Μελέτες-δοκίμια- David Harvey: «Δεκαεφτά αντιφάσεις και το τέλος του καπιταλισμού» κριτική του Θανάση Αντωνίου

2016-07-28 15:27

Αμήχανη μέχρι... παρεξηγήσεως, η αριστερά στην Αγγλία παρακολουθεί τον εμφύλιο στο εσωτερικό του αστικού κόσμου μετά την απόφαση του λαού να εγκαταλείψει την Ε.Ε. Στη Γαλλία μια... αριστερή κυβέρνηση καλείται να εφαρμόσει τις πιο εξοντωτικές πολιτικές ενάντια στην εργασία, πολιτικές που υπαγορεύονται στο σύνολό τους από τις ενώσεις των εργοδοτών.

Το βιβλίο του Ντέιβιντ Χάρβεϊ είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμένα οικονομικά και πολιτικά εγχειρίδια που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια και απευθύνεται σε όλη τη βάση των συνειδητοποιημένων πολιτών καθώς είναι γραμμένο για να κερδίσει αμέσως τον αναγνώστη.

Όσο για την Ελλάδα, είναι μια αριστερή κυβέρνηση αυτή που, εφαρμόζοντας ένα πρόγραμμα σχεδιασμένο εξολοκλήρου στο εξωτερικό, οδηγεί σύνταξη, ασφάλεια και σε λίγο και τις εργασιακές σχέσεις στις αρχές του 20ού αιώνα – «μηδενίζει το κοντέρ» της ιστορίας με τρόπο πολύ διαφορετικό από εκείνον που ευαγγελίζονταν ο Κάρολος Μαρξ.

Για τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ, τον κορυφαίο ανθρωπολόγο, γεωγράφο, πολιτικό επιστήμονα και διανοητή, τον Βρετανό που από δεκαετίες ζει στη Νέα Υόρκη, τον σταθερό φίλο της Ελλάδας και διεθνή «συνήγορό» της τώρα που η χώρα υποφέρει, είναι προφανές ότι χρειάζεται μια νέα αριστερά. Στη σκέψη του, αυτή η αριστερά θα πρέπει να εκμεταλλευτεί τις μεγάλες, επαναφορτιζόμενες αντιφάσεις του καπιταλισμού και να δώσει απάντηση στις ανάγκες ενός ολοένα και πιο ανήσυχου κοινού που παρακολουθεί, άφωνο κι ανήμπορο, την καταστροφή που συντελείται γύρω του.

Αυτήν τη φορά όμως, η αριστερά δεν θα πρέπει να επαναλάβει τα λάθη της και, κυρίως, δεν πρέπει ούτε στιγμή να χάσει από τα μάτια της τα κοινωνικά κινήματα που εκφράζουν καθημερινά ταπεινά ίσως, σημαντικά όμως για τους εκφραστές τους αιτήματα.

Παραγωγή και κοινωνία

Το νέο βιβλίο του Χάρβεϊ δεν είναι βέβαια το εγχειρίδιο της νέας αριστεράς, είναι όμως μια συμπυκνωμένη, σφαιρική, εμπεριστατωμένη και απόλυτα χρηστική (για όποια αριστερά τέλος πάντων θέλει να τη χρησιμοποιήσει...) κριτική του καπιταλισμού, υπό το φως και το βάρος των πιο πρόσφατων εξελίξεων: χρηματιστηριακή, τραπεζιτική και δημοσιονομική κρίση, προγράμματα σταθερότητας και διεθνή πειθαρχία (επιτήρηση δηλαδή), ψηφιακή τεχνολογία, ρομποτική και άυλο κεφάλαιο, νέα ανεργία κ.ά.

