Μαρκήσιος ντε Σαντ: «Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2017-04-25 16:14

Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ μας χάρισε μια νέα λέξη· τη λέξη «σαδισμός», η οποία συνδέεται με την οδυνηρή ερωτική απόλαυση, την ερωτική παρέκκλιση και πολλά άλλα συμπαρομαρτούντα. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου βρίσκουμε πληροφορίες για τον συγγραφέα και το έργο του, στο οποίο κάνει λόγο για την απόλυτη ελευθερία που στερήθηκε ο ίδιος, λόγω τολμηρής συμπεριφοράς και τολμηρού έργου – ρητήρ λόγων και πρηκτήρ έργων ο Μαρκήσιος, ο οποίος τάχθηκε υπέρ της ελευθερίας στη σεξουαλική πράξη, μιας ελευθερίας που δεν σταματά πουθενά, δεν έχει ηλικιακό όριο για τον συμπαίκτη στον έρωτα ούτε για τον πόνο που θα προκαλέσει. Όλα στο όνομα της ελευθερίας. Ωστόσο, στη Γαλλία την πατρίδα του, τη χώρα του Vive la Liberté, τα έργα του ήταν απαγορευμένα και η κυκλοφορία τους επετράπη μόλις το 1958. Δηλαδή 144 χρόνια μετά τον θάνατό του.

Το έργο του Σαντ έχει προκαλέσει διαμετρικά αντίθετες αντιδράσεις. Άλλοι μιλούν για τον ελευθερωτή και άλλοι για τον ελευθεριάζοντα, άλλοι για μια μέγιστη πηγή έμπνευσης, όπως ο ακαδημαϊκός Σαιντ-Μπεβ, ο οποίος τον συνέκρινε με τον Λόρδο Μπάιρον, άλλοι τον είδαν ως πρωτοπόρο στη φανέρωση της σκοτεινής πλευράς της ανθρώπινης φύσης και άλλοι πολλά άλλα. Στην Ελλάδα το συγκεκριμένο έργο πρωτοδημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Εξάντας σε μετάφραση του Βασίλη Καλλιπολίτη το 1979, αλλά η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε με δικαστική εντολή. Το δικαστήριο συνεκάλεσε γνωμοδοτική επιτροπή πέντε προσωπικοτήτων. Στην επιτροπή συμμετείχαν και ο Γιάννης Μόραλης, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος και ο Ευάγγελος Παπανούτσος. Ο τελευταίος ήταν ο μόνος που ψήφισε την απαγόρευση. Ο Παπανούτσος, ως δάσκαλος, ενδιαφερόταν πώς θα δείξει στα παιδιά να βαδίζουν την ευθεία οδό και όχι την της απωλείας. Ωστόσο, δώδεκα χρόνια μετά, το 1991 νίκησε η ελευθερία παρά τα ποικίλα και αντιφατικά της πρόσωπα και προκρίνεται έναντι της όποιας απαγόρευσης, γι’ αυτό σήμερα, που δεν απαγορεύεται τίποτα, ο καθείς βγάζει τα μάτια του όπως μπορεί. Αστειεύομαι, επειδή στην τηλεόραση βλέπουμε πολλά που υπαινίσσονται περισσότερα και καθόλου φιλοσοφικά, σαν αυτά που λέει το βιβλίο.

Ανοίγω παρένθεση. Σχετικώς πρόσφατα, Έλλην γιατρός που παριστάνει τον συγγραφέα, κυκλοφόρησε ψευδωνύμως έργο, στο οποίο χαρακτήρισε το αφηνιασμένο σεξ ως «ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του ανθρώπου». Ο ίδιος και οι φίλοι του, αστοί συμφοιτητές και συμφοιτήτριες καλών οικογενειών, αλλά και μητέρες, κόρες, αδελφές και υπηρέτριες, έλαβαν μέρος στην ανοιχτή απόλαυση. Η εταιρεία των σεξουαλιστών έδρασε επί τριάντα χρόνια. Δεν μας είπε όμως όταν ο ίδιος «απολάμβανε» με τη μητέρα ή την αδελφή ή την κόρη του φίλου του, ο φίλος του τι έκανε με τη δική του μάνα, αδελφή και κόρη, για να έχουμε το μέτρο της απελευθέρωσης. Κλείνει η παρένθεση.

