Μελέτες δοκίμια-Manuel Arriaga: «Για την επανεκκίνηση της δημοκρατίας» κριτική του Θανάση Αντωνίου

Στην προσβλητική για τον Έλληνα πρωθυπουργό ύβρη που εκστόμισε ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας στην πρόσφατη σύνοδο στο Νταβός της Ελβετίας, το γνωστό «It’s the implementation, stupid» («Είναι η εφαρμογή, ανόητε»), και το οποίο έμεινε δυστυχώς αναπάντητο, ο Μανουέλ Αριάγκα θα μπορούσε να ανταπαντήσει: «It’s the democracy, stupid» («Είναι η δημοκρατία, ανόητε»). Και, φυσικά, θα είχε απόλυτο δίκιο...

Ο Πορτογάλος οικονομολόγος και πολιτικός αναλυτής, λέκτορας σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, στο παρόν έργο του παρουσιάζει μια μικρή, περιεκτική πραγματεία για το ανησυχητικό status της σύγχρονης ευρωπαϊκής δημοκρατίας κι εκθέτει κάποιες απόψεις του για το ξεπέρασμα του αδιεξόδου στο οποίο, κατά την άποψή του, έχουν περιέλθει οι ευρωπαϊκοί αντιπροσωπευτικοί θεσμοί, κυρίως τα εθνικά Κοινοβούλια.

ΤΑ ΔΙΔΥΜΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ

Ασφαλώς δεν είναι ο πρώτος θεωρητικός της σύγχρονης ευρωπαϊκής σκέψης που αντιμετωπίζει με ανησυχία την ποιότητα των δημοκρατιών, στην Ευρωπαϊκή Ένωση τουλάχιστον. Δεν είναι ούτε καν ο πλέον αιχμηρός στην κριτική του. Αν και αναγνωρίζει σε αρκετά σημεία της ανάλυσής του τον εξόχως αρνητικό ρόλο που έχουν παίξει οι πέρα από την επίσημη Πολιτεία θεσμοί, όπως π.χ. οι ιδιωτικές τράπεζες, οι οίκοι αξιολόγησης, τα διεθνή χρηματιστήρια, τα μέσα ενημέρωσης κ.ά. στην κατάπτωση των δημοκρατικών θεσμών και της αντιπροσώπευσης, εντούτοις δεν διανοείται, ούτε κι αυτός, μια Ευρώπη έξω από τις ελεύθερες αγορές.

«Όσο τα πολιτικά συστήματα υποβιβάζουν τους πολίτες στον ρόλο του ψηφοφόρου, ο οποίος βασίζεται σε “διαισθήσεις” και δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης, θα είμαστε ευάλωτοι στη δημαγωγία και τη χειραγώγηση», υποστηρίζει ο Πορτογάλος αναλυτής· ως δευτερογενή πηγή (παρα)πληροφόρησης θεωρεί τα media.

«Δεν υπάρχει καμία “αντίφαση” μεταξύ της άσκησης πολιτικής ελευθερίας και (του δυναμισμού) της οικονομίας» υποστηρίζει, αναγνωρίζει όμως ότι σε κάθε Δυτική κοινωνία υπάρχει μια πολύ μικρή ομάδα πολιτών με ισχυρή επιρροή «που πιστεύουν ότι η μέγιστη οικονομική απόδοση πρέπει να είναι ο πρωταρχικός στόχος ενός κράτους». Κι εκεί αρχίζουν τα προβλήματα.

Γιατί φθίνουν οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί στην Ευρώπη; Ο Μ. Αριάγκα ξεκινάει με αφετηρία το κορυφαίο αυτό ερώτημα το οποίο απέκτησε νέες, αγεωγράφητες διαστάσεις την τελευταία πενταετία, ειδικά στη Νότια Ευρώπη –και στη χώρα του φυσικά–, όπου το πολιτικό κατεστημένο δεκαετιών σε όλα σχεδόν τα κράτη ανατράπηκε εκ βάθρων.

Κατά τον Αριάγκα, οι λόγοι είναι δύο: οι πολίτες μεταβίβασαν κυριαρχικά δικαιώματά τους στην τάξη των επαγγελματιών πολιτικών για τους οποίους έχουν τη (λανθασμένη) γνώμη ότι η χρόνια ενασχόλησή τους με τα κοινά τούς καθιστά αυτομάτως ικανούς στην επίλυση προβλημάτων· οι εκλογές, ο κατεξοχήν μηχανισμός ελέγχου της αποτελεσματικότητας των πολιτικών, καταδίκης ή επιβράβευσής τους, δεν «λειτουργούν» πλέον διότι οι πολίτες δεν έχουν τα εφόδια, την πληροφόρηση, την... πολυτέλεια, ίσως, να ασχοληθούν επί της ουσίας με τα σύνθετα ζητήματα της καθημερινής πολιτικής. «Όσο τα πολιτικά συστήματα υποβιβάζουν τους πολίτες στον ρόλο του ψηφοφόρου, ο οποίος βασίζεται σε “διαισθήσεις” και δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης, θα είμαστε ευάλωτοι στη δημαγωγία και τη χειραγώγηση», υποστηρίζει ο Πορτογάλος αναλυτής· ως δευτερογενή πηγή (παρα)πληροφόρησης θεωρεί τα media.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΣΤO CITIZENS’ ASSEMBLY

