Mιχάλης Τερζής: Συνέντευξη στη Θεοδώρα Τζίτα

2016-07-21 10:26

Ο Μιχάλης Τερζής, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες, σπούδασε πιάνο και θεωρητικά στο Μακεδονικό Ωδείο Θεσσαλονίκης για τέσσερα χρόνια. Συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα, κάνοντας ιδιαίτερα μαθήματα με τους Κ. Χρονόπουλο και Α. Αινιάν. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘70 άρχισε την καριέρα του σαν πιανίστας, παίζοντας στις μπουάτ της Πλάκας «Εσπερίδες» με τον Γιάννη Αργύρη και «Απανεμιά» με τους Γιώργο Ζωγράφο, Βαγγέλη Ντίκο κ.ά. Επίσης, στη «Λήδρα», στο «Θεμέλιο», στην «Ξαστεριά», με τους Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Δημήτρη Κοντογιάννη, Δημήτρη Σκαμάγκα, στο «Περιβόλι του ουρανού» με τους Νίκο Δημητράτο, Στέλιο Βαμβακάρη, Κώστα Μαντζόπουλο κ.ά.

Η μουσική είναι ένα στοιχείο που με διέπει και με προσδιορίζει από τη στιγμή που συνειδητοποιώ την ύπαρξή μου και τον κόσμο. Μέσα στην ατίθασή μου φύση, αισθανόμουν μιαν έμφυτη κλίση προς τη μουσική από παιδί.

Έχει κυκλοφορήσει πάνω από 20 δίσκους, μεταξύ των οποίων είναι και οι: Βορεινό παράθυρο, Ο ψύλλος, Τα κορίτσια της Κυριακής, Νόστιμον ήμαρ, Μανιάτικα, Η ωδή των οδών κ.ά. Το diastixo.gr τον συνάντησε με αφορμή το νέο του cd Εδώ θα μείνουμε.

Κύριε Τερζή, πού ξεκινάει το νήμα της ζωής σας;

Αφετηρία μου η ελληνική περιφέρεια. Γενέτειρά μου είναι η αρχαία Αταλάντη, η περιοχή της σημερινής Αξιούπολης (είναι η αρχαία Αμφαξίτις –η αμφί του Αξιού ευρισκόμενη κοιλάδα– και οι αρχαίες πόλεις Αταλάντη, Γόρτυνα, Ευρωπός, στα δυτικά του κοντά στην Αρχαία Πέλλα), μιας μικρής κωμόπολης στην κεντρική Μακεδονία. Επάνω ακριβώς στον ρου του Αξιού, με τη «σιδερά» του γέφυρα που κάθε βράδυ στις 12 τάραζε τον παιδικό μου ύπνο, και μου δημιουργούσε ανάμεικτα συναισθήματα, ένας τρομακτικός και απόκοσμος θόρυβος! Ήταν το τρένο της Ευρώπης που περνούσε τη σιδερένια γέφυρα φορτωμένο με τα παιδιά της Ελλάδας, μετανάστες για τη Γερμανία!

Η αγάπη για τη μουσική πώς γεννιέται μέσα σας; Γιατί γίνατε μουσικός;

Η μουσική είναι ένα στοιχείο που με διέπει και με προσδιορίζει από τη στιγμή που συνειδητοποιώ την ύπαρξή μου και τον κόσμο. Μέσα στην ατίθασή μου φύση, αισθανόμουν μιαν έμφυτη κλίση προς τη μουσική από παιδί. Μου δημιουργούσε το άκουσμά της πολύ όμορφα συναισθήματα και μεγάλη αγαλλίαση, αντίβαρο στη βιαιότητα των αισθημάτων που μου προκαλούσε η προσπάθεια να ανακαλύψω το φυσικό περιβάλλον και τον κόσμο. Καταλάβαινα πολύ εύκολα τις συντεταγμένες των ρυθμών και την πολυμορφία των μελωδιών που άκουγα και ήθελα πολύ να συμμετέχω. Αυτό με ωθούσε πάντοτε να βρίσκομαι κοντά σε μουσικά γεγονότα, δρώμενα και τελετουργίες που συνέβαιναν πολύ συχνά στην περιοχή μου, καθώς θεωρούσα ότι με αφορούν άμεσα. Πανηγύρια, γάμοι, οικογενειακά γλέντια, η χορωδία της εκκλησίας, η μπάντα του σχολείου στις παρελάσεις, οι μουσικές των αναστενάρηδων, οι παρέες κ.λπ. Από τότε ένιωθα ότι η μουσική θα είναι ο δρόμος μου.

