Μαρία Στεφανοπούλου: «Άθος, ο δασονόμος» κριτική της Μάγδας Τσιρογιάννη

2017-05-11 16:44

Ο Άθος ο δασονόμος επιζεί από τα γερμανικά αντίποινα στα Καλάβρυτα και καταφεύγει σε μια καλύβα στο δάσος, αποφασισμένος να ζήσει μέσα στη σιωπή και την αλήθεια της φύσης. Την ιστορία του τη μαθαίνουμε από τα κατάλοιπα της εγγονής του της Λευκής, στην οποία οφείλονται τα τρία πρώτα μέρη του βιβλίου.

Στο τέταρτο μέρος διαβάζουμε τα κατάλοιπα της δισέγγονής του της Ιοκάστης και παρακολουθούμε την έξοδο του μυθιστορήματος. Εκτός από τον Άθο, του οποίου την εκδοχή για τα γεγονότα διαβάζουμε στην αρχή, τέσσερα γυναικεία πρόσωπα, η σύζυγος Μαριάνθη, η κόρη Μαργαρίτα, η εγγονή Λευκή και η δισέγγονη Ιοκάστη, σύνολο τέσσερις γενιές, εκφράζονται με τον μοναδικό τρόπο της Μαρίας Στεφανοπούλου.

Ως ώριμος καρπός της ανάπτυξης του λογοτεχνικού προσώπου, με σύντομες, ανοιχτές στο νόημα προτάσεις, χωρίς ασθματικούς ρυθμούς, τα τέσσερα πρόσωπα αναφέρονται στα δραματικά γεγονότα στα Καλάβρυτα και στον μακροχρόνιο πόλεμο της δεκαετίας 1940-1950 στη χώρα μας. Από την αρχή της ξένης κατοχής έως το σταμάτημα των ντόπιων εχθροπραξιών, τον Αύγουστο του 1949, μια εποχή που η κατανόηση της διχάζει ακόμα και σήμερα την πατρίδα. Η ιστορία μπορεί να είναι σκλαβιά, η ιστορία μπορεί να είναι λευτεριά, είπε ο Τ. S. Eliot. Θέλοντας να ξεφύγει από αυτή τη σκλαβιά, ο Άθος που «δεν πήρε ποτέ όπλο στα χέρια του» εξαφανίζεται απ’ τα Καλάβρυτα, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1949 που η οικογένειά του μαθαίνει νέα του. «Μπορεί να μη ζει πια, να τον σκότωσαν, ποιος ξέρει, ίσως οι αντάρτες, ίσως οι χίτες, οι Εγγλέζοι, μπορεί και να τον χτύπησε κεραυνός» αναρωτιέται η γυναίκα του η Μαριάνθη.

«Τα πράγματα ήταν πιο απλά, τα ζήσατε. Αν δεν εξιδανικεύατε τόσο το θάνατο, θα είχατε τη δυνατότητα να καταλάβετε καλύτερα το έγκλημα των Ναζήδων και κάθε έγκλημα που διαπράττεται σε βάρος αθώων, να καταλάβετε τον Εμφύλιο που δίχασε τη χώρα μας και να δουλέψετε αμερόληπτα, μετά την αναχώρηση των Γερμανών, για την επανένωσή της, παρά τις τρομακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε τότε».

Ο Άθος, τρεφόμενος με ό,τι καλλιεργεί και ό,τι συλλέγει απ’ το βουνό, δεν ζει ως ερημίτης αναχωρητής, αλλά ως αρωγός των ανθρώπων που έχουν ανάγκη. Και οι ανάγκες είναι πολλές αφού, και μετά την αποχώρηση των Γερμανών, συνεχίστηκε ο πόλεμος μεταξύ των Ελλήνων και ο πόλεμος είναι τυφλός και παράγει το έγκλημα και το θύμα. «Οι ανακρίβειες, η παραπληροφόρηση, η κάλυψη λαθών, οι ψευτοηρωισμοί, είναι συνηθισμένα πράγματα στον πόλεμο. Η αλήθεια δεν βολεύει κανέναν όταν όλα καίγονται γύρω σου. Αλλά αυτός δεν αγαπούσε τη φωτιά. Δεν καταλάβαινε γιατί πρέπει να καίγεται το σύμπαν για να μπορεί κάθε φορά να αναγεννιέται ο άνθρωπος μέσα απ’ τις στάχτες του». Μακριά από τα θύματα και τους θύτες, ο Άθος, παράδειγμα ευσπλαχνίας και καταλλαγής, σαν δασικός θα αρχίσει να φυτεύει μεθοδικά μια μεγάλη έκταση. «Πεντακόσια δέντρα πρέπει να φυτευτούν σ’ αυτή την πλαγιά. Μια βελανιδιά ή ένας κέδρος για κάθε σκοτωμένο στο χωράφι του Καπή. Αιωνία τους η μνήμη, αιωνόβια δέντρα».

Το δάσος και η φύση, γενικώς, λειτουργεί σαν πρόσωπο μέσα στο βιβλίο. Τα γεγονότα που διαδέχονται το ένα το άλλο είναι δραματικά και στάζουν αίμα. Οι φωνές που τα διηγούνται είναι πολλές όπως και οι εγκιβωτισμένες ιστορίες που διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς εκφραστικά χάσματα.

