Μελέτες δοκίμια-Γουίλιαμ Τ. Βόλμαν: «Φτωχοί άνθρωποι» κριτική του Θανάση Αντωνίου

2016-05-19 12:24

«Γιατί είσαι φτωχός;» είναι το φοβερό ερώτημα που απευθύνει στους συνομιλητές του σε όλο τον κόσμο ο βραβευμένος αμερικανός συγγραφέας Γουίλιαμ Βόλμαν, γνωστός στο ελληνικό κοινό από το μυθιστόρημά του Κεντρική Ευρώπη (Κέδρος 2011, Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ 2005).

Ο Γουίλιαμ Βόλμαν, στα χνάρια των μεγάλων αμερικανών συγγραφέων- δημοσιογράφων που γράφουν αφού πρώτα ζήσουν από κοντά το θέμα με το οποίο καταπιάνονται, λάτρης του Χένρι Ντέιβιντ Θορώ τον οποίο μνημονεύει συχνά στο παρόν βιβλίο και του Τζον Στάινμπεκ (θεωρεί Τα σταφύλια της οργής ένα λαϊκό έργο για τη φτώχεια), γύρισε όλο τον κόσμο στη διάρκεια μιας δεκαετίας (1994- 2005) για να μελετήσει το φαινόμενο της φτώχειας, για να πάρει (έναντι πληρωμής τις περισσότερες φορές) δεκάδες συνεντεύξεις από ανθρώπους που ζουν με ψίχουλα, για να επισκεφτεί μέρη όπου η δυστυχία τρομάζει και να καταγράψει περισσότερο ή λιγότερο διαδεδομένες αντιλήψεις ή δοξασίες για την προέλευση της φτώχειας.

Ανθρώπινα σκουπίδια
Στο παρόν ογκώδες βιβλίο του, το οποίο κινείται ανάμεσα στο ταξιδιωτικό αφήγημα, το φιλοσοφικό δοκίμιο και την κοινωνιολογία, με μια (ελάχιστη) δόση οικονομικής ανάλυσης, ο Βόλμαν καταγράφει το χρονικό κάθε ενός από τα ταξίδια του, τις συνομιλίες με τους «πρωταγωνιστές» των ερευνών του, ενώ διανθίζει το κείμενό του με σκέψεις για το παρόν και το μέλλον του ανθρώπινου πολιτισμού.

βλέπει πίσω από τις κουρτίνες, στην πίσω αυλή του σύγχρονου πολιτισμού εκεί όπου στοιβάζονται τα «ανθρώπινα σκουπίδια», εκεί όπου η φτώχεια δεν είναι μια κραυγαλέα εξαίρεση αλλά η κανονικότητα

Ο Βόλμαν δεν είναι κάποιου είδους ακτιβιστής, δεν προέρχεται καν από τα κοινωνικά κινήματα ή την ακραία φιλελεύθερη σκέψη των ΗΠΑ, όπως ίσως περιμένει ο Έλληνας αναγνώστης. Συχνά μάλιστα στο βιβλίο του απευθύνεται με σκληρούς χαρακτηρισμούς στο μαρξιστικό μοντέλο ερμηνείας της φτώχειας και τη σοσιαλιστική «φιλολογία» περί κοινωνικής απελευθέρωσης, από την άλλη πλευρά όμως δεν παραλείπει να ξεγυμνώσει τους θιασώτες της ελεύθερης αγοράς (καταφεύγει συχνά στον Άνταμ Σμιθ για να καυτηριάσει τη σύγχρονη διαστρέβλωσή του), του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, αλλά και τους σκοταδιστές των θρησκειών, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.

Ως τυπικός αμερικανός διανοούμενος, με ευρεία κουλτούρα, οπαδός της θρησκευτικής ανοχής και της ειρηνικής συνύπαρξης των πολιτισμών, αντιμετωπίζει τους συνομιλητές του, εκπρόσωπους μιας ακραίας, αδιανόητης για κάθε δυτικό, φτώχειας, με συγκατάβαση και με τρυφερότητα. Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο συγγραφέας στέκεται κριτικά απέναντι στους συναντευξιαζόμενους του, εκτιμώντας ότι ορισμένες (λανθασμένες ή επιπόλαιες) επιλογές τους, συχνά έχουν το τίμημα της φτώχειας, της ασθένειας, του πόνου.

Ο Βόλμαν επισκέπτεται μουσουλμανικές δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που έχουν παραδοθεί στα αρπακτικά νύχια των πετρελαϊκών βιομηχανιών και ανακαλύπτει απίστευτη φτώχεια (και χιλιάδες αβοήθητους καρκινοπαθείς) δίπλα στις πετρελαιοπηγές. Επισκέπτεται δημοκρατίες και απολυταρχίες της νοτιοανατολικής Ασίας, δεσποτείες και ολοκληρωτικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής (ταξίδεψε στο Αφγανιστάν την εποχή της πλήρους παντοδυναμίας των Ταλιμπάν) και συνομιλεί με προλετάριους και πόρνες, με τοξικομανείς και απόκληρους, με ηλικιωμένους επαίτες, με γυναίκες έγκλειστες, «βουβές» και αβοήθητες στα σπίτια τους, αλλά και με ανθρώπους που η ασθένεια, σωματική ή ψυχική, δεν τους επιτρέπει να σηκώσουν κεφάλι.

