Μελέτες δοκίμια-E.Χ. Καρ: «Τι είναι Ιστορία;» κριτική του Φίλιππου Φιλίππου

Ο Έντουαρντ Χάλετ Καρ (E.Η. Carr, 1892-1982) ήταν Άγγλος ιστορικός, δίδαξε στην Οξφόρδη και στο Κέμπριτζ κι έγινε γνωστός στην Ελλάδα το 1977, με την έκδοση του πρώτου τόμου του μνημειώδους έργου του The History of Soviet Russia με τον τίτλο Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης 1917-1923 (Εκδόσεις Υποδομή). Όταν πέθανε ο Καρ, οι Times του Λονδίνου έγραψαν: «Με επιδεξιότητα και ψυχραιμία χειρουργού ανέτεμνε το πρόσφατο παρελθόν». Το παρόν βιβλίο, Τι είναι Ιστορία;, που έχει εκδοθεί ξανά παλαιότερα, σε άλλη μετάφραση, τώρα κυκλοφορεί σε νέα έκδοση και σε νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά, ο οποίος στο εισαγωγικό Σημείωμά του τονίζει πως παρέλειψε κάποιες παρεκβάσεις του συγγραφέα, ώστε να γίνει πιο εύληπτο από τον Έλληνα αναγνώστη. Πρόκειται για έξι κείμενα που αποτελούν παραδόσεις στο Κέμπριτζ το 1961. Σε αυτά προσεγγίζονται θέματα-κλειδιά για κάθε ιστορικό, όπως «Η κοινωνία και το άτομο», «Η αιτιότητα στην Ιστορία», «Ο ιστορικός και τα γεγονότα», «Η Ιστορία ως πρόοδος». Απαντώντας στο βασικό ερώτημα «Τι είναι Ιστορία;» ο Καρ λέει ότι κατ’ αρχάς «η ιστορία αποτελείται από σώμα εξακριβωμένων γεγονότων». Τα γεγονότα, προσθέτει, είναι στη διάθεση του ιστορικού μέσω ντοκουμέντων, επιγραφών και άλλων στοιχείων, «όπως περίπου τα ψάρια στον πάγκο του ψαρά». Ο ιστορικός διαλέγει αυτά που τον ενδιαφέρουν και μετά «τα μαγειρεύει και τα σερβίρει» με όποιον τρόπο προτιμά.

Τα γεγονότα, προσθέτει, είναι στη διάθεση του ιστορικού μέσω ντοκουμέντων, επιγραφών και άλλων στοιχείων, «όπως περίπου τα ψάρια στον πάγκο του ψαρά». Ο ιστορικός διαλέγει αυτά που τον ενδιαφέρουν και μετά «τα μαγειρεύει και τα σερβίρει» με όποιον τρόπο προτιμά.

Αυτό βέβαια σημαίνει πως κάθε ιστορικός δεν διαλέγει τα ίδια γεγονότα με τους άλλους για λόγους υποκειμενικούς, επειδή δεν έχουν την ίδια αξία για όλους. Ποιο είναι, λοιπόν, το κριτήριο με το οποίο ο ιστορικός διακρίνει το αξιομνημόνευτο ιστορικό γεγονός από τα άλλα γεγονότα του παρελθόντος; Και τι είναι ιστορικό γεγονός; Σύμφωνα με τον άποψη του κοινού νου, υπάρχουν ορισμένα βασικά γεγονότα που είναι ίδια για όλους τους ιστορικούς και αποτελούν κατά κάποιον τρόπο τη ραχοκοκαλιά της Ιστορίας, δηλαδή δεν μπορούν αυτοί να αγνοήσουν τη σπουδαιότητά τους. Ο ιστορικός είναι κατ’ ανάγκην επιλεκτικός, αλλά οφείλει να αξιολογεί τα γεγονότα ανάλογα με την αξία τους. Πάντως, σημειώνει ο Καρ, τα γεγονότα της Ιστορίας ποτέ δεν φθάνουν έως εμάς καθαρά. Δεν υπάρχουν και δεν μπορεί να υπάρχουν σε καθαρή μορφή, αφού πάντοτε διαθλώνται στο μυαλό εκείνου που τα καταγράφει.

