Νεανικά-εφηβικά-Μαρία Παπαγιάννη: «Παπούτσια με φτερά» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2016-07-28 14:45

Το νέο, ευφάνταστο βιβλίο της Μαρίας Παπαγιάννη με τίτλο Παπούτσια με φτερά πετάει. Τα είκοσι πέντε κεφάλαιά του έχουν το καθένα και μια παραπομπή σε έναν μεγάλο του πνεύματος, σημάδι προσφοράς στη μεγάλη αλυσίδα των πνευματικών κληροδοτημάτων μας. Η ουτοπία είναι ο τόπος, όπως φαίνεται, και η ουσία του βιβλίου, όχι του Τόμας Μορ ούτε της πλατωνικής ιδέας ούτε της αριστοφανικής Νεφελοκοκκυγίας, ούτε μόνο εκεί που την αναζητούν οι συγγραφείς των δύο αποσπασμάτων που χρησιμοποιεί ως μότο η συγγραφέας, του Εντουάρντο Γκαλεάνο και του Τάσου Λειβαδίτη. Γιατί η ουτοπία υπάρχει στο μυαλό και στην καρδιά των ανθρώπων που την έχουν ανάγκη.

Tο βιβλίο είναι γεμάτο από αγάπη για τον άνθρωπο, τον πληγωμένο, τον αδύναμο, τον άστεγο, τον κατατρεγμένο, για όλους εκείνους που βρίσκονται στο έλεος των άλλων ανθρώπων, και για τα ζώα. Αντίστιξη στο φόβο από εκείνους που είναι έτοιμοι να πράξουν το κακό.

Αρχικά ένα φτερό πέταξε, ένας ναυτικός το είδε κι έκανε μια ευχή, έναν ναυαγός νόμισε πως ονειρεύτηκε κι ο άνεμος το πήρε πάνω από μια σκοτεινή πολιτεία. Ένας ψαράς, ο Άρης, έριξε ψάρια στις γάτες και βρήκε το φτερό ανάμεσά τους, το πήρε σπίτι του για την πριγκίπισσά του, τη Ρόζα, δέκα ετών. Ο Άρης ήταν ναυτικός, αλλά από τότε που γεννήθηκε η Ρόζα εγκατέλειψε τα ταξίδια και ασχολήθηκε με τα ψάρια. Έχει καλούς πελάτες, ένα σπίτι με πολλές γάτες, για να κάνουν παρέα στη Ρόζα, κι ένα αηδόνι, τον Καρλίτο. Το βράδυ που κοιμάται της ψιθυρίζει στο αυτί: «Αν φτερουγίσουνε τα ψάρια μην ξυπνήσεις», σαν να λέμε για να προστατέψει το παράλογο. Κι άλλη φορά της λέει: «Κάνε στον ύπνο σου το γύρο του κόσμου, αλλά το πρωί να έρθεις πάλι πίσω» και έτσι εξελίσσεται η ιστορία, η οποία, όσο αραιώνει μέσα στα όνειρα και στα παραμύθια, άλλο τόσο πυκνώνει με τα ανθρώπινα προβλήματα και τις αντιφάσεις της καθημερινής ζωής. Γιατί το βιβλίο είναι γεμάτο από αγάπη για τον άνθρωπο, τον πληγωμένο, τον αδύναμο, τον άστεγο, τον κατατρεγμένο, για όλους εκείνους που βρίσκονται στο έλεος των άλλων ανθρώπων, και για τα ζώα. Αντίστιξη στο φόβο από εκείνους που είναι έτοιμοι να πράξουν το κακό.

Η Παπαγιάννη χτίζει με πολλή φαντασία τον κόσμο της ουτοπίας της, όπου όλοι οι άνθρωποι και όλα τα ζωντανά πλάσματα προσπαθούν να ζουν ευτυχισμένα, κάνοντας πράξη αυτό που ο μέγας Αλβέρτος Σβάιτσερ υπέδειξε. Ο σεβασμός στη ζωή είναι σεβασμός στον άνθρωπο, τα ζώα, τα φυτά και τη φύση εν γένει.

Η αφήγηση είναι ένας μεγάλος κύκλος που μέσα του εγκιβωτίζει άλλους μικρότερους με πολλές ιστορίες, η μια συνέχεια της άλλης, σαν αυτές της Χαλιμάς. Η συγγραφέας με τις δικές της ιστορίες φτιάχνει μια σπείρα μαγική, της οποίας το κάθε γύρισμα ολοκληρώνει ένα μέρος του μύθου, αρχίζοντας από ένα φτερό στον άνεμο. Ένα φτερό δηλαδή που κατέληξε στο κουτί με τα τιμαλφή της μικρής Ρόζας, για την οποία θα μπορούσαμε να πούμε πως ζει με τα παραμύθια της, με τα όνειρά της, με τα γραψίματα στο ημερολόγιό της, με τις ζωγραφιές της, τα ποικίλα και θαυμαστά της παράλληλα με την καθημερινή ζωή. Και όσο προχωράει η αφήγηση τόσο ξεδιπλώνεται το μυστήριο της «κυρίας Περίεργης» με τα κόκκινα μαλλιά και τα κόκκινα παπούτσια. Μαθαίνουμε γιατί ο Άρης που έπινε ρακή τώρα πίνει καφέ μαζί της και άλλα ενημερωτικά, είτε αφορούν τους ανθρώπους είτε το βυθό, ακόμα και τα φτερά του άλμπατρος. Και όλα αυτά, στα όνειρα της Ρόζας αλλά και στον κόσμο τον αληθινό, όπως η αγάπη του πατέρα για την ποίηση, το θέατρο, η αγάπη για τα ζώα, η άδολη αγάπη των παιδιών, η ανθρώπινη αλληλεγγύη, η αποδοχή του διαφορετικού, ανεξαρτήτως προελεύσεως και χρώματος, λειτουργούν ως νησίδες ελπίδας και ανθρωπιάς. Τα παπούτσια με φτερά συνθέτουν το αντίβαρο στο κακό και τη μισαλλοδοξία.

