Μελέτες δοκίμια-Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ: «Συνωμοσιολογική σκέψη και “θεωρίες συνωμοσίας”» κριτική του Απόστολου Σπυράκη

2016-05-05 15:34

Ήταν η δολοφονία του προέδρου Κένεντι που συγκλόνισε τον κόσμο τη δεκαετία του εξήντα, τροφοδοτώντας ένα κύμα συνωμοσιολογικής λαγνείας, σύμφωνα με το οποίο ο Αμερικανός πρόεδρος εκτελέστηκε από τη μαφία, τους κομουνιστές ή κάποια παγκόσμια σκοτεινή κυβέρνηση που ο αποθανών ετοιμαζόταν να αποκαλύψει. Ακολούθησαν οι θεωρίες περί σεληνιακής φάρσας (moon hoax), σύμφωνα με τις οποίες η προσσελήνωση και το πρόγραμμα Απόλλων κινηματογραφήθηκαν σε στούντιο υπό την επίβλεψη του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ενώ κατόπιν ήρθε η διάδοση θεμάτων συνωμοσιολογικής ουφολογίας μέσα από σειρές όπως το The X- Files, που έκαναν εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο να πιστέψουν ότι το FBI και η CIA είχαν έρθει σε συμφωνία με κάποια τεχνολογικά πιο αναπτυγμένα εξωγήινα αρπακτικά, για να φτάσουμε στο καταλυτικό γεγονός της επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, που ήρθε να εστιάσει την επικείμενη παγκόσμια απειλή στην άνοδο του ισλαμισμού.

Οι θεωρίες συνωμοσίας ασκούσαν πάντοτε μια γοητεία ιδιαίτερη στο κοινό από την εποχή που βγήκαν στη δημοσιότητα τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών κι ακόμα παλιότερα, με τη διαφορά ότι οι κλασικοί μαιτρ της υποψίας (Μαρξ, Νίτσε Φρόιντ) διατύπωναν θεωρίες πολύ περισσότερο ραφιναρισμένες. Σήμερα ή έκρηξη των πληροφοριών και ο τρόπος λειτουργίας του διαδικτύου που τείνει να ευνοήσει κάθε παράλογη εξήγηση, εφόσον συνεπάγεται περισσότερη τυφλή ζήτηση για προϊόντα αυτού του είδους, έχουν καταστήσει δυνατό πλέον να μιλάμε για μια διαφαινόμενη διανοητική σύλληψη μιας μέγα-συνωμοσίας, καθώς ο κόσμος ολόκληρος δείχνει να κινείται στον αστερισμό του παραλόγου. Ο πόλεμος συγχέεται με την ειρήνη, τα εθνικά σύνορα που χαράχτηκαν στο παρελθόν παύουν να θεωρούνται δεδομένα, οι παραδοσιακές αυθεντίες (διδάσκοντες, ιθύνοντες, πολιτικοί διανοούμενοι, δημοσιογράφοι) αμφισβητούνται, κατά κύριο λόγο μέσα από το διαδίκτυο που εξελίσσεται σε προνομιακό μέσο διακίνησης κάθε καχυποψίας σαρώνοντας τον κυβερνοχώρο σε χρόνο πραγματικό, ο εχθρός δεν διακρίνεται από τον φίλο, οι πολίτες απανταχού της γης νιώθουν αποκομμένοι από το παρελθόν κι αβέβαιοι για το μέλλον, το ψέμα, η παραπληροφόρηση και η χειραγώγηση βασιλεύουν δίχως να συναντούν αξιόλογες αντιστάσεις, οι φόβοι μεγαλοποιούνται, η αμφιβολία, η υποψία, η ευπιστία και η απελπισία οδηγούν τον σύγχρονο άνθρωπο στην αβασάνιστη υιοθέτηση κάθε συνωμοσιολογικής αφήγησης, όσο παράλογη κι αν είναι.

Το φαινόμενο των θεωριών της συνωμοσίας μελετά διεξοδικά εδώ και χρόνια ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, φιλόσοφος, πολιτολόγος και ιστορικός των ιδεών, ένας από τους πρωτοπόρους διανοητές της Ευρώπης και του κόσμου, διευθυντής του CNRS, του μεγαλύτερου κυβερνητικού ερευνητικού οργανισμού της Γαλλίας και μεγαλύτερου επιστημονικού οργανισμού αυτού του είδους σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, ο οποίος απασχολεί περίπου 32.000 ερευνητές και άλλους επιστήμονες.

Στη σύγχρονη εποχή όπου οι μύθοι καταρρέουν με πάταγο, το τρομακτικό μυθολογικό και οντολογικό κενό που διαμορφώνεται έρχεται να καλυφθεί με ιστορίες και σχήματα νοητικά που διατυπώνουν προσωπικότητες αμφίβολης ποιότητας, προσωπικότητες που αυτοβαφτίζονται ως σύγχρονοι γκουρού και μάγοι, εντελώς πεπεισμένοι για την ορθότητα των παραληρηματικών τους απόψεων.