«Ιστορία σημαίνει ερμηνεία», υποστηρίζει ο Καρ. Ο ιστορικός ξεκινάει με προσωπική επιλογή γεγονότων και τα ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο. Επομένως, συνεχίζει, υπάρχει μια αλληλεπίδραση μεταξύ του ιστορικού και των γεγονότων, ένας διάλογος χωρίς τέλος «μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος».

Άλλο ζήτημα που θίγει ο συγγραφέας είναι το εξής: ποιο είναι το αντικείμενο έρευνας του ιστορικού; Η συμπεριφορά των ατόμων ή η δράση των κοινωνικών δυνάμεων; Άλλοι υποστηρίζουν πως σημαντικό στην Ιστορία είναι ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά των ατόμων (οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να συνδέουν τα επιτεύγματα του παρελθόντος με το όνομα συγκεκριμένων προσώπων, στα οποία και τα απέδιδαν: Όμηρος, Λυκούργος, Σόλων), ενώ άλλοι θεωρούν πως τα γεγονότα οφείλονται στη δράση των μαζών, έτσι κι αλλιώς όλα τα κινήματα έχουν ξεκινήσει από μειοψηφίες. Ο Καρ ισχυρίζεται πως ακόμα και αν τα κινήματα είχαν λίγους ηγέτες και πολλούς οπαδούς, δεν θα είχαν επικρατήσει ποτέ χωρίς τα πλήθη που τα πλαισίωσαν. «Στην Ιστορία μετρούν οι αριθμοί», καταλήγει.

Σίγουρα, οι σκέψεις του Καρ είναι απολύτως ενδιαφέρουσες και αφορούν όλους τους αναγνώστες, όλους τους σκεπτόμενους πολίτες, και όχι μόνο τους ιστορικούς.

Ένα ακόμα σπουδαίο ζήτημα που απασχολεί τον συγγραφέα είναι εκείνο της αιτιότητας στην Ιστορία. «Μελέτη της Ιστορίας σημαίνει μελέτη των αιτίων», αποφαίνεται. Ο Ηρόδοτος, ο πατέρας της Ιστορίας, δήλωνε σαφώς ότι ο σκοπός του ήταν να διατηρήσει την ανάμνηση των πράξεων των Ελλήνων και των βαρβάρων, μα πάνω απ’ όλα να δείξει τα αίτια των πολέμων που έγιναν μεταξύ τους. Αντίθετα, ο Θουκυδίδης κατηγορήθηκε πως δεν είχε σαφή αίσθηση της σχέσης αιτίου και αιτιατού. Ο Καρ υποστηρίζει πως ο ιστορικός πιστεύει, όπως και κάθε άνθρωπος, ότι οι ανθρώπινες πράξεις έχουν αίτια, τα οποία κατά κανόνα μπορούν να διαπιστωθούν. Ωστόσο, παραθέτει και τη θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι η Ιστορία είναι κατά βάση συρροή συμπτώσεων και τυχαίων συμβάντων. Μάλιστα, αναφέρει και μερικά τυχαία γεγονότα που καθόρισαν τις τύχες ολόκληρων λαών. Ένα τέτοιο τυχαίο γεγονός ήταν και ο θάνατος του βασιλιά της Ελλάδας Αλέξανδρου το φθινόπωρο του 1920 από το δάγκωμα μιας μαϊμούς, θάνατος που κατά τον Ουίνστον Τσόρτσιλ προκάλεσε τον θάνατο διακοσίων πενήντα χιλιάδων ανθρώπων.

Σίγουρα, οι σκέψεις του Καρ είναι απολύτως ενδιαφέρουσες και αφορούν όλους τους αναγνώστες, όλους τους σκεπτόμενους πολίτες, και όχι μόνο τους ιστορικούς.

Τι είναι Ιστορία;
Σκέψεις για τη θεωρία της Ιστορίας και τον ρόλο του ιστορικού
E.H. Carr
μετάφραση: Ανδρέας Παππάς
Πατάκης
260 σελ.
ISBN 978-960-16-6287-9
Τιμή € 11,90

Πηγή : diastixo.gr