Η τέχνη μάς διαλέγει, τελικά;

Η τέχνη βρίσκεται παντού μέσα μας και είναι από μόνη της Γένεση. Αρκεί να την αφουγκραστείς, να ξεπεράσεις τα όριά σου και την έννοια του αυτονόητου. Έχει κάτι το μυστηριακό αυτή η ανακάλυψη, σε εισάγει στον κόσμο της «εντελέχειας». Γι’ αυτόν το λόγο η τέχνη αφυπνίζει. Ο άνθρωπος συναντιέται με όλα αυτά τα στοιχεία κάθε στιγμή στο βίο του, γιατί τα εμπεριέχει. Η ψυχή, λέει ο Αριστοτέλης, «μεταχειρίζεται» το σώμα ως όργανο για να πραγματώσει τους σκοπούς της. Εδώ έγκειται και η «εντελέχειά» του... ο αυτοσκοπός, δηλαδή, για την πραγμάτωση του όντος.

Κυκλοφόρησε πριν λίγες ημέρες το νέο σας cd Εδώ θα μείνουμε. Μιλήστε μας για την καινούργια σας δουλειά και πείτε μας επίσης γιατί επιλέξατε αυτό τον τίτλο.

Κάθε πνευματική δημιουργία έχει να κάνει με τη βαθιά συνείδηση του καλλιτέχνη και την ίδια την ύπαρξη. Το έργο μου αυτό έχει τον τίτλο Εδώ θα μείνουμε και προέκυψε μέσα από μεγάλη περισυλλογή και περίσκεψη. Είναι μια απόπειρα ανίχνευσης και καταγραφής του γίγνεσθαι της ζωής στην ταραγμένη εποχή μας. Είναι τρομακτική η κλίμακα των γεγονότων βίας που παράγονται καθημερινά και πληροφορείται ο απλός άνθρωπος του πλανήτη Γη. Συνήθως η αίτία είναι η υπέρβαση κάποιας εξουσίας ή ιδεολογίας. Το αδυσώπητο πρόσωπο αυτής της συστημικής εξουσίας –στην πολιτισμένη Δύση– έχει προκαλέσει εκατόμβη θυμάτων και στην Ελλάδα, όπου χιλιάδες άνθρωποι ατυχώς αυτοχειριάσθηκαν λόγω χρεών τα τελευταία χρόνια. Είναι αδιανόητο, στη διαστημική εποχή μας, να απαιτεί η εξουσία το αίμα των ανθρώπων για λόγους χρέους. «Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ...»; Ας βάλουμε ένα ερωτηματικό στη σοφή αυτή ρήση του Νίκου Γκάτσου. Αυτό το «Σισύφειο Άγος» δεν μας ταιριάζει και δεν θα αφήσει καμιά ανθρώπινη συνείδηση ήσυχη. «Εδώ θα μείνουμε», λοιπόν, «στη ρίζα της ελιάς, στα γονικά μας», υπερασπιζόμενοι το «οικείον» που είναι χώρος, χρόνος και πνευματικός τόπος ταυτόχρονα. Δηλαδή το ιστορικό και πνευματικό σύμπαν που είναι η πατρίδα μας και ο κόσμος ολόκληρος. Ο Βασίλης Σκουλάς λειτουργεί ως καθοριστική γήινη παρουσία σε αυτό το φωτεινό μουσικό τοπίο. Ο Βασίλης Λέκκας, ο Γιώργος Μεράντζας, ως συμμετέχοντες. Οι στίχοι του Θανάση Πασπαλάκη, δικοί μου, και σε ένα τραγούδι του Κώστα Φασουλά.

Έχετε μια ιδιαίτερη σχέση με την ποίηση. Μελοποιήσατε Σαπφώ, Αρχίλοχο και Παλαμά, Ρίτσο, Πορφύρα, Καββαδία μέχρι Μπρεχτ και Ελιάρ. Τι ωθεί έναν συνθέτη να ντύσει μουσικά τον ποιητικό λόγο;

Εμένα, προσωπικά, με ωθεί το επίπεδο και η αξία της δημιουργίας. Η διάνοια των λεγομένων. Οι πολύτιμες ποιητικές ιδέες, η ποιότητα των συναισθημάτων, η σοφία και ο έμμετρος ρυθμικός λόγος που εμπεριέχει εν δυνάμει πάντοτε μουσική. Είναι καθοριστική η ενάργεια με την οποία αποδίδεται ένα θέμα. Ο ποιητής από ένα ολόκληρο γλωσσικό σύμπαν θα σου δώσει μια σταγόνα σοφίας μέσα από δυο λόγια που θα τα φανερώνουν όλα. Αυτό είναι το θαύμα της αρμονικής ποιητικής γραφής που μας έχει δώσει τόσο όμορφα τραγούδια στο παρελθόν. Αναφέρομαι ασφαλώς στους λόγιους και στους λαϊκούς ποιητές μας. Όταν η εξουσία περιφρονεί τους ποιητές μας, μην περιμένετε τίποτα καλό από αυτήν.

