Μια ταινία και μια συζήτηση: Τα παιδιά του σουίνγκ Πέμπτη 25 Ιανουρίου, 8:15΄μμ, από το Cine-Δράση

2018-01-18 17:12

Η προβολή θα συνοδεύεται με συζήτηση για το Ολοκαύτωμα. Πριν την ταινία η Νίνα Μπατή* θα κάνει μια εισαγωγή με προσωπικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα. Η 25η Ιανουαρίου είναι μέρα αφιερωμένη στην προσπάθεια να μην ξεχαστεί ποτέ αυτή η φρικαλεότητα. Μετά την προβολή θα ακολουθήσει συζήτηση.


Το swing ή αλλιώς hot jazz

Η Jazz είναι μουσική «κοινών ανθρώπων». «Είναι πιθανότατα μία μεγάλη νέα τέχνη που έχει το πλεονέκτημα απέναντι στην «ορθόδοξη» μουσική, να απευθύνεται όχι μόνο στα θεωρεία, αλλά και στη γαλαρία. Οι ταξικές διακρίσεις δεν την αφορούν» (Hobsbawm Eric. «Η σκηνή της Jazz»). Χάρη στις μαύρες ρίζες της διαθέτει πυκνότητα και προκαλεί μέγιστη συγκινησιακή δύναμη. Χάρη στην κοινωνική καταγωγή της και τις μουσικές ιδιομορφίες της, προσφέρεται για διαμαρτυρία, έστω κι αν η διαμαρτυρία αυτή είναι αόριστη και διφορούμενη, παίρνει παθητική, αόριστη και ατομιστική μορφή, αρκείται σε πολύ μικρά κέρδη, όπως η αναγνώριση ή η ατομική επιτυχία και εύκολα οδηγείται στο συμβιβασμό. Αντιτίθεται ξεκάθαρα στην καταπίεση, την φτώχεια, την ανισότητα, την έλλειψη ελευθερίας, τη δυστυχία, εχθρεύεται το ρατσισμό, τους αστυνομικούς, τους δικαστές, τις φυλακές, το στρατό, τον πόλεμο. Αντιθέτως, με ασαφή και όχι αυτονόητο τρόπο, υπερασπίζεται τις μεγάλες ιδέες της ελευθερίας, της ισότητας, της συναδέλφωσης, της ανεκτικότητας.

Η μετεξέλιξη της Jazz σε Swing (hot jazz) συνέβη στην περίοδο της διακυβέρνησης του Ρούσβελτ και οφείλεται στος ότι η αμερικανική αριστερά, ιδίως αυτή της Νέας Υόρκης, έδειξε τεράστιο ενδιαφέρον για την κουλτούρα των νέγρων και δρώντας ενσυνείδητα και με επιτυχία συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάδειξη νέων ταλέντων, κυρίως όμως έβγαλε τη μαύρη μουσική από τα γκέτο και κινητοποιώντας έναν παράξενο συνδυασμό ριζοσπαστών Εβραίων και πλούσιων φιλελεύθερων λευκών Αγγλοσαξόνων Προτεσταντών (Wasp), τη διέδωσε σε ολόκληρη τη χώρα. Το κοινό βρέθηκε απλά μπροστά σε έναν καινούριο ήχο και τον απήλαυσε.

Η hot jazz και οι ναζί

Την άνοιξη του 1939 ο Χίτλερ εξέδωσε νόμο με τον οποίο υποχρέωνε όλα τα αγόρια ηλικίας δεκατεσσάρων έως δεκαοκτώ να γίνουν μέλη της «Χιτλερικής Νεολαίας» και τα κορίτσια της «Ομοσπονδίας Κοριτσιών Γερμανίας». Αγόρια και κορίτσια ήταν υποχρεωμένα να πειθαρχούν σε ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής: μιλιταριστικό, συντηρητικό, συγκεντρωτικό, αντικαπνιστικό, ελιτίστικο απαξιωτικό και ρατσιστικό απέναντι σε κάθε τι το διαφορετικό. Τον νόμο αυτό ακολούθησε μια σθεναρή νεανική αντίσταση ενάντια στην ισοπέδωση και την ευθυγράμμιση των πάντων στη σιδερόφραχτη πειθαρχία του ναζισμού.

