Νίκος Κατσαλίδας: «Δαφνοπόταμο» κριτική του Ηλία Κεφαλά

2016-07-06 10:56

ευτ᾽ αηδόνες πολυκώτιλοι / χλωραύχενες ειαριναί
γλυκόλαλα εαρινά μου αηδόνια με τον σμαράγδινο λαιμό
Σιμωνίδης ο Κειος (556-468 π.Χ.)

Ο Νίκος Κατσαλίδας, ποιητής και μεταφραστής με δάφνες στη γειτονική Αλβανία, ορμώμενος από το χωριό Λεσινίτσα της Βορείου Ηπείρου, από τη δυτική πλευρά της Μουργκάνας, ενώ από την ανατολική φώσκει ο Τσαμαντάς, λίκνο του Μιχάλη Γκανά, υπηρετεί την τέχνη της ποίησης και στην Ελλάδα, όπου διαβιεί τελευταίως, συγγράφοντας και εκδίδοντας με φρενήρη ρυθμό. Το γεγονός αυτό οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, στην αβίαστη ανάβλυση από μέσα του ενός ατιθάσευτου λυρικού υλικού, δίκην παραληρήματος ενός ακοίμητου νοσταλγού, το οποίο, στη συνέχεια, σχεδόν ταυτόχρονα, τιθασεύει, αναδιατάσσει, μορφοποιεί και μετουσιώνει σε κείμενα αισθητικού ενδιαφέροντος και πλήρους αναγνωστικής απόλαυσης.

Ποιος κόσμος παρελαύνει μέσα στο Δαφνοπόταμο; Ένας άπειρος κόσμος και συνάμα απροσδιόριστος, στα όρια του υπαρκτού και του μη υπαρκτού, στα περιθώρια της ανέφικτης πραγματικότητας και της εφικτής φαντασίας.

Μεγάλος ο φόρτος, λοιπόν, του φιλεπίστροφου ποιητή, πλούσιες και αστείρευτες οι καταγραμμένες στη μνήμη συγκινήσεις του, πολυσέλιδα εξ αυτού και πολύτροπα τα βιβλία του, τα οποία, είτε αφηγήματα είναι είτε ποιήσεις, πάντα διακατέχονται από τη λάμψη των σταλαγμιτών: θέλουν να σπάσουν το πέτρωμα με μια ακαριαία έκλαμψη, για να διαχυθεί το φως που κρύβει το διαμάντι μέσα τους.

Το πρόσφατο ποιητικό βιβλίο του με τον τίτλο Δαφνοπόταμο εμπίπτει στη μέχρι τώρα ομότροπη και ανεξάντλητη ποιητική διαδικασία, η οποία αντιγράφει τη μνήμη και περιγράφει έναν κόσμο παραχωρημένο ήδη στη σιωπή και το βύθισμα του χρόνου. Η μνήμη του είναι σαν το νερό. Κυλάει, κυλάει και είναι πάντα εκεί. Δεν έχεις παρά να σκύψεις να πιεις. Να γεμίσεις το παγούρι σου. Και τα ποιήματα του Νίκου Κατσαλίδα είναι αμέτρητα μικρά παγούρια, γεμισμένα με το νερό της μνήμης. Γι’ αυτό και συμβαίνουν πάντα στο τότε, δηλαδή σε χρόνο παρελθόντα. Και επειδή παντού υπάρχει αυτή η αέναη έννοια της ρευστότητας, το νερό υπεισέρχεται σε όλες σχεδόν τις ποιητικές εικόνες του, παίζοντας το ρόλο της ιαματικής θέασης και της κάθαρσης των συντελεσμένων:

Τα πρώτα ήταν τα νερά που ένιωσα και αφουγκράστηκα να
ρέουνε, χοροστατώντας ρυθμικά, χοροπηδώντας άνετα από
ουράνιες εισροές στα λούκια της σελήνης. Σπινθηρίσματα,
δάκρυα βροχής, πασχαλινές δροσοσταλιές, σταγόνες αίμα-
τος, γεμίζανε τους αργιλώδεις αμφορείς, σα λέλεκες με τον
ψηλό λαιμό, τις άδειες θαλερές υδρίες, χαραγμένες, με ασ-
πρόμαυρες μορφές κεραμικής κι αστραφτερές γυμνές θεό-
τητες, από λιγνές γραμμές πυρογραφίας, να χορεύουν σαν
μπαλαρίνες στα σκιρτήματα της ιερής ουράνιας σταλαγματιάς [...]

Μακροπερίοδος ο λόγος του Δαφνοπόταμου, σαν το άγχος μιας αναβοσβήνουσας θύμησης, που έχει το φόβο μήπως και δεν προλάβει να τα πει όλα. Η γλώσσα του στιβαρή και σύγχρονη, με ρυθμό και μουσικότητα, δεν ανακάμπτει την ταχύτητα της εκφοράς της, ούτε και τότε ακόμα που μεσολαβούν στοιχεία της εντόπιας παράδοσης, τα οποία εναγκαλίζεται και τα συγχρωτίζει με την κατακτημένη ποιότητά της. Η γλώσσα, παρ’ όλο το λυρικό μαγνάδι, που έχει την τάση να συναισθηματοποιεί τα σημαινόμενα, εντούτοις διασώζει την αυστηρότητά της, μέσα σε μιαν υποδειγματική ευπρέπεια των εκφραστικών σχημάτων και χρωμάτων.