O Ντ. Χάρβεϊ θεωρεί ότι η κεντρική αντίφαση στον σύγχρονο καπιταλισμό είναι αυτή ανάμεσα στις επαναστάσεις που συντελούνται στις παραγωγικές δυνάμεις από τη μια πλευρά και στις κοινωνικές σχέσεις που έρχονται σε σύγκρουση με τις παραγωγικές δυνάμεις από την άλλη· κλασική μαρξιστική ερμηνεία. Όσον αφορά τις επαναστάσεις που συντελούνται στο χώρο της παραγωγής, για τον Χάρβεϊ σημαντικότερες είναι οι τεχνολογικές καινοτομίες που αλλάζουν όχι μόνο τη φύση του κεφαλαίου αλλά και την ίδια τη φύση των ανθρώπινων αναγκών και διεκδικήσεων στις χώρες του δυτικού κόσμου.

Στην ηλικία των 79 ετών, όταν παρουσίασε το παρόν έργο (σήμερα 81), ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ είναι ένα από τα πιο φωτεινά πνεύματα του αγγλοσαξονικού μαρξισμού, σταθερά προσανατολισμένος στην ταξική ανάλυση των φαινομένων με τα οποία καταπιάνεται. Στο συγκεκριμένο έργο ο Χάρβεϊ παρουσιάζει 17 θεμελιώδεις αντιφάσεις της καπιταλιστικής οργάνωσης των σύγχρονων οικονομιών και κοινωνιών και για κάθε μια από αυτές εξετάζει εναλλακτικές λύσεις τις οποίες προτείνει στην πολιτική αριστερά πρωτίστως και στα κοινωνικά κινήματα δευτερευόντως, για το ξεπέρασμα του καπιταλισμού.

Κεντρική θέση του είναι ότι ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, την αγριάδα του οποίου ζούμε όλοι μας σήμερα, δεν είναι κάποιας μορφής «αστοχία» κατά την εφαρμογή, αλλά μια συνειδητή επιλογή των δυνάμεων του κεφαλαίου. Εξηγεί μάλιστα ότι στον 21ο αιώνα, το βιομηχανικό κεφάλαιο, χωρίς να εξαφανίζεται, υποτάσσεται σε άλλες πιο πλασματικές και τοξικές αλλά πολύ πιο κερδοφόρες μορφές κεφαλαίου· π.χ. τα χρηματιστηριακά σκουπίδια που διακινούσαν οι εταιρείες της Wall Street. Κατά τον Χάρβεϊ, το κεφάλαιο όχι μόνο δεν νοιάζεται για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παράγει η κοινωνική εργασία, αλλά, σήμερα πια, δεν νοιάζεται ακόμα και για το αν συντελείται οποιαδήποτε παραγωγή.

Προάσπιση της εργασίας

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις του Χάρβεϊ για την εργασία: την εξετάζει στη σκιά των μεγάλων τεχνολογικών εξελίξεων και στο φόντο μιας ακραίας καταναλωτικής συμπεριφοράς. Ο Βρετανός θεωρητικός γράφει για «ψευτοπολυάσχολη εργασία» και για «αλλοτριωμένο καταναλωτισμό» για να περιγράψει την τρομερή αντίφαση –μια από τις πολλές– του καπιταλισμού και γυρνάει στον μεγάλο Αντρέ Γκορζ (Andre Gorz), για να μας θυμίσει ότι χωρίς συλλογική αντιπαράθεση στις πολυάριθμες αλλοτριώσεις που παράγει ο καπιταλισμός δεν υπάρχει διέξοδος για κανέναν μας.

Ο Χάρβεϊ δεν απορρίπτει την πιθανότητα να γίνει πραγματικότητα κάποιο από τα ακραία, ζοφερά σενάρια που κατά καιρούς εμφανίζονται στη λογοτεχνία ή τον κινηματογράφο (μνημονεύει τη σειρά The Hunger Games), κάποια «δυστοπία» όπου η καπιταλιστική, ολιγαρχική ελίτ και ελάχιστοι προνομιούχοι κολαούζοι της είναι κλεισμένοι σε μεγάλα, τεχνητά, φρουρούμενα περιβάλλοντα τα οποία προστατεύονται νυχθημερόν από την άγρια, τοξική, εξωτερική φύση που τα περιτριγυρίζει απειλητικά· υπάρχουν ήδη τέτοια στην Κολομβία, τη Βραζιλία κι αλλού.

