Μ.Λ. Στέντμαν: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Μ.Λ. Στέντμαν γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Δυτική Αυστραλία, αλλά πλέον ζει μόνιμα στο Λονδίνο. Το πολυσυζητημένο Φως ανάμεσα στους ωκεανούς είναι το πρώτο της μυθιστόρημα, το οποίο έχει μεταφραστεί σε σχεδόν 40 γλώσσες, ενώ τη μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη υπογράφει ο Ντέρεκ Σιανφράνς, με πρωταγωνιστές τους Μάικλ Φασμπέντερ και Αλίσια Βικάντερ (DreamWorks, 2016). Η εξαιρετική επιτυχία του βιβλίου της, καθώς και τα λιγοστά βιογραφικά στοιχεία της που υπάρχουν στο Διαδίκτυο, μας κίνησαν την περιέργεια να τη γνωρίσουμε μέσα από μια συνέντευξη.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας, πολλές φορές συγκινήθηκα. Πώς καταφέρατε να γράψετε μια τόσο όμορφη και ρεαλιστική ιστορία;

Είμαι πανευτυχής που η ιστορία σάς συγκίνησε. Η σύντομη απάντηση στην ερώτησή σας είναι: «Πραγματικά δεν ξέρω!» Ποτέ δεν είχα προσπαθήσει να γράψω ένα μυθιστόρημα πριν, ούτε και το συνειδητοποίησα όταν το έγραφα. Απλώς το σκέφτηκα σαν μια ιστορία. Γράφω ενστικτωδώς, αφήνοντας μια εικόνα ή μια φράση ή μια φωνή να έρθουν στο μυαλό μου και ακολουθώ να δω πού οδηγούν. Πρώτο εμφανίστηκε το σκηνικό· έκλεισα τα μάτια μου και είδα έναν φάρο, μετά σταδιακά μια γυναίκα – και ήξερα ότι ήταν τον παλιό καιρό, σε ένα νησί στα ανοικτά της Δυτικής Αυστραλίας. Στη συνέχεια, εμφανίστηκε ένας άνδρας – ο φαροφύλακας. Όπως γράφω, μια βάρκα ξεβράζεται με ένα πτώμα και ένα μωρό που κλαίει, έτσι έπρεπε να συνεχίσω να γράφω για να δω τι συνέβη. Είδα ότι οι χαρακτήρες αναδύονταν και σταδιακά συνειδητοποίησα ποιοι ήταν και πώς αισθάνονταν. Εγώ απλώς τους ακολούθησα βήμα βήμα και είδα πώς εξελίχθηκε η ιστορία τους. Δεν είχα ιδέα για το πώς θα τελειώσει, μέχρι που τελείωσε.

Μας ταξιδεύετε σε κάποια μέρη που μας είναι άγνωστα. Μοιάζουν όμως με τα μέρη της πατρίδας μας. Μήπως ο πολιτισμός και η ζωή δεν έχουν σύνορα;

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στα τοπία της Ελλάδας και της Δυτικής Αυστραλίας. Και τα δύο χαρακτηρίζονται ως «μεσογειακά κλίματα», με ζεστά, ξηρά καλοκαίρια, και τα δύο κυριαρχούνται από το φωτεινό μπλε της θάλασσας και τον συνήθως ηλιόλουστο ουρανό. Ίσως γι’ αυτό να τα αισθάνεστε οικεία. Πέρα απ’ αυτό, όμως, νομίζω ότι οι άνθρωποι είναι άνθρωποι, όπου κι αν βρίσκονται. Εξεπλάγην πολύ όταν εκδότες από τόσες χώρες ήθελαν να δημοσιεύσουν την ιστορία και αναρωτήθηκα γιατί οι αναγνώστες τους θα ενδιαφέρονταν για τη ζωή σε μια σκοτεινή γωνιά της Δυτικής Αυστραλίας. Απάντησαν ότι η ιστορία είναι καθολική – ότι τα ερωτήματα που θέτει για την οικογένεια, την αγάπη και το καθήκον αγγίζουν οποιονδήποτε άνθρωπο, σε οποιαδήποτε κουλτούρα κι αν ανήκει.

Νομίζω ότι αν είσαι υποχρεωμένος να συμπεριφέρεσαι με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές πεποιθήσεις σου για τον κόσμο, αυτό μπορεί να σε καταστρέψει πραγματικά. Στο μέτρο που η ηθική είναι προϊόν των αξιών του καθενός, ναι, είναι πράγματι πολύ ισχυρή.

Ο Τομ είναι φαροφύλακας. Έχει όμως σπάνιο ήθος και καλή καρδιά. Έτσι ήταν οι φαροφύλακες εκείνης της εποχής;

