Μαρία Κουγιουμτζή: «Όλα μπορούν να συμβούν μ’ ένα άγγιγμα» κριτική της Ζωής Σαμαρά

2016-12-28 10:07

Οι ανθρώπινες σχέσεις, με όλη τους την ομορφιά και όλη τους την αγριότητα, ξεκινούν από ένα άγγιγμα και χάνονται μέσα σε ένα τοπίο μεταφυσικών αποχρώσεων, σε ένα «σπίτι αιχμαλωσίας», που εξαφανίζεται και επανεμφανίζεται μυστηριωδώς μπροστά στα μάτια μας. Στην αγωνιώδη ερώτηση πότε άρχισε ο εγκλεισμός μας, υπάρχει μόνο μια απάντηση: από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής μας.

Η καταξιωμένη πεζογράφος Μαρία Κουγιουμτζή ανοίγει τη νέα συλλογή διηγημάτων της με μια αλληγορία του βάλτου –ύπουλη αιχμαλωσία του βάθους, του βυθού–, που μας κρατά σε εγρήγορση καθ’ όλη τη διάρκεια των αφηγήσεών της, καθώς ο βάλτος μεταμορφώνεται σε σπίτι, σε κλουβί, σε κλειδωμένο δωμάτιο με το κλειδί άφαντο, ή ακόμη σε ανθρώπινο κορμί, με τα μάτια να γίνονται «άφωτες χαραμάδες». Στο πρώτο διήγημα, ο γιατρός που επισκέπτεται ασθενή μέσα στη νύχτα νιώθει μια αόρατη απειλή να αναδύεται από τα βάθη της γης. Όταν φτάσει στον προορισμό του, αντιλαμβάνεται ότι μόνο άνθρωποι χωρίς ηθικές αναστολές, θεόρατοι άνδρες και πανύψηλες γυναίκες, επιζούν στη χέρσα γη, βολεμένοι πάνω στην απειλή του βάλτου.

Μέσα ή έξω από κλειστούς χώρους δεν υπάρχει ελπίδα για ελευθερία ή έστω για μια στιγμιαία ανάσα. Βάλτος ή άνυδρη γη αποδεικνύεται και η ζωή των ηρώων: αποξηραμένη η ψυχή της γυναίκας που περιμένει μάταια τον άνδρα της, του φωτογράφου που τριγυρνά ολομόναχος στα έρημα μονοπάτια της επαρχίας. Η θεματική του βάλτου ή του σπιτιού μπορεί να μην επαναλαμβάνεται, αλλά κυκλοφορεί υπογείως –βάλτος η ίδια– και δίνει στα διηγήματα της συλλογής υπόσταση ενιαίας αφήγησης. Το βιβλίο αρχίζει με το χωριό-βάλτο και τελειώνει με ταξίδι στα υπόγεια της ψυχής, στα ανεξερεύνητα μυστήρια του ασυνειδήτου. Ο εγκλωβισμός έχει ολοκληρωθεί, μοιάζει να είναι τελεσίδικος, απόφαση ενός υπερφυσικού δικαστηρίου. Είναι όμως;

Αν και εκ πρώτης όψεως το δίπτυχο «εγκλωβισμός/ελευθερία» είναι η κυρίαρχη θεματική του νέου βιβλίου της Μαρίας Κουγιουμτζή, πολλά σημαντικά μοτίβα, όπως και τεχνικές αφήγησης, ανοίγουν πλήθος προοπτικών για την ανάγνωση, που αλλάζει κατεύθυνση με κάθε διαφορετική ματιά.

«Άσχημος βάλτος, κατάπινε ανθρώπους και ζώα». Ο χρόνος του ρήματος τοποθετεί τον κίνδυνο στο παρελθόν, ενώ ο ίδιος ο βάλτος μετουσιώνεται σε «παρελθόν έτοιμο να σ’ αρπάξει». Ωστόσο, στο ηθικό σύμπαν της Κουγιουμτζή καμιά μορφή ύβρης δεν μένει ατιμώρητη, παράδειγμα το συγκλονιστικό διήγημα «Η μικρή Εβραία». Θεία δίκη: ο βιαστής περιγράφεται μέσα από το βλέμμα της κόρης του, που, όσο μεγαλώνει, μοιάζει όλο και περισσότερο στο θύμα, ανάγεται σε Νέμεσι, σε ανελέητη τιμωρό. Όταν πατέρας και κόρη αντιμετωπίσουν τη βία που κρύβουν μέσα τους, θα ’ρθει η λύτρωση και για τους δύο.