Το Δαφνοπόταμο συνιστά μια μυθική απεικόνιση της πατρώας γης, καθώς εξέρχεται διηθημένο από το φίλτρο της χρονικής απόστασης. Η περιγραφή δικαιώνεται ποιητικά, καθώς τα κατακαθημένα στη μνήμη τοπία ανέρχονται στο φως από την υγρασία των επάλληλων συγκινήσεων. Η ζύμωση του χρόνου μορφοποιεί, αλλοιώνει, αναδομεί, καταργεί, προσθέτει και με κάθε τρόπο απλοποιεί τα περιγράμματα, για να παραμείνει εν ζωή το γενεσιουργό κύτταρο κάθε ανάμνησης, η βασιλεύουσα εικόνα με τις αιφνίδιες θρυαλλίδες της έγερσης.

Ποιος κόσμος παρελαύνει μέσα στο Δαφνοπόταμο; Ένας άπειρος κόσμος και συνάμα απροσδιόριστος, στα όρια του υπαρκτού και του μη υπαρκτού, στα περιθώρια της ανέφικτης πραγματικότητας και της εφικτής φαντασίας. Οργανικές και ανόργανες ύλες, έμβια και μη φύση, χειρονομίες προς τον πλησίον, επαφές με το παράλογο, περιγράμματα, προσμίξεις αοράτων, φαντασιώσεις, υπερβολές του ορατού. Πληθωρισμός συγκινήσεων, καθώς των ορέων τα αετώματα στεφανώνουν σκιερά μονοπάτια, που χάραξαν οι αιφνίδιες αστραπές και οι κολυμπήθρες των βράχων. Σταυρόλεξα αστερισμών που γαληνεύουν τις νύχτες, ηφαίστεια εξημερωμένα που πλέον εκλύουν μόνο λυγμούς, ερημοσύνες όπου χάνονται οι λογισμοί κι επανευρίσκονται μετά από χρόνια, μαρμαρυγές κρυφών ποταμών, όπου μέσα στη μυστική ορμή τους συγχέονται ηλικίες κι αισθήματα.

Κείτεται εκεί κάτω το ποτάμι, ένας άδειος συλημένος τάφος
ξεραΐλας, σκεπασμένος από παχνισμένη αμμουδιά με αργυρούς
αμμόλοφους, που γυρολόγοι αρχαιοκάπηλοι λεηλατήσανε, βε-
βήλωσαν και πήραν τα οστά του. Πουθενά δε φωσφορίζουν
πέτρες. Οι κροκάλες βυθισμένες στα περιπλανώμενα νερά από
πυθαγόρεια πειράματα, στα πλανισμένα Πι των ευθυγραμμισμέ-
νων κυρτωμένων γεφυριών, σαν οι αψίδες του θριάμβου, κυρ-
τωμένες πάνω από την άδεια κοίτη. [...]

Η μνήμη του είναι σαν το νερό. Κυλάει, κυλάει και είναι πάντα εκεί. Δεν έχεις παρά να σκύψεις να πιεις. Να γεμίσεις το παγούρι σου. Και τα ποιήματα του Νίκου Κατσαλίδα είναι αμέτρητα μικρά παγούρια, γεμισμένα με το νερό της μνήμης.
 

Αυτή η εγγενής έκρηξη του λυρισμού μέσα στην ποίηση του Νίκου Κατσαλίδα γίνεται μια εκτεταμένη κραυγή που τον προστάζει συνεχώς: «Ένδον σκάπτε»! Να σκάψει βαθιά και μάλιστα όχι με την έννοια της φιλοσοφικής παραίνεσης του Λακεδαιμόνιου Χείλωνα για την εσωτερική του καλλιέργεια, ούτε με την έννοια της εξόρυξης και ανάσυρσης των αγαθοποιών δυνάμεων, που συμβούλευε ο Μάρκος Αυρήλιος, αλλά με την έννοια της ανάβλυσης των ακοιμήτων πηγών της νοσταλγίας και διοχέτευσης αυτών μέσα στο πληγωμένο παρόν του ποιήματος. Έτσι, κατά τον τρόπο των αρχαίων λυρικών, ο Νίκος Κατσαλίδας περιγράφει τους χώρους του πρότερου βίου με τόσο φιλτραρισμένο περισκόπιο, ώστε να αποδίδει την εικόνα ενός χαμένου παραδείσου. Ενός τόπου, δηλαδή, ολοένα και περισσότερο μυστικού, ο οποίος όμως ουδέποτε είχε πραγματική ισχύ σε ομορφιά η άλλες άυλες δυνάμεις, πλην της συν τω χρόνω αποκτηθείσης στο πεδίο της μνήμης. Όπου αηδόνες ειαριναί πολυκώτιλοι και χλωραύχενες κελαηδούν ακαταπαύστως, κατά το λόγο του Σιμωνίδη.

Δαφνοπόταμο
Νίκος Κατσαλίδας
Τυπωθήτω
153 σελ.
ISBN 978-960-402-451-3
Τιμή: €10,00

 

 

Πηγή : diastixo.gr