Μελέτες-Δοκίμια-Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης: «Ιστορία της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας» κριτική του Απόστολου Σπυράκη

H αυτοκρατορία της Τραπεζούντας αποτέλεσε το τελευταίο προπύργιο του μεσαιωνικού ελληνισμού μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204 και υπό την καθοδήγηση της δυναστείας των Μεγαλοκομνηνών κατάφερε να επιβιώσει, υφιστάμενη επιθέσεις ανηλεείς από αλλεπάλληλα τουρκικά φύλα που είχαν ως ηγέτες άξιους στρατηλάτες, σαν τον Βαγιαζήτ Α’, τον λεγόμενο «Κεραυνό», αλλά και τους απογόνους του Τζένγκις Χαν, με πιο ξακουστό ανάμεσά τους τον τρομερό Ταμερλάνο (Τιμούρ Λενκ), που σάρωσε τις πεδιάδες της Ασίας οδηγώντας τις ορδές των Μογγόλων, ενώ χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τη φοβερή επιδημία της βουβωνικής πανώλης, του «Μαύρου Θανάτου», που αποδεκάτισε το ένα τρίτο της ευρωπαϊκής ηπείρου το 1437-1438. Έχοντας ως βάση την πόλη της Τραπεζούντας, όπου κατοικούσε μέχρι και την κατάκτησή της από τους Τούρκους, αλλά και αργότερα, μέχρι και το 1486, πληθυσμός ελληνικός σε ποσοστό συντριπτικό γνώρισε τέτοια ακμή και οικονομική ευμάρεια, προερχόμενη από τα εκτεταμένα αγροκτήματά της αλλά κι απ’ τα μεταλλεία ασημιού, σιδήρου και στυπτηρίας, που της επέτρεπαν να στέλνει έως και χίλια τραπεζούντια «άσπρα» (ασημένια νομίσματα) για την ίδρυση της Μονής Διονυσίου στο Άγιο Όρος. Επιπλέον, η Τραπεζούντα διεκδικεί μια θέση ανάμεσα στις πιο σημαντικές πόλεις σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια των Γραμμάτων και των Τεχνών στον ύστερο βυζαντινό Μεσαίωνα, μαζί με την Κωνσταντινούπολη και τον Μιστρά, διαθέτοντας ονομαστές μοναστηριακές βιβλιοθήκες, όπως αυτήν του ξακουστού Μοναστηριού της Παναγίας Σουμελά, βιβλιοθήκες που συναγωνίζονταν την ίδια την ανακτορική βιβλιοθήκη της Τραπεζούντας σε κατοχή πολύτιμων χειρογράφων, θησαυρών και άλλων κειμηλίων. Στην άκρη αυτή του Εύξεινου Πόντου άκμασαν κι άλλες σημαντικές πόλεις με ρίζες στην αρχαιότητα, όπως η Κερασούντα, το δεύτερο σημαντικό λιμάνι μετά την Τραπεζούντα, η Αμισός (Σαμψούντα), η Σινώπη, η Αμάσεια, η Νεοκαισάρεια.

Με το βιβλίο αυτό, ο Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη σπουδή της Ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού υπό τους Μεγαλοκομνηνούς, έχοντας μελετήσει εξαντλητικά τη σχετική βιβλιογραφία.

Η σημαντική δυναστεία των Μεγαλοκομνηνών κατόρθωσε να δημιουργήσει μια από τις τελευταίες αναλαμπές του ελληνισμού συνδυάζοντας τη διπλωματία με τις πολεμικές επιχειρήσεις, επιλέγοντας με θαυμαστή διορατικότητα τον συμβιβασμό με τους Μογγόλους, που ήταν περαστικοί, σε αντίθεση με τους Τούρκους, που ήθελαν να εγκατασταθούν μόνιμα στα μικρασιατικά εδάφη, κι όλα αυτά σε μια περιοχή κυκλωμένη από φυλές ημιπολιτισμένες, σε μια τοποθεσία όπου διασταυρώνονταν οι πολιτισμοί της Ανατολής και της Δύσης, εκεί όπου σταματούσαν τα καραβάνια από τη Δύση και την Κωνσταντινούπολη προτού συνεχίσουν το ταξίδι τους για την καρδιά της Ασίας, κατά την περίοδο 1258-1500, προτού ανακαλυφθούν οι ωκεάνιοι δρόμοι από τους περίφημους Πορτογάλους και Ισπανούς θαλασσοπόρους. Από κει, άλλωστε, ξεκινούσαν οι ιεραπόστολοι το επίπονο οδοιπορικό τους στην προσπάθεια εκχριστιανισμού των Μογγόλων που από το 1258 είχαν καταλάβει το λίκνο του μουσουλμανικού κόσμου, τη Βαγδάτη.