Στο διήγημα «Μαμά, άφησέ με ν’ ανασάνω», η συγγραφέας απονέμει στην κόρη μια ικανότητα διακριτικής χρήσης του ελεύθερου πλάγιου λόγου, που ενώνει τη φωνή της με τη φωνή του αδελφού της, αλλά, αυτή η ταύτιση των φωνών, αντί να τους φέρει πιο κοντά, εισχωρεί βαθιά και αποκαλύπτει την απόσταση που τους χωρίζει. Τελικά, ο κοινός εγκλωβισμός κλείνει τα ανθρώπινα όντα σε διαφορετικά κλουβιά το καθένα, ενώ έξω από τον κλειστό χώρο καραδοκεί η πηγή και το σύμβολο όλων των εγκλεισμών, ο θάνατος. Στο διήγημα «Χορεύοντας», η νεραϊδένια πρωταγωνίστρια, όταν δεν αντέχει άλλο τη χλεύη της τοπικής κοινωνίας, αποφασίζει να σπάσει τα δεσμά της: «Σκαρφάλωσε το μικρό τοιχίο και πήδηξε έξω στην ελευθερία», χορεύοντας και αφήνοντας θεληματικά την τελευταία της πνοή στην άσφαλτο.

«Εμένα ποιος με έφερε; Πότε;». Η υπαρξιακή κραυγή που έβγαινε πάντα από όλους μας ενώνεται στα διηγήματα της Μαρίας Κουγιουμτζή σε μια ομαδική κραυγή. Στο διήγημα με τον εμβληματικό τίτλο «Το κλειδωμένο δωμάτιο», ένα μικρό αγόρι αποφασίζει να πάρει την τύχη της οικογένειας στα δυνατά χέρια του. Ενώ αρχικά σκέφτεται: «Πόσο θα ’θελα να σηκώσω αυτό το κλειδωμένο δωμάτιο, σαν ένα τεράστιο κουτί, να το πετάξω στο ποτάμι, να το δω να βυθίζεται, άηχα, αδιαμαρτύρητα», απορρίπτει τη λύση του γόρδιου δεσμού και ακολουθεί με αποφασιστικότητα τη μητέρα, ως εκείνη τη στιγμή «μητέρα μόνο εκείνου του κλειστού δωματίου», επιβάλλει την παρουσία του, την υποχρεώνει να τον αφήσει να μπει στο δωμάτιο και μάλιστα πρώτος, να μοιραστεί τον άφατο πόνο που τη συνθλίβει, να αντικρίσουν μαζί το οικογενειακό συμβάν, που τελικά δεν αφορά μόνο στην ίδια.

Αν και εκ πρώτης όψεως το δίπτυχο «εγκλωβισμός/ελευθερία» είναι η κυρίαρχη θεματική του νέου βιβλίου της Μαρίας Κουγιουμτζή, πολλά σημαντικά μοτίβα, όπως και τεχνικές αφήγησης, ανοίγουν πλήθος προοπτικών για την ανάγνωση, που αλλάζει κατεύθυνση με κάθε διαφορετική ματιά. Αν διαβαστεί από την πλευρά της αφήγησης –πρώτο πρόσωπο διαφορετικών αφηγητών ή τριτοπρόσωπη σε συνδυασμό με τον ελεύθερο πλάγιο λόγο–, ο πλούτος προσώπων, θεμάτων και καταστάσεων που αναδύονται κρατά τον αναγνώστη καθηλωμένο μπροστά στο κείμενο, μέχρι την τελευταία λέξη. Η ταλαντούχα συγγραφέας ανάγει καθημερινά συμβάντα σε σύμβολα ψυχολογικής θέασης του κλειστού χώρου και προβάλλει στην οθόνη της φαντασίας μας ιστορίες που ξετυλίγονται με μεγάλη δεξιοτεχνία, για να μας προσφέρουν ένα άρρηκτα δεμένο σύνολο που γράφτηκε για να διαβαστεί με τα μάτια της ψυχής.

Όλα μπορούν να συμβούν μ’ ένα άγγιγμα
Μαρία Κουγιουμτζή
Καστανιώτης
248 σελ.
ISBN 978-960-03-6078-3
Τιμή: €13,00

 

 

 

πηγή : diastixo.gr