Με αφετηρία το Αμβούργο, πυρήνες νέων, από τη μεσαία και ανώτερη κυρίως τάξη, άρχισαν να πυκνώνουν τις χαλαρά οργανωμένες και αρχικά απολιτικές ομάδες των Swing Kids. Αυτά τα παιδιά παρουσίαζαν μια εικόνα που θεωρούνταν πραγματικό σκάνδαλο για τους εθνικοσοσιαλιστές. Τα αγόρια είχαν μακριά μαλλιά και όχι κοντά στρατιωτικά κουρέματα, φορούσαν σπορ αγγλικά τζάκετ, παπούτσια με κρεπ σόλες και κρατούσαν ομπρέλες στα χέρια, σύμφωνα με τη μόδα που είχε καθιερώσει ο τότε βρετανός υπουργός εξωτερικών Άντονι Ίντεν. Τα κορίτσια είχαν ελεύθερα μακριά μαλλιά και όχι τις αυστηρές κοτσίδες των κοριτσιών της Ομοσπονδίας και αψηφώντας τις απαγορεύσεις έβαφαν τα μάτια, τα χείλη και τα νύχια τους. Ακόμα πιο ακραία θεωρούνταν νέγρικη μουσική της ζούγκλας, που προτιμούσαν.

Η ηχογραφημένη από αφρο-αμερικανούς hot jazz θεωρούνταν από τους ναζί ότι είχε ξεπουληθεί στους Εβραίους. Όλα τα μέτρα του Ράιχ, όπως οι περιπολίες του Μουσικού Τομέα στα μπαρ για να ανακαλύψουν νέους που διασκεδάζουν στους ρυθμούς του swing και να ειδοποιήσουν την Γκεστάπο, ή το διάταγμα του Χίμλερ που απαγόρευε το χορό των έφηβων μετά τις εννιά το βράδυ, δεν σταμάτησαν τη διάθεση της νεολαίας να αποδράσει από τη ναζιστική παράνοια με όχημα το χορό και το τραγούδι. Οι νέοι αντιστεκόμενοι σε ένα καθεστώς πολιτισμικής τρομοκρατίας, υιοθετώντας συγκεκριμένους, συνθηματικούς κώδικες ενδυμασίας και συμπεριφοράς με τους οποίους δήλωναν την πλήρη περιφρόνησή τους στην κυρίαρχη ιδεολογία, συνέχισαν να βγαίνουν από τα σπίτια τους, συγκεντρώνονταν με φορητά γραμμόφωνα και δίσκους σε μέρη κωδικοποιημένα και μυστικά για τα αυτοσχέδια πάρτι τους, χόρευαν με σκανδαλώδη τρόπο στους ήχους του Λούις Άρμστρονγκ και του Τσάρλι Πάρκερ. Τα swing kids εξαπλώθηκαν σε όλη την κατακτημένη Ευρώπη. Στη Βιέννη ονομάζονταν schlurfs, στην Πράγα potapki, στο Παρίσι zazous. Στις 14 Ιουνίου 1942, παρακρατικές ομάδες στάλθηκαν από τις αρχές στο Καρτιέ Λατέν και το προάστιο Νεϊγύ, όπου σύχναζαν οι zazous για να τους διαλύσουν και να τους κουρέψουν επί τόπου. Η κόντρα κορυφώθηκε όταν άρχισαν να φοράνε κίτρινα αστέρια στο πέτο τους, χλευάζοντας την πρακτική των Αρχών να επιβάλλει στους εβραίους να φορούν στο πέτο το αστέρι του Δαβίδ. Το αποτέλεσμα ήταν να γεμίσουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με συλληφθέντες zazous.