 

Ο ορθολογισμός που εκπηγάζει από την τέχνη είναι δύναμη πνευματική, η πιο ισχυρή δύναμη δηλαδή. Η τέχνη ζει στο φως και στο επίκεντρό της είναι ο άνθρωπος. Δεν ανέχεται το άδικο και το κάλπικο, μέσα και στις πιο δύσκολες ακόμα συνθήκες της ζωής.

Ο ρόλος των συνθετών που έχουν μελοποιήσει ποίηση είναι σπουδαίος γιατί κατάφεραν να επικοινωνήσουν στο πλατύ κοινό έργα σπουδαίων ποιητών, συμφωνείτε;

Απολύτως. Η μουσική και το τραγούδι είναι το είδος της τέχνης που περνά κατευθείαν στη συνείδηση των ανθρώπων και δονεί την ψυχή τους. Είναι πράγματι μαγικός ο τρόπος που η μουσική παίρνει στα φτερά της ένα ποίημα και το ταξιδεύει στο χρόνο και γίνεται αυτό η ανάσα του κόσμου. Έχω ταυτίσει πολλές στιγμές της ζωής μου με κάποια τραγούδια και μουσικές.

Σήμερα υπάρχουν σπουδαίοι ποιητές;

Σήμερα και πάντα, υπάρχει δίπλα μας και μέσα μας η ποίηση και οι ποιητές που τη δημιούργησαν διαχρονικά. Αυτό αποτελεί μια μοναδική αλληλουχία και μια πνευματική παρακαταθήκη που διαπερνά όλες τις εποχές του ιστορικού βίου των Ελλήνων. Η δική μου η γενιά είναι πολύ κοντά σε όλα αυτά, γιατί τα διδάχθηκε στο σχολείο. Από τον Όμηρο μέχρι τον Ακριτικό Κύκλο, την κρητική περίοδο, το προεπαναστατικό δημοτικό τραγούδι, την Επτανησιακή Σχολή , την Αθηναϊκή Σχολή, την πρώτη μεταπολεμική γενιά και τους ποιητές της γενιάς του ‘30, όλοι αυτοί μεγαλούργησαν πραγματικά και άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους για πάντα στην ιστορία του πολιτισμού μας, κάτι που αναγνωρίστηκε και από τη διεθνή κοινότητα με βραβεία Νόμπελ, Λένιν κ.λπ. Είναι πολύ βαριά η κληρονομιά για τους νεότερους. Η γενιά του ‘70, η γενιά της αμφισβήτησης δηλαδή, έχει σημαντικούς εκπροσώπους και γενικά ο λόγος της είναι στοχαστικός, εκρηκτικός εν πολλοίς, και μεστωμένος. Έχει βιωματική σχέση με τις συνέπειες του τραγικού δικού μας Εμφυλίου, έχει ζήσει την εξέγερση του Γαλλικού Μάη, τη χούντα και την εποχή της τεχνολογικής έκρηξης, αναπτύσσει στην αρχή ένα επιθετικό προσωπικό στυλ γραφής που στην πορεία ξεθυμαίνει και λουφάζει εν μέρει στα σκέλια της εξουσίας. Παραμένουν όμως πάντα σταθερά δυναμικοί και εμπνευσμένοι αρκετοί εκπρόσωποί της μέχρι σήμερα. Δεν έχουν φανερωθεί ακόμα κάποια μεγάλα καινοτόμα έργα που ίσως υπάρχουν. Πιθανόν η περίοδος ωρίμανσής τους στις μέρες μας να απαιτεί περισσότερο χρόνο. Αυτή η διαδικασία είναι χρονοβόρα και ασφαλώς επηρεάζεται από πολλές παραμέτρους που το σύστημα καλλιεργεί, μαζί με μια εικονική πραγματικότητα που δεν θέλει τον σοφό ποιητικό λόγο, γιατί τον θεωρεί ενοχλητικό. Ο χρόνος θεωρώ πως δουλεύει υπέρ της ποίησης.