Προσωπικότητες του είδους που ο Μαξ Βέμπερ χαρακτήρισε ως «προλεταριοειδείς διανοούμενους», οι οποίοι με κυνικές και μακιαβελικές μεθόδους κατορθώνουν να πείσουν τα πλήθη για τις παραληρηματικές αφηγήσεις τους, όντας απολύτως βέβαιοι ότι έχουν βρει απαντήσεις μαγικές που εξηγούν καταστάσεις ανεξήγητες και μυστηριώδεις μέσα στο σύγχρονο χάος της κατάρρευσης των ιδεών και των αξιών.

Οι απαντήσεις αυτές έχουν να κάνουν με υποθέσεις όπως η σκόπιμη διάδοση του ιού του AIDS από κάποια σκοτεινά μικροβιολογικά εργαστήρια με στόχο την εξαφάνιση των λαών του τρίτου κόσμου, των ομοφυλοφίλων, των μαύρων, των χρηστών ναρκωτικών, ενώ δεν στερούνται δημοτικότητας ιστορίες κλιματοσυνωμοσιολογικής συνωμοσίας όπως οι περίφημοι ψεκασμοί, καθώς και αντιλήψεις μηδενιστικές που αναπτύσσονται σε χώρες του τρίτου κόσμου όπως τη Νιγηρία και το Πακιστάν, όπου οι εκστρατείες εμβολιασμού κατά της πολιομυελίτιδας καταγγέλθηκαν από τους ισλαμιστές ως προσπάθεια της δύσης να καταστήσει στείρο τον μουσουλμανικό πληθυσμό.

Σ’ αυτό το εκτενές δοκίμιο ο Ταγκιέφ αποδεικνύει για μια ακόμα φορά γιατί θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους διανοητές του καιρού μας. Δεν αρκείται στην πρόταση του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν ότι «αυτό που είναι κρυμμένο κατά κάποιο τρόπο δεν μας ενδιαφέρει», με την έννοια ότι η φιλοσοφία δεν πρέπει να ασχολείται με θέματα που τείνουν προς τον αποκρυφισμό, τη στιγμή που η μάζα του πληθυσμού δείχνει ένα πάθος πρωτοφανέρωτο γι’ αυτόν. «Από τότε που οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πλέον στον θεό, δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύουν πλέον σε τίποτα, αλλά ότι είναι έτοιμοι να πιστέψουν στο οτιδήποτε» υποστηρίζει η διάσημη θέση του Τζ. Κ. Τσέστερτον, ενώ ο εκλεπτυσμένος σκεπτικός Μπέρτραντ Ράσελ σημείωνε ήδη από το 1943 «Ο άνθρωπος είναι εύπιστο ζώο και έχει ανάγκη να πιστεύει σε κάτι. Εν απουσία καλών λόγων στους οποίους να πιστέψει, θα αρκεστεί σε κακούς».

 

Το πραγματικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έχουν οι προσεγγίσεις του Γάλλου φιλόσοφου, οι οποίες αναπτύσσονται εδώ, έχουν να κάνουν με τη μεταφυσική, φαντασιακή και θρησκευτική διάσταση αυτών των θεωριών οι οποίες, με τη διεθνοποίηση της λαϊκής κουλτούρας μέσω μυθιστορημάτων,  ταινιών, σχετικών ηλεκτρονικών παιχνιδιών και μέσω αναρίθμητων μπλογκ και ιστοσελίδων, εξαπλώνονται αστραπιαία σ’ ολόκληρο τον κόσμο, προκαλώντας μια κυριολεκτική τοξικομανία της συνωμοσίας για να γίνουν μέρος της αντικουλτούρας που αγγίζει τα πιο ευαίσθητα στρώματα του πληθυσμού, όπως είναι οι έφηβοι ακόμα και τα παιδιά.

Σε μια περίοδο όπου ο κοινωνικός και πολιτικός πλουραλισμός, προϊόντα του γνωσιακού υπερφιλευλευθερισμού, λειτουργούν αντίστροφα θολώνοντας παρά ξεκαθαρίζοντας το τοπίο και το κοινό όσο κι αν τρομοκρατείται έλκεται στον υπέρτατο βαθμό από ερμηνείες για πράγματα εντελώς αδύνατο να ερμηνευτούν, όπως η πρόσβαση σε μια ολική ιστορική διαφάνεια, σε μια τέτοια περίοδο ο Γάλλος φιλόσοφος καλεί τους υγιείς σκεπτόμενους διανοούμενους και το οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα σε κάποιου είδους αντί-αντάρτικο, σε μια αντεπίθεση πυρών, σε μια ανοιχτή διαπάλη με τις δυνάμεις του ανορθολογισμού και του σκοταδισμού, σε μια προσπάθεια επηρεασμού των σύγχρονων ιδίως γενεών στην αρένα του διαδικτύου, που καθίσταται ο καινούργιος χώρος διεξαγωγής της αέναης προσπάθειας αποκατάστασης μιας γνήσιας υγιεινής του πνεύματος.

Συνωμοσιολογική σκέψη και «θεωρίες συνωμοσίας»
Μια κριτική εισαγωγή
Pierre-André Taguieff
Μετάφραση Αναστασία Ηλιαδέλη
Επίκεντρο
232 σελ.
ISBN 978-960-458-603-5
Τιμή € 12,00

Πηγή : diastixo.gr