Το μεγαλύτερο και πιο ενδιαφέρον μέρος του βιβλίου αποτελούν οι λύσεις που προτείνει ο Αριάγκα για να αρθεί η χειραγώγηση του σύγχρονου Ευρωπαίου και να αποφευχθεί –για την ακρίβεια, να παρακαμφθεί– η δημαγωγία των πολιτικών. Οι περισσότερες από τις ιδέες που αναπτύσσει στο παρόν έργο, αν και έλκουν την καταγωγή τους από την κλασική Αθήνα, την οποία έχει ως –αιώνιο κι άφθαρτο– πρότυπο ο συγγραφέας, στη σύγχρονη εκδοχή τους προέρχονται μάλλον από τη βορειοαμερικανική πολιτική παράδοση. Αναφορές γίνονται κυρίως στη δημόσια διαβούλευση πολιτών (που επιλέγονται τυχαία από το γενικό σύνολο), οι οποίοι αναλαμβάνουν για λογαριασμό τοπικών κοινωνιών ή περιφερειών να μελετήσουν, να διαμορφώσουν άποψη και να διατυπώσουν σχέδια νόμου· στη συνέχεια, κι αφού υποστούν σχετική επεξεργασία, οι προτάσεις αυτών των ομάδων μπορούν να εισαχθούν σε τοπικά δημοτικά συμβούλια και ομόσπονδα ή περιφερειακά Κοινοβούλια.

Αναφέρεται λοιπόν στα citizen juries (ομάδες πολιτών που εξετάζουν προτεινόμενα από τις Αρχές σχέδια νόμου), στα citizen assemblies (ομάδες πολιτών που επεξεργάζονται θέματα προς νομοθετική παρέμβαση), στη single transferable vote (απλή ταξινομική ψήφος, όπου εκτός από το κόμμα που ψηφίζεις, «αξιολογείς» και όλους τους υποψηφίους όλων των κομμάτων) κ.ά., ενώ καταγράφονται λύσεις για να περιοριστούν οι δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών και να βελτιωθεί η ποιότητα της δημοκρατίας. Χαρακτηριστική περίπτωση μεταρρυθμιστικής λύσης είναι αυτή που προτείνεται για την καλύτερη διάθεση του δημόσιου χρήματος προς τα πολιτικά κόμματα· προτείνει τα χρήματα να δίνονται με μορφή voucher σε κάθε πολίτη και στη συνέχεια αυτός να τα διαθέτει στο πολιτικό κόμμα της αρεσκείας του.

Από τη σουίτα των εργαλείων-προτάσεων του Πορτογάλου οικονομολόγου δεν λείπει και το δημοψήφισμα, μορφή ελέγχου της εξουσίας και δημοκρατικής βούλησης: εφόσον οι πολίτες είναι ενημερωμένοι για το επίδικο, εφόσον υπάρχει μεγάλη συμμετοχή πολιτών, εφόσον το αποτέλεσμα είναι δεσμευτικό, αλλά –κι εδώ καινοτομεί ο Αριάγκα– εφόσον μέσω του δημοψηφίσματος μπορεί να ανακληθεί ένας πολιτικός, μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματικό μηχανισμό ελέγχου της κυβέρνησης κι εμπέδωσης της δημοκρατίας.

Το βιβλίο είναι γραμμένο πριν από το περυσινό δημοψήφισμα στην Ελλάδα. Αν και ο Αριάγκα διατυπώνει ήδη από το 2014, που γράφτηκε το παρόν δοκίμιο, αμφιβολίες για το κατά πόσον ένα δημοψήφισμα μπορεί να χαράξει πολιτική ή, ακόμα χειρότερα, φοβίες ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να νομιμοποιήσει μια ήδη ειλημμένη απόφαση, σε μια επόμενη έκδοση ή σε ένα νέο βιβλίο θα πρέπει με κάποιον τρόπο να αναφερθεί και πάλι στην Ελλάδα και στο δημοψήφισμα του 2015· ο νικητής την επομένη το πρωί «παραδόθηκε» στον ηττημένο και η βούληση της πλειοψηφίας πήγε στον αγύριστο...

Για την επανεκκίνηση της δημοκρατίας
Manuel Arriaga
μετάφραση: Ηλίας Παπαζαχαρίας
Αιώρα
160 σελ.
ISBN 978-618-5048-35-8
Τιμή € 9,80

Πηγή : diastixo.gr