Σαν ιντερμέδιο στην «ερωτική» ανθρωποφαγία, έρχονται τα μαθήματα, τα οποία πρέπει να γκρεμίσουν ό,τι ονομάζουμε πολιτισμό και ό,τι έχτισαν οι αιώνες, για να αποδεχτούμε τον νόμο της φύσης στην πιο άγρια μορφή του. Αν παρακάμψουμε τα «ερωτικά», όμως, έχουμε ένα ευρύ κεφάλαιο συζήτησης πάνω στην κοινωνία, στους θεσμούς, στις οικογενειακές σχέσεις, στα απωθημένα, στη θρησκεία, στην ελεημοσύνη, στην ασυδοσία. Ό,τι ξέραμε δεν ισχύει.

Η Φιλοσοφία του μπουντουάρ, λοιπόν, αρχίζει με μια προτροπή του Μαρκησίου ντε Σαντ «Προς τους Ελευθέριους»:

«Ηδονιστές όλων των ηλικιών και όλων των φύλων [πόσα, δηλαδή;] τραφείτε με τις αρχές του, αρχές που θεριεύουν τα πάθη σας, κι αυτά τα πάθη, με τα οποία ψυχροί και ανιαροί ηθικολόγοι σας φοβερίζουν …» και γενικώς κάνει έκκληση να στραφούν όλοι σε ό,τι είναι αντίθετο στην κατά κόσμον κανονική ζωή. Όπως μας πληροφορούν οι επιμέρους τίτλοι, το έργο προορίζεται «για τη διαπαιδαγώγηση των κορασίδων». Η ασέλγεια, λοιπόν, είναι καιρός ν’ αρχίσει τώρα το παιδαγωγικό της έργο, που θα ’λεγε κι ο ποιητής.

Στους εφτά διαλόγους του βιβλίου η κυρία ντε Σαιντ-Ανζ (προσέχουμε το άγιο και αγγελικό όνομά της) που είναι είκοσι έξι ετών και θα έπρεπε να είναι θεοσεβούμενη, εκμυστηρεύεται στον Ιππότη ντε Μιρβέλ (αδελφό της) ότι έχει μεγάλη λαχτάρα να κάνει πολλά και με άντρες και με γυναίκες (κι έτσι πληθαίνει ο αριθμός των φύλων των ανθρώπων). Εντός ολίγου θα συναντήσει τον Ντολμανσέ, έναν καταπληκτικά ωραίο τριανταεξάρη άντρα, ψηλό, πανέμορφο, με βλέμμα ζωηρό και πνευματώδες, με χαρακτηριστικά γεμάτα τραχύτητα, μοχθηρό, «με μια βαθιά φιλοσοφημένη θεώρηση των πραγμάτων». Στα προσόντα του προστίθενται και τα: άθεος, ο πιο ανήθικος, η απόλυτη διαφθορά προσωποποιημένη, το πιο αχρείο άτομο που υπάρχει επί της γης, σοδομιστής ενεργητικός, παθητικός… Η κυρία ντε Σαιντ-Ανζ (Η κυρία των αγίων αγγέλων), αισθάνεται να τη «φουντώνουν όλα αυτά». Και ανάμεσα στα άλλα «το άδικο είναι της φύσης· αν ήρθαν στον κόσμο με αλλότρια γούστα, δεν φταίνε περισσότερο από εκείνους που γεννιούνται χωλοί ή αρτιμελείς» (η αρτιμέλεια μπαίνει κι αυτή στις αναπηρίες). Στη συνέχεια έχουμε ένα τρίο εν δράσει και μετά θα εμφανιστεί η κορασίς, η Ευγενία, που πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί. Επειδή είναι παρθένα ο Ιππότης θα δρέψει «τα μύρτα των Κυθήρων» και ο Ντομαλσέ «τα ρόδα των Σοδόμων». Η κόρη είναι μια καλλονή που η περιγραφή της καταλαμβάνει μια ολόκληρη σελίδα, ίσως και περισσότερο. Αυτής της κόρης τις παρθενιές θα πάρουν οι δύο άντρες ταυτοχρόνως και άπαντες οι συμμετέχοντες θα διασκεδάσουν από κοινού, γιατί πάση θυσία πρέπει να μαράνουν κάθε τι που της δίδαξαν οι δασκάλες της… Στη συνέχεια θα έρθει και ο κηπουρός και, στο τέλος, θα καταφθάσουν και οι γονείς της.