Το βυζαντινό αυτό κρατίδιο ανέδειξε στη φάση του ύστερου βυζαντινού Μεσαίωνα μια σειρά από λόγιους σαν τον Γρηγόριο Χιονιάδη, ο οποίος ταξίδεψε μέχρι την Περσία για να μαθητεύσει κοντά σε διάσημους Πέρσες αστρονόμους, που κρατούσαν τα σκήπτρα των θετικών επιστημών εκείνη την εποχή, κι ακόμα τον Βησσαρίωνα τον Τραπεζούντιο, μια επιβλητική μορφή των Γραμμάτων του υστεροβυζαντινού κόσμου, που παρακολούθησε στον Μιστρά μαθήματα φιλοσοφίας και μαθηματικών από τον Γεώργιο Γεμιστό (Πλήθωνα) και, μετά την παράδοση της Τραπεζούντας, ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη προσπαθώντας να ξεσηκώσει σταυροφορίες κατά των Οθωμανών. Στο Εγκώμιον Τραπεζούντας (1436-37) καυχιέται για το «ανάλωτον» της πόλης, που δεν είχε παραδοθεί σε κανέναν βάρβαρο κατακτητή από την αρχαιότητα ως τις μέρες του, ενώ λίγο πριν από τον θάνατό του δώρισε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας την πλουσιότατη συλλογή χειρογράφων του, ανάμεσα στα οποία και το χρονικό του άλλου μεγάλου Πόντιου λογίου, του Μιχαήλ Πανάρετου, το οποίο με την ανακάλυψή του φώτισε τις λεπτομέρειες της Ιστορίας αυτής της γωνιάς του ελληνισμού. Το χρονικό του Μιχαήλ Πανάρετου, που παρατίθεται στο παράρτημα του παρόντος βιβλίου και παρουσιάζει σπουδαίο ιστορικό ενδιαφέρον, ανακαλύφθηκε γύρω στα 1820 από τον διάσημο Γερμανό ιστορικό Ιάκωβο-Φίλιππο Φαλμεράιερ, ο οποίος, βασισμένος σ’ αυτό, κατόρθωσε να ανασυνθέσει πρώτη φορά την Ιστορία αυτού του εκλεκτού κομματιού του βυζαντινού πολιτισμού.

Με το βιβλίο αυτό, ο Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη σπουδή της Ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού υπό τους Μεγαλοκομνηνούς, έχοντας μελετήσει εξαντλητικά τη σχετική βιβλιογραφία. Ο συγγραφέας είναι καθηγητής Ιστορίας Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Χρόνων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, υπήρξε ερευνητής Βυζαντινής Ιστορίας στο Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ίδρυσε και διευθύνει το περιοδικό Βυζαντινός Δρόμος, έχει συγγράψει βιβλία, μονογραφίες, μελέτες, άρθρα και βιβλιοκρισίες γύρω από ένα ευρύτατο φάσμα μεσαιωνολογικών ιστορικών θεμάτων και είναι συνεργάτης, μεταξύ άλλων, σε συλλογικά έργα διεθνούς κύρους, όπως η Εγκυκλοπαίδεια του Ισλάμ και η Εγκυκλοπαίδεια των Σταυροφοριών, ενώ από το 2010 είναι αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.

Σύμφωνα με τον Αλέξιο Γ.Κ. Σαββίδη, οι συνθήκες που επικρατούσαν γύρω από την πόλη της Τραπεζούντας επέτρεψαν στο ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο να ζήσει σε σχετική ασφάλεια μέχρι και το 1461, οπότε και παραδόθηκε στους Οθωμανούς Τούρκους του Μωάμεθ Β’, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και έναν χρόνο μετά την κατάλυση του Δεσποτάτου του Μορέως στην Πελοπόννησο. Οι κοινωνικές δομές δεν εξαρθρώθηκαν, ούτε και οι δεσμοί που ένωναν τους κατοίκους, όπως συνέβη στην υπόλοιπη Μικρά Ασία, ενώ η ακμή της περιοχής την περίοδο που εξετάζεται έδωσε την ευκαιρία στον ελληνικό πληθυσμό να παραμείνει ζωντανός μέχρι και τον 20ό αιώνα, οπότε η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άλλαξε ακόμη μια φορά τα δεδομένα.

Ιστορία της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461)
Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης
Εκδόσεις Κυριακίδη
416 σελ.
ISBN 978-960-599-032-9
Τιμή € 34,90

Πηγή : diastixo.gr