτο μέρος έχει τη μορφή ημερολογίων, με τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα της ιστορίας να αφηγούνται εκ περιτροπής τα γεγονότα. Με το εύρημα της ημερολογιακής καταγραφής, ο Φο κάνει τους ήρωές του πιο προσιτούς και πιο ανθρώπινους, ενώ παράλληλα αφήνει τον αναγνώστη σχεδόν ανεπηρέαστο να βγάλει τα συμπεράσματά του γι’ αυτούς και τις πράξεις τους. Εξάλλου, δεν υπάρχει καλύτερο δείγμα για την προσωπικότητα ενός ανθρώπου από μια προσωπική του εξομολόγηση. Το δεύτερο μέρος, που αναφέρεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στον γιο του Χριστιανού, Φρειδερίκο, είναι γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, σαν να λέμε από την πλευρά του ιστορικού. Αναφέρονται εδώ πολλές ιστορικές λεπτομέρειες για την εποχή, για τους νόμους που εφαρμόστηκαν εν μέσω πολλών αντιδράσεων, ενώ γίνεται εις βάθος σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Φρειδερίκου μέσα από τις δραστηριότητές του από τη θέση του αντιβασιλέα αλλά και από τις ιδιαιτερότητες της προσωπικότητάς του.

Με το εύρημα της ημερολογιακής καταγραφής, ο Φο κάνει τους ήρωές του πιο προσιτούς και πιο ανθρώπινους, ενώ παράλληλα αφήνει τον αναγνώστη σχεδόν ανεπηρέαστο να βγάλει τα συμπεράσματά του γι’ αυτούς και τις πράξεις τους.

Σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του, μιλώντας για το βιβλίο, ο Ντάριο Φο ανέφερε ότι αυτό που του κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη ιστορία ήταν το ότι τα καταγεγραμμένα ντοκουμέντα παρέλειπαν πολλές σημαντικές λεπτομέρειες ή λογόκριναν άλλες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλα κενά αλλά και λανθασμένες ίσως εκτιμήσεις. Έκανε λοιπόν προσωπική έρευνα και μπόρεσε να αντλήσει στοιχεία από άλλες πηγές για να καταφέρει να έχει μια συνολική εικόνα που να καλύπτει όχι μόνο την εποχή αλλά και τους ήρωές του, με όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία για το χαρακτήρα και το οικογενειακό και κοινωνικό υπόβαθρό τους. Αυτά τα στοιχεία τα ενώνει πολύ έξυπνα με δικές του παρεμβάσεις, πάντα με το άλλες φορές λεπτό κι άλλες φορές καυστικό χιούμορ του, με μικρά αλλά εύστοχα σχόλια για τη δική μας εποχή, και διακριτικά κλεισίματα του ματιού που μπορεί και να περάσουν απαρατήρητα, αξίζει ωστόσο να μπει κανείς στον κόπο να τα ανακαλύψει.

Τα πορτρέτα που συνοδεύουν το κείμενο έχουν φιλοτεχνηθεί από τον ίδιο τον Ντάριο Φο. Με βάση πρωτότυπες προσωπογραφίες εκείνης της εποχής, ο Φο τα ξαναέφτιαξε από την αρχή, δίνοντάς τους μια μοντέρνα άποψη, και παρόλο που πρόκειται για απλές απεικονίσεις προσώπων, δεν λείπει αυτή η ιδιαίτερη λεπτομέρεια από την κάθε μία, που τονίζει κάτι από τον χαρακτήρα ή την προσωπικότητα του ήρωα που αναπαριστά. Αυτά τα πορτρέτα αποτελούν βασικό συστατικό της ιστορίας και της αφήγησής της – άλλωστε και ο ίδιος ο Ντάριο Φο αφιερώνει ένα μικρό κεφάλαιο στο τέλος για την παρουσίαση και μια σύντομη ανάλυσή τους, προσθέτοντας τα δικά του καίρια και χιουμοριστικά σχόλια γι’ αυτά. Η πολύ καλή μετάφραση είναι της Φωτεινής Ζερβού.

Υπάρχει ένας τρελός βασιλιάς στη Δανιμαρκία
Dario Fo
Μετάφραση: Φωτεινή Ζερβού
Κλειδάριθμος
248 σελ.
ISBN 978-960-461-697-8
Τιμή: €13,50

 

 

Πηγή : diastixo.gr