Η Ευγενία φθάνει πανέτοιμη να μάθει τα πάντα… «Ήρθα εδώ για να μορφωθώ και δεν σκοπεύω να φύγω αν δεν εντρυφήσω» λέει. Στα μαθήματα μύησης, τη θεωρία ακολουθεί η πρακτική. Σαν ιντερμέδιο στην «ερωτική» ανθρωποφαγία, έρχονται τα μαθήματα, τα οποία πρέπει να γκρεμίσουν ό,τι ονομάζουμε πολιτισμό και ό,τι έχτισαν οι αιώνες, για να αποδεχτούμε τον νόμο της φύσης στην πιο άγρια μορφή του. Αν παρακάμψουμε τα «ερωτικά», όμως, έχουμε ένα ευρύ κεφάλαιο συζήτησης πάνω στην κοινωνία, στους θεσμούς, στις οικογενειακές σχέσεις, στα απωθημένα, στη θρησκεία, στην ελεημοσύνη, στην ασυδοσία. Ό,τι ξέραμε δεν ισχύει. Όλα έρχονται τα πάνω κάτω. Τίποτα από ό,τι φαίνεται σωστό δεν είναι σωστό και τίποτα από ό,τι φαίνεται κακό δεν είναι κακό. Ο νόμος της φύσης προκρίνεται έναντι του κοινωνικού, ο οποίος απογυμνώνεται από όποια ηθική, αλληλεγγύη, αγάπη, συντροφικότητα. Η φύση «πάντα εν δράσει, πάντα εν κινήσει, διαθέτει αφ’ εαυτής ό,τι οι μωροί αρέσκονται να αποδίδουν στον Θεό αναιτιολόγητα». Ούτε Θεός υπάρχει, ούτε υιός και διάβολος, ούτε πατέρας και μητέρα, καμιά ισχύ δεν έχουν οι οικογενειακές σχέσεις και κανένα συναίσθημα δεν υπάρχει που να εμποδίζει την αιμομιξία· «αν ο ελευθέριος πατέρας σου σε ποθεί, τόσο το καλύτερο! Άφησέ τον να σε απολαύσει». Κανένα συναίσθημα δεν έχει ισχύ και φυσικά ούτε έρωτας, παρά μόνο σεξ. Ωστόσο στον επίλογο υπάρχει ένα ανελέητο εκδικητικό συναίσθημα, όλων μαζί εναντίον της μητέρας, επειδή δέσμευσε με την παιδαγωγική της την ελευθεριότητα της κόρης. Δεν υπάρχει πράξη, όσο ιδιόμορφη κι αν τη φανταζόμαστε, που να είναι στ’ αλήθεια εγκληματική. Ο «Επίλογος» του έργου θα μας πείσει.

Όλα, λοιπόν, ανατρέπονται. Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ έκανε ντου στην κοινωνία και με την προσωπική του ζωή απέδειξε τη συνέπεια των λόγων του. Όμως, αν αυτό το έργο έχει αξία, δεν είναι τα ερωτικά μαθήματα και τα συμπλέγματα στα οποία επιδίδονται οι συμμετέχοντες στη «διαπαιδαγώγηση» της Ευγενίας, αλλά οι αλήθειες που λέγονται από έναν παράφρονα. Γιατί, σε μια κοινωνία ανθρώπων και όχι σε μια ζούγκλα, όπως είναι ο δικός του κόσμος, αυτά δεν μπορούν να ισχύουν έτσι όπως εκείνος τα τεντώνει. Ωστόσο, το βιβλίο αυτό, και τα άλλα του, που επηρέασε πολλούς επιφανείς συγγραφείς διεθνώς, δεν είναι σημαντικό για τις ελευθεριότητες στο σεξ, έτσι νομίζω, αλλά για την απελευθέρωση από το σκοτάδι της καταπίεσης. Το σαδιστικό σεξ είναι η μάσκα της καταπίεσης που υφίσταται ο άνθρωπος, γιατί δεν αρκούν χίλιες Ευγενίες και οι πετυχημένοι οργασμοί τους για να πείσουν τις πλειοψηφίες να αλλαξοπιστήσουν. Άλλωστε η σύφιλη από την οποία πάσχουν οι συμπαίκτες είναι η απάντηση στην «ευτυχισμένη» σεξουαλική ελευθερία τους.

Σοκαριστικό το περιεχόμενο, καμουφλαρισμένη σεξουαλικά η κοινωνική καταπίεση, ωραία η μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη.

 

Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ
Μαρκήσιος ντε Σαντ
Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη
Μεταίχμιο
280 σελ.
ISBN 978-618-03-0698-9
Τιμή: €17,70

 

 

 

 

πηγή : diastixo.gr