Συναντάει αστέγους στην Ιαπωνία, ακραία φτώχεια στη Λατινική Αμερική, τις ΗΠΑ και την Αφρική, και περνάει μέρες κι εβδομάδες με τους συνομιλητές του και τους διερμηνείς που χρησιμοποιεί στα ταξίδια του. Γνωρίζει απίστευτες ιστορίες ατομικής και οικογενειακής δυστυχίας, μαθαίνει ιστορία, κοινωνιολογία ακόμα και πολιτική οικονομία από ανθρώπους που δεν ξέρουν καν να γράφουν ή να διαβάζουν. Ξεκλειδώνει την πραγματικότητα και βλέπει πίσω από τις κουρτίνες, στην πίσω αυλή του σύγχρονου πολιτισμού εκεί όπου στοιβάζονται τα «ανθρώπινα σκουπίδια», εκεί όπου η φτώχεια δεν είναι μια κραυγαλέα εξαίρεση αλλά η κανονικότητα από την οποία είναι δύσκολο να αποδράσει κανείς.

Η φτώχεια ως ανοιχτός τάφος
Ο Βόλμαν όπως δεν περιορίζεται μόνο στην καταγραφή της ζοφερής πραγματικότητας, καταγραφή που γίνεται με μια πλούσια σε χρώματα κι έντονη σε συναισθήματα γλώσσα, απόλυτα λογοτεχνική. Πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα και προσπαθεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο της φτώχειας, να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι αν πρόκειται για ενδημικό των ανθρώπινων κοινωνιών, αν συνδέεται με τον καπιταλισμό και μόνο, αν έχει να κάνει με τη φαυλότητα των κυβερνώντων, τη σπανή φύση, τη θρησκευτική πλάνη ή τη νοητική στέρηση των θυμάτων της. «Η ορατή φτώχεια είναι ίδια με την τρομακτική θέα ενός ανοιχτού τάφου» υποστηρίζει σε κάποιο σημείο.

Ο Βόλμαν επιχειρεί να διαφοροποιηθεί από τον επίσημο ορισμό που δίνει ο ΟΗΕ στη φτώχεια· ο Οργανισμός θεωρεί ως φτώχεια το μικρό προσδόκιμο ζωής, τον αναλφαβητισμό, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την έλλειψη υλικών πόρων. Σύμφωνα με τον αμερικανό συγγραφέα και δοκιμιογράφο, υπάρχουν ορισμένες ακόμα καθοριστικές εκφάνσεις του φαινομένου: η «αορατότητα» (το να μην σε προσέχει κανείς ακόμα κι όταν βρίσκεσαι... μπροστά του), η «παραμόρφωση» (η δυσμορφία κάποιων ανθρώπων ως μήτρα της φτώχειας) , η απομόνωση, η εξάρτηση και η ροπή προς τα ατυχήματα, ο πόνος, η απάθεια και η αποξένωση. Όλα αυτά τα βίωσε στα μεγάλα ταξίδια του ανά τον κόσμο και τα αναλύει, κάθε ένα με χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Στο πλαίσιο αυτό μπορείτε να διαβάσετε επιμέρους αναλύσεις του συγγραφέα για το φαινόμενο του εγκλεισμού των γυναικών στο σπίτι στο μουσουλμανικό κόσμο, για τα δεινά της εντατικής οικονομικής ανάπτυξη βάσει των (διαβόητων) «πενταετών προγραμμάτων» στην Κίνα, για τα οικονομικά, κοινωνικά και ανθρωπολογικά αποτελέσματα του τρομερού δυστυχήματος στο Τσέρνομπιλ το 1986 (στην Ουκρανία σήμερα), κ.ά.

προσπαθεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο της φτώχειας, να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι αν πρόκειται για ενδημικό των ανθρώπινων κοινωνιών, αν συνδέεται με τον καπιταλισμό και μόνο, αν έχει να κάνει με τη φαυλότητα των κυβερνώντων

Στο τέλος του βιβλίου ο συγγραφέας παρουσιάζει ασπρόμαυρες φωτογραφίες των φτωχών ανθρώπων που συνάντησε στα πέρατα της γης, μια βιβλιογραφία και σημειώσεις που βοηθούν τον αναγνώστη να προσανατολιστεί στο πλήθος των πληροφοριών ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο πίνακας εισοδημάτων που δημιούργησε ο συγγραφέας, με βάση επίσημα στατιστικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα από τις χώρες που επισκέφτηκε, στον οποίο αποτυπώνεται αριθμητικά η απίστευτη φτώχεια που δέρνει μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας.

*Δείτε επίσης την παρουσίαση του βιβλίου Η καταστροφή της μεσαίας τάξης. Πώς η οικονομική κρίση συνέτριψε την κοινωνική συνοχή του Μάικλ Τζ. Κέισι με παραπλήσιο περιεχόμενο. Η παρουσίαση στο Διάστιχο βρίσκεται εδώ: https://diastixo.gr/neeskiklofories/meletesdokimia/945-katastrofi-meseas-taksis

Φτωχοί άνθρωποι
Γουίλιαμ Τ. Βόλμαν
Μετάφραση Γιώργος Κυριαζής
Κέδρος
496 σελ.
ISBN 978-960-04-4556-5
Τιμή € 22,00

Πηγή : diastixo.gr