Πολλοί άνθρωποι του πολιτισμού μας έχουν πει πως η κρίση που βιώνουμε δεν είναι οικονομική αλλά πολιτιστική. Σε μια τέτοια εποχή, λοιπόν, έχει χώρο η ποίηση και, κυρίως, αφορά τους νέους ανθρώπους, όπως συνέβαινε παλιότερα;

Θαρρώ πως έχει χώρο η ποίηση και αφορά μια μεγάλη μερίδα θα έλεγα και των νέων ανθρώπων, πολλοί όμως έχουν απορροφηθεί μονομερώς από το διαδίκτυο. Η πολιτιστική κρίση ξεκίνησε από την υποβάθμιση της γλώσσας και της παιδείας μας τη δεκαετία του ‘80. Η ευθύνη είναι δική μας και μόνο, η λεξιπενία σήμερα είναι εμφανέστατη. Πόσοι αντιδράσαμε και πώς σε αυτή την επιβουλή; Η παιδεία είναι πολύ σοβαρό κοινωνικό αγαθό για να το διαχειρίζονται μεμονωμένοι τεχνοκράτες καριέρας! Σε εποχές κρίσεως, οι άνθρωποι επιστρέφουν στις σταθερές δοκιμασμένες αξίες τους, που μπορούν να στηρίξουν τη ζωή τους. Μια από αυτές τις αξίες είναι η τέχνη γενικά, που εμπεριέχει και συσπειρώνει από τη φύση της πελώριες ηθικές δυνάμεις. Η τέχνη μπορεί να γίνει όπλο ηθικής εξύψωσης και μέσον αφύπνισης ενός λαού. Η γλώσσα μας είναι παγκόσμια και τη σπουδάζουν όλοι σχεδόν οι λαοί του κόσμου, γιατί διαπερνά όλες τις γλώσσες του κόσμου. Πώς θα ονοματίσουν και πώς θα πουν οι άνθρωποι του πλανήτη Γη τις λέξεις: «λογική», «λογισμικό», «φιλοσοφία», «διάλογος», «καταστροφή», «τεχνολογία», «θέατρο», «δράμα», «ακαδημία», «αθλητισμός», «παράνοια», «μουσική», «ποίηση», «άνοια», «φιλολογία», «γαστρονομία», «κόσμος», «αρμονία», «δημοκρατία», «αναρχία», κ.λπ.; Η νοηματική της γλώσσας μας χρησιμοποιείται και εφαρμόζεται κατά συντριπτικά μεγάλο βαθμό στην υπερσύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία και στην αστροφυσική. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Πατρίδα μας είναι και η γλώσσα μας. Ο κ. Φίλης οφείλει να κατανοήσει την αξία της. Είναι καιρός να μελετήσει το θέμα έστω και αργά. Θα του κάνει καλό. Θα τον ελευθερώσει από κάποιες εμμονές αναχρονιστικές. Η Παιδεία είναι μέγιστη αξία και πρόοδος! Και η αριστεία το ίδιο. Η καθήλωση των νέων ανθρώπων στην αγραμματοσύνη είναι ο νέος φασισμός της εποχής μας σε παγκόσμια κλίμακα.

Πώς βιώνετε τη νέα σκληρή πραγματικότητα που ζούμε;

Κρίνω πως ποτέ τόσοι λίγοι άνθρωποι δεν προκάλεσαν τόσο μεγάλο κακό στη χώρα μας και στον ιστορικό λαό της Ελλάδος, χρησιμοποιώντας μάλιστα ανάρμοστες τακτικές εκβιασμού και μεθόδους παρακράτους. Τη συνείδησή μου σκιάζει μια ιδέα και ένα ερώτημα: Πώς επιτρέψαμε σε μια διεθνή οικονομική ολιγαρχία (μη εκλεγμένων δυναστών) και σε μια πρόθυμη τοπική, άθλια εξουσία –στο όνομα μάλιστα της Δημοκρατίας– να βουλιάξουν έναν ολόκληρο λαό και μια πατρίδα στο χάος και σε αυτόν τον εφιάλτη που ζούμε οι Έλληνες τα τελευταία 6 χρόνια; Από πού έχουν τη νομιμοποίηση κάποιοι να «εκποιούν» την περιουσία του λαού της Ελλάδος; Η μέθοδος του απροκάλυπτου εκβιασμού ενός ολόκληρου λαού είναι απόπειρα φόνου της ελεύθερης σκέψης και της Δημοκρατίας! Αυτή η «Ευρώπη» δεν έχει κανένα μέλλον. Το αίτημα να εκλέγονται διά της ψήφου των ευρωπαϊκών λαών, οι ιθύνοντες που διοικούν την Ευρώπη είναι επιτακτική ανάγκη και πρέπει να τεθεί σήμερα. «Εκεί ψηλά που φτερουγάς / να πεις του Μακρυγιάννη / Η σταύρωση δεν τέλειωσε / μα ανάσταση θαρθεί», τραγουδάει ο Βασίλης Σκουλάς...