Στην ιστορία της Παπαγιάννη υπάρχει μια εσωτερική οικονομία, η οποία φροντίζει την ισορροπία ανάμεσα στην έλλειψη και στην πλήρωση. Η μαμά λείπει, και το κορίτσι δεν μπορεί να περπατήσει καλά. Θέλει και τα δυο πόδια γερά, όπως θέλει και δυο γονείς. Θέλει την αγάπη στο σπίτι και έξω από το σπίτι. Και ο μπαμπάς πίνει γιατί και σε κείνον λείπει η μαμά της Ρόζας. Η ουτοπία της Ρόζας μπορεί να είναι η ζωγραφιά της, το παλιό της σπίτι, το Βασίλειο των Γάτων, ο φίλος της ο Κασίμ, το αηδόνι, τα όνειρα και τα παραμύθια. Όμως στην καθημερινή ζωή υπάρχει και η κυρία Ειρήνη, για να μας θυμίζει την Ιστορία και ποιοι είναι οι εχθροί, να δείχνει τους φοβισμένους και τους ρατσιστές της γειτονιάς. Έτσι, με τα μάτια της μικρής Ρόζας ο κόσμος διαγράφεται και περιγράφεται με τα χρώματα της ζωής, και τα φωτεινά και τα γκρίζα. Φυσικά η Παπαγιάννη ξέρει να ρίχνει τα βέλη εκεί που πρέπει και ξέρει να διδάσκει και να καθοδηγεί, χωρίς να δανείζεται το ύφος της ηθικοδιδακτικής διδασκαλίας. Αφήνει τα πράγματα να αυτοπροσδιοριστούν ως παρόν και να διαγραφούν ως αισιόδοξη αχτίδα στο μέλλον.

Η αφήγηση είναι ένας μεγάλος κύκλος που μέσα του εγκιβωτίζει άλλους μικρότερους με πολλές ιστορίες, η μια συνέχεια της άλλης, σαν αυτές της Χαλιμάς. Η συγγραφέας με τις δικές της ιστορίες φτιάχνει μια σπείρα μαγική, της οποίας το κάθε γύρισμα ολοκληρώνει ένα μέρος του μύθου, αρχίζοντας από ένα φτερό στον άνεμο.

Κρατώ ως σήμα τη φράση «Η γλώσσα δεν είναι μόνο τα λόγια. Είναι και η ιστορία των ανθρώπων. Αυτά που θυμούνται αλλά και αυτά που ονειρεύονταν». Και αυτή η γλώσσα αναδεικνύεται μαγική μέσα από την αφηγηματική ποικιλία και το ύφος το διαμορφωμένο ανάλογα με την περίσταση, που δίνει στα πρόσωπα τη φωνή και το λεξιλόγιο που τους ταιριάζει, καθώς και τα άλλα αφηγηματικά τεχνάσματα. Έτσι, ο ψαράς και ποιητής μπαμπάς της Ρόζας έχει δώσει ονόματα μεγάλων ποιητών στις γάτες, επαληθεύοντας ίσως (δικό μας το σχόλιο) την άποψη ότι, αφού οι γάτες θεωρούνται εφτάψυχες, μπορούν να είναι η επιβίωση μιας αρχαίας ποιήτριας, όπως η Σαπφώ, η Πράξιλα ή μιας νεότερης όπως η Έμιλυ Ντίκινσον. Βεβαίως, δεν λείπει ο Ρεμπό και άλλοι επιφανείς της μεγάλης γενιάς των ποιητών. Και ο Δον Κιχώτης, και οι ανεμόμυλοι, και τα ονόματα «Βάβελ», «Πάντα», «Μαραμπού», «Κάρμεν», «Λυπημένη», με τα συνυποδηλούμενά τους. Το ταξίδι στο βυθό και όλη η αφηγηματική περιπέτεια μας θυμίζει διαβάσματα της νιότης αλλά και της ωριμότητάς μας, γιατί το βιβλίο έχει ένα πλούσιο διακειμενικό υπόβαθρο, ώστε όχι μόνο να φτιάχνει «παπούτσια με φτερά» αλλά να δίνει φτερά στη σκέψη για να περπατήσει στα βουνά, να κολυμπήσει στο βυθό της θάλασσας, να πετάξει στον ουρανό και να αντλήσει από εκεί ό,τι εξανθρωπίζει τον κόσμο και ό,τι προωθεί τη ζωή και τον πολιτισμό, έτσι ώστε διαβάζοντας να ξανακερδίσουμε το χαμένο χρόνο και να ξαναβρούμε την ανθρωπιά μας.

Παπούτσια με φτερά
Μαρία Παπαγιάννη
Πατάκης
278 σελ.
ISBN 978-960-16-6682-2
Τιμή: €11,80

 

πηγή : diastixo.gr