Εν κατακλείδι, ο Χάρβεϊ θέτει την αριστερά προ των ευθυνών της, ζητώντας της ουσιαστικά να στραφεί προς την προάσπιση της εργασίας και των κοινωνικών κατακτήσεων του 20ού αιώνα. Στο στόχο πρέπει, κατά τον Χάρβεϊ, να τεθεί η μείωση των τεράστιων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων που γεννούν οι αντιφάσεις του καπιταλισμού· ο ίδιος ήταν στο πρόσφατο παρελθόν υπέρμαχος του κινήματος Occupy Wall Street και της καμπάνιας «1%». «Ένα κίνημα μεταρρύθμισης με άξονα τη μείωση της κοινωνικής ανισότητας μπορεί να γίνει η αιχμή για τον επαναστατικό μηχανισμό» υποστηρίζει.

Και η Ελλάδα, φυσικά...

Η Ελλάδα είναι παρούσα στο νέο βιβλίο του Χάρβεϊ· δεν ήταν δυνατόν να λείπει το πιο υπομονετικό πειραματόζωο των μεταμορφώσεων και των αντιφάσεων του ευρωπαϊκού καπιταλισμού.

Η Ελλάδα είναι παρούσα στο νέο βιβλίο του Χάρβεϊ· δεν ήταν δυνατόν να λείπει το πιο υπομονετικό πειραματόζωο των μεταμορφώσεων και των αντιφάσεων του ευρωπαϊκού καπιταλισμού.

Είτε αναφέρεται στο άγριο ξύλο που έπεσε από το 2010 μέχρι το 2014 στην Πλατεία Συντάγματος, είτε αναλύει τις δήθεν «μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν» («το κεφάλαιο φεύγει χωρίς να πληρώσει τίποτα» ισχυρίζεται, αναλύοντας τον παρασιτικό καπιταλισμό της χώρας μας), ο Βρετανός θεωρητικός στέκεται με συγκατάβαση απέναντι στο ελληνικό δράμα κι ενώνει τη φωνή του μαζί με τις φωνές πολλών άλλων: «με δεδομένους τους περιορισμούς τους οποίους επιβάλλει τώρα ο διεθνής πειθαρχικός μηχανισμός, δεν υπάρχει καμία ελπίδα να μπορέσουν η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία να ορθωθούν από τις στάχτες τους, όπως έκαναν η Δυτική Γερμανία και η Ιαπωνία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Πράγματι, οι δήθεν «σωσμένες» Ισπανία και Πορτογαλία τιμωρούνται ήδη με πρόστιμα και η δήθεν «ανθεκτική κι αυτάρκης» Ιταλία, αντιμετωπίζει μείζονα τραπεζική κρίση.

Το βιβλίο του Ντέιβιντ Χάρβεϊ είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμένα οικονομικά και πολιτικά εγχειρίδια που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια και απευθύνεται σε όλη τη βάση των συνειδητοποιημένων πολιτών καθώς είναι γραμμένο (και μεταφρασμένο) για να κερδίσει αμέσως τον αναγνώστη.

Σε συνδυασμό με την ανάγνωση του έργου του Τομά Πικετί Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα (Πόλις, 2014), καλύπτει (κι... αποκαλύπτει) τη δομή και τη λειτουργία αλλά κυρίως την εφιαλτική μετεξέλιξη του υφιστάμενου οικονομικού συστήματος στο οποίο είναι αλυσοδεμένη η ανθρωπότητα.

Δεκαεφτά αντιφάσεις και το τέλος του καπιταλισμού
David Harvey
Μετάφραση: Ελένη Αστερίου
Μεταίχμιο
536 σελ.
ISBN 978-618-03-0066-6
Τιμή: €18,80

 

πηγή : diastixo.gr