Η ταινία «Τα παιδιά του σουίνγκ»

Σε αυτές τις συνθήκες παράνοιας, στην χιτλερική Γερμανία, στα τέλη της δεκαετίας του ΄30 μια παρέα από νεαρούς φοιτητές αδιαφορεί για τα κηρύγματα μίσους των Ναζί, αντιστέκεται στη ναζιστική ιδεολογία με όπλα τα νιάτα, τα όνειρά, τη φιλία, και την αγάπη για την απαγορευμένη στη χώρα τους μουσική των μαύρων. Οι Τόμας, Άρβιντ και Πίτερ, ο αντιφρονών πατέρας του οποίου έχει πεθάνει στα χέρια της Γκεστάπο, περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους χορεύοντας στους ρυθμούς του σουίνγκ. Είναι γνωστή, από την εποχή ακόμα της δουλείας, η μανία των ανθρώπων να χορεύουν όταν η κατάσταση γύρω τους γίνεται δυσοίωνη και ανυπόφορη. Και με αυτή την μουσική όντως χορεύεις δυναμικά, με ενέργεια που σε εκτονώνει. Είναι ο ρυθμός της που δημιουργεί την αίσθηση του χοροπηδήματος. Αρνούνται να καταταγούν στο χιτλερικό στρατό και στον χιτλερικό χαιρετισμό «Heil Hitler», αντιπαραθέτουν το «Heil Swing». Σύντομα ο Πίτερ συλλαμβάνεται για την κλοπή ενός ραδιοφώνου, το οποίο όμως έχει αρπάξει από το σπίτι ενός συλληφθέντος κάποιος αστυνομικός με σκοπό να το χαρίσει στην ερωμένη του και αναγκάζεται να ενταχθεί στη χιτλερική νεολαία. Μια σειρά παρόμοια γεγονότα υποχρεώνουν τους νεαρούς να αντιληφθούν ότι δεν μπορούν να είναι το πρωί μέλη της χιτλερικής νεολαίας και το βράδυ «παιδιά του σουίνγκ». Έτσι, ο μεν Πίτερ θα σταλεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, έχοντας συνειδητοποιήσει τη φρίκη του ναζισμού, ενώ ο Τόμας θα αφομοιωθεί πλήρως από το σύστημα.

Η ταινία είναι εκπληκτική και σε αυτό συμβάλουν καθοριστικά οι υπέροχες μουσικές. Οι ερμηνείες είναι αξιοπρόσεκτες ιδίως από τους πρωταγωνιστές Robert Sean Leonard και Christian Bale στους ρόλους του Πίτερ και του Τόμας, καθώς και των Barbara Hershey και Kenneth Branagh στους ρόλους της μητέρας του Πίτερ και του αξιωματικού της Γκεστάπο αντίστοιχα.


ΗΠΑ, 1993. Διάρκεια:112΄. Σκηνοθεσία: Thomas Carter. Σενάριο: Jonathan Marc Feldman. Πρωταγωνιστούν: Robert Sean Leonard, Cristian Bale, Frank Whaley, Barbara Hershey, Kenneth Branagh.


* Νίνα Μπατή

Η Νίνα Μπατή γεννήθηκε στην Αθήνα. Ζει και εργάζεται στα Βριλήσσια. Είναι μητέρα τεσσάρων παιδιών και καθηγήτρια γαλλικών. Δραστηριοποιείται στο Cine-Δράση και στο Εργαστήρι «Κάνουμε ταινία στα Βριλήσσια». Εθελοντικά διδάσκει γαλλικά στο Κοινωνικό Φροντιστήριο του δήμου. Σπούδασε στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Κινεζική και Ιαπωνική Ιστορία και Κινεζική γλώσσα. Το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειάς της τόσο από την πλευρά της μητέρας όσο και του πατέρα της χάθηκε στο Ολοκαύτωμα. Από τους λίγους που επέζησαν ήταν ο παππούς της Λέων Μπατής, ο οποίος κατάφερε να αποδράσει από το Άουσβιτς και να φτάσει με τα πόδια στην Ελλάδα.


*Οι χειμερινές κινηματογραφικές προβολές του Cine-Δράση πραγματοποιούνται κάθε Πέμπτη, 8.15 το βράδυ στην αίθουσα "Ν. Εγγονόπουλος" του πάρκου "Μ. Θεοδωράκης" (ΤΥΠΕΤ), Π. Μπακογιάννη 38-42, Βριλήσσια.