Αγαπημένη μου μητέρα,
Έχω καιρό να λάβω νέα σας. Μην ανησυχείς για μένα. Όσο δεν υπάρχει το προσκλητήριο για μεταγωγή, τα καταφέρνω. Ο χρόνος είναι μεγάλος. Θα αντέξω και θα αγκαλιαστούμε ξανά. Πρόσεχε το παιδί. Μη λυπάσαι. Ήταν δίκαιος ο αγώνας. Αν με εκτελέσουν, όχι εκδίκηση.
Σας γλυκοφιλώ

Γράφει από την εξορία στη μητέρα της η Όρσα, αντάρτισσα του Δημοκρατικού Στρατού που έχει συλληφθεί το 1947. Οι άνθρωποι, ως αγγεία σημασίας εμφανίζονται πλήρεις, όσο χώρο κι αν έχουν στις σελίδες του βιβλίου, αναγόμενοι σε θεμελιώδεις αναφορές. Δύναμη, ιστορία, αλήθεια, ταπεινότητα, έλεος, αλληλεγγύη, συγχώρηση, και άλλα σοβαρά ζητήματα ηθικής φύσεως τίθενται ανά πάσαν στιγμήν από την αρχή ως το τέλος του βιβλίου. Ο πόλεμος, δηλαδή οι νομιμοποιημένες δολοφονίες, η βία που γεννά βία, ο εχθρός, οι αιχμάλωτοι, τα αντίποινα, το έγκλημα, το δίκαιο, η ανάγκη, η χρήση της ισχύος, η πολυπλοκότητα και η αντιφατικότητα των αιτιών είναι αντικείμενα συνεχούς στοχασμού όπου η έννοια βάθος πλουτίζεται με ένα ακόμα παράδειγμα.

Βάθος είναι η αλήθεια, το απώτατο σημείο της σημασίας, η διάνοιξη στα νοήματα. Νόημα είναι αυτό που, διά της σημασίας, εν-νοούμε. Ο κυριαρχημένος ρυθμός της κάθε φράσης του βιβλίου οικοδομεί θαυμαστά τις παραγράφους και ενοποιεί, με την άνεση-ανάσα της ακρίβειας, τον σκοπό και τα μέσα της έκφρασης. Το ύφος είναι η αλήθεια του γράφοντος και νομίζω ότι η λέξη «ανθρωπισμός» ταιριάζει στο βιβλίο. Δουλεμένο σε τέσσερα μέρη, τέσσερις παραλλαγές στο ζωντανό φόντο από βουνά, δέντρα, πέτρες και χώματα, το κείμενο σε κάνει να αγαπήσεις ακόμα και τα τοπωνύμια. Αν και αναφέρεται σε τραγικά γεγονότα, δεν είναι ζοφερό, ούτε δραματικό και δεν επενδύει στη συγκίνηση του αναγνώστη. Δεν είναι ηρωική ελεγεία και δεν σκοπεί να εξιδανικεύσει τη θυσία και τον θάνατο.

«Τα πράγματα ήταν πιο απλά, τα ζήσατε. Αν δεν εξιδανικεύατε τόσο το θάνατο, θα είχατε τη δυνατότητα να καταλάβετε καλύτερα το έγκλημα των Ναζήδων και κάθε έγκλημα που διαπράττεται σε βάρος αθώων, να καταλάβετε τον Εμφύλιο που δίχασε τη χώρα μας και να δουλέψετε αμερόληπτα, μετά την αναχώρηση των Γερμανών, για την επανένωσή της, παρά τις τρομακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε τότε».

Αυτά είπε ο Άθος, μετά από χρόνια, στους συμπατριώτες του. Και αυτή είναι η αξία του βιβλίου στους καιρούς που ζούμε. Το βιβλίο είναι πολιτικό χωρίς να κάνει πολιτική με την τρέχουσα έννοια, δηλαδή τοποθέτηση υπέρ ιδεολογιών ή παρατάξεων. Είναι πολιτικό γιατί σκοπεί στην ερμηνεία των γεγονότων και στην πρόσληψή της από τον αμερόληπτο άνθρωπο που, διά της εκπαιδεύσεως, μπορεί να γίνει συνειδητός  π ο λ ί τ η ς. Τα μυθιστορηματικά πρόσωπα και τα παράπλευρα γεγονότα που διαβάζουμε στο βιβλίο μετέχουν εξίσου στην πραγματικότητα και στην επινόησή της, για τους σκοπούς της τέχνης του μυθιστορήματος. Μέσα από την αρμονία και την περίσκεψη των εκφραστικών μέσων, ο Άθος ο δασονόμος μάς οδηγεί στην ιστορία, παρούσα χωρίς κομπασμούς ή καταφρόνια, και μας καλεί να προχωρήσουμε στην αυτογνωσία, χωρίς πάθος και με κυρίαρχο νου.

Η Μαρία Στεφανοπούλου σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης και θέατρο στη Στοκχόλμη και στο Παρίσι. Έχει δημοσιεύσει θέατρο, δοκίμια, διηγήματα και δύο τόμους με νουβέλες με τον τίτλο Ιστορίες μαθητείας μέσα στο χρόνο.

 

Άθος, ο δασονόμος
Μαρία Στεφανοπούλου
Το Ροδακιό
284 σελ.
ISBN 978-960-8372-71-9
Τιμή: €19,08

 

 

 

πηγή : diastixo.gr