Πώς δεν χάνει το κουράγιο του ένας δημιουργός στις μέρες μας και εξακολουθεί να παράγει μουσική, ή μήπως ευνοούν οι δύσκολες αυτές συνθήκες;

Ο ορθολογισμός που εκπηγάζει από την τέχνη είναι δύναμη πνευματική, η πιο ισχυρή δύναμη δηλαδή. Η τέχνη ζει στο φως και στο επίκεντρό της είναι ο άνθρωπος. Δεν ανέχεται το άδικο και το κάλπικο, μέσα και στις πιο δύσκολες ακόμα συνθήκες της ζωής. Τίποτε δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο μπροστά της, μάχεται για τον άνθρωπο, επιδιώκει να πει την αλήθεια της και θέλει να βάλει τάξη στο χάος. «Ο άνθρωπος είναι σοφός/ θέλει το δίκιο και το φως».

Η μουσική και το τραγούδι είναι το είδος της τέχνης που περνά κατευθείαν στη συνείδηση των ανθρώπων και δονεί την ψυχή τους. Είναι πράγματι μαγικός ο τρόπος που η μουσική παίρνει στα φτερά της ένα ποίημα και το ταξιδεύει στο χρόνο και γίνεται αυτό η ανάσα του κόσμου.

Έχετε γράψει μουσική για το θέατρο, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο. Γράψατε λυρικά και λαϊκά τραγούδια τα οποία ερμηνεύτηκαν από σπουδαίες φωνές, όπως ο Νταλάρας, ο Μητσιάς, ο Μαχαιρίτσας η Μαρία Δημητριάδη, η Αρβανιτάκη, η Γαλάνη, ο Σκουλάς κ.λπ. Τι ονειρεύεστε ακόμα σε σχέση με τη δουλειά σας;

Εργάζομαι μεθοδικά για το έργο μου. Η μουσική, που είναι η τέχνη του μέτρου και της αρμονίας, έχει να μας διδάξει πολλά .Τίποτα δεν θα περισσεύει και τίποτε δεν θα είναι λιγότερο (λειψό) από αυτό που ορίζουν η διάνοια των λέξεων, το μέτρο και η αρμονία της μουσικής. Ο Αριστοτέλης το όρισε αυτό ως μεσότητα. Είχα την τιμή να συνεργαστώ πράγματι με τους μεγάλους τραγουδιστές της γενιάς μου και τους ευχαριστώ πολύ. Δεν ξεχνώ ποτέ βέβαια τον Γιώργο Νταλάρα, που στα πρώτα μου βήματα με υποστήριξε τα μέγιστα, ώστε να ηχογραφηθεί το έργο μου πάνω σε ποίηση Κωστή Παλαμά και να κυκλοφορήσει από τη Minos-Emi.

Πέρα από το ταλέντο σας, υπηρετήσατε τη μουσική με μεγάλο σεβασμό, ήθος και αξιοπρέπεια. Δεν κάνατε την παραμικρή παραχώρηση όλα αυτά τα χρόνια. Έχετε μετανιώσει γι’ αυτή σας τη στάση;

Ουδέποτε έβαλα το χρήμα ως προπομπό των επιδιώξεών μου στην τέχνη μου. Στις μέρες μας, άλλωστε, πού να το βρεις και τι αξία έχει, αφού θα καταλήξει –ως χρέος σου– στα υπόγεια θησαυροφυλάκια κάποιας τράπεζας... αμοιβή στον Κέρβερο για να σε περάσει με την βάρκα του απέναντι στην... κόλαση και στα σαγόνια αυτών που το λάτρεψαν σαν Θεό και Δαίμονα τους; Γίναμε οφειλέτες χωρίς να χρωστάμε τίποτα εμείς οι Έλληνες. Η τέχνη πρέπει να ανταμείβεται. Στην ουσία είμαι καταστροφικός απέναντι στο χρήμα. Το χρησιμοποιώ άμετρα (όταν με προσεγγίζει) για να βελτιώσω τις συνθήκες και τα μέσα προς το ζην. Το ευ ζην, βέβαια, βρίσκεται αλλού, όχι στο χρήμα.

Πηγή : diastixo.gr