Νομίζω ότι ναι. Οι φαροφύλακες έπρεπε να διαθέτουν καλό, ηθικό χαρακτήρα. Στο μυθιστόρημα, υπάρχει μια σκηνή όπου ο Τομ διαβάζει από ένα βιβλίο με τίτλο Οδηγίες για φαροφύλακες. Πρόκειται για ένα πραγματικό απόσπασμα από το πραγματικό βιβλίο κανονισμών για τους φαροφύλακες της Αυστραλίας τότε. Περιλαμβάνει σημεία, όπως: «Οι φαροφύλακες δεν πρέπει να επιτρέπουν ποτέ σε οποιαδήποτε συμφέροντα, ιδιωτικά ή άλλα, να παρεμβαίνουν στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας. Και υπενθυμίζεται ότι η διατήρηση ή η προαγωγή τους στην Υπηρεσία εξαρτάται από την αυστηρή υπακοή τους στις εντολές, από την τήρηση των κανόνων, την εργατικότητα, τη νηφαλιότητα και τη διατήρηση της καθαριότητας και της ευταξίας στο άτομό τους και στις οικογένειές τους, καθώς και σε κάθε μέρος της εγκατάστασης του Φάρου». Πολλές φορές σκέφτομαι ότι οι φαροφύλακες ήταν το ισοδύναμο του Κέντρου Ελέγχου της NASA σήμερα, έτσι όπως καθοδηγούσαν τους ανθρώπους στο άγνωστο. Θα έπρεπε να είναι απολύτως αξιόπιστοι και απόλυτα αφοσιωμένοι στο καθήκον τους. Η θέση του φαροφύλακα δινόταν κατά προτεραιότητα σε πρώην στρατιωτικούς, όπως ο Τομ, οι οποίοι ήταν συνηθισμένοι στην πειθαρχία.

Η Ιζαμπέλ παντρεύεται τον Τομ, επειδή βλέπει στο πρόσωπό του έναν ξεχωριστό άνθρωπο. Άραγε, οι γυναίκες έχουν το ένστικτο να διακρίνουν το καλό από το κακό;

Δεν είμαι σίγουρη αν είναι μια αποκλειστικά γυναικεία ικανότητα αυτό! Νομίζω ότι υπάρχει μια πολύ βαθιά σχέση μεταξύ του Τομ και της Ιζαμπέλ, και ότι η Ιζαμπέλ το αναγνωρίζει αυτό αμέσως. Είναι μια σύνδεση ψυχής που αντέχει όλες τις δυσκολίες που βιώνουν, ενώ δυναμώνει και ωριμάζει με τρόπους που γίνονται σαφείς προς το τέλος του βιβλίου.

Όλα βαίνουν καλώς, μέχρι να μπει στη ζωή τους το βρέφος. Τι ισορροπίες άλλαξε η απρόσμενη εμφάνισή του;

Το μωρό έρχεται σε μια στιγμή που η Ιζαμπέλ πενθεί για ό,τι έχει χάσει, οπότε υποψιάζομαι πως τα πράγματα ήταν εκτός ισορροπίας και ότι το μωρό αποκαθιστά την ισορροπία. Αλλά ο κόσμος του Τζάνους Ροκ είναι σαν ένας λεπτός ωρολογιακός μηχανισμός, όπου τα πάντα έχουν επιπτώσεις σε όλα τα άλλα, και το μωρό αλλάζει σε μεγάλο βαθμό την ισορροπία, όχι μόνο μεταξύ του Τομ και της Ιζαμπέλ ως ζευγαριού, αλλά και την ατομική ισορροπία τους, όπως και την ισορροπία ανάμεσα στην οικογένεια της Ιζαμπέλ και στην ευρύτερη κοινότητα. Για μένα, η μεγαλύτερη μετατόπιση ισορροπίας δεν έρχεται αμέσως – η απόφαση να μην αναφέρει το μωρό είναι μια συγκριτικά μικρή μετατόπιση στον ηθικό άξονα. Μόνο όταν η πραγματική κατάσταση του μωρού έρχεται στο φως, τότε είναι που τα πράγματα βγαίνουν άγρια εκτός ισορροπίας, τόσο με τον Τομ όσο και με την Ιζαμπέλ, που προσπαθούν με τους διαφορετικούς τρόπους τους να βρουν τον «σωστό» δρόμο για να βγουν από αυτή την κατάσταση. Η μεγαλύτερη αλλαγή είναι ότι ο Τομ και η Ιζαμπέλ δεν γίνονται μόνο η πηγή της μεγαλύτερης ευτυχίας ο ένας του άλλου, αλλά και των μεγαλύτερων δεινών τους.

Ο Τομ διαφωνεί εξαρχής με την Ιζαμπέλ. Ποιος από τους δυο έχει δίκιο;

Πιστεύω ότι εξαρτάται από τον κάθε αναγνώστη να καταλήξει σε αυτό το συμπέρασμα.

Ο κόσμος του Τομ φαίνεται να καταρρέει. Έχει η ηθική τόση δύναμη;

Πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να κάνουν το σωστό. Ίσως έχουν πολύ διαφορετικές ιδέες για το τι ακριβώς είναι «σωστό», αλλά ελάχιστοι άνθρωποι θα είναι ευχαριστημένοι να ζουν μέσα σ’ αυτό που θεωρούν ότι είναι ψέμα. Η ιστορία βασίζεται εν μέρει σε μια σύγκρουση αξιών. Τα άτομα δίνουν διαφορετική βαρύτητα σε διαφορετικές αξίες. Για μερικούς ανθρώπους, η δικαιοσύνη ίσως είναι η πιο σημαντική αξία. Για άλλους, η ειλικρίνεια. Ο Τομ εκτιμά την ακεραιότητα, το καθήκον, την ειλικρίνεια, την πίστη, την ανάληψη της ευθύνης, τη στωικότητα και την αυτοθυσία. Δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό γι’ αυτόν να είναι αρεστός στους άλλους, αν και συνήθως είναι. Η Ιζαμπέλ, από την άλλη πλευρά, εκτιμά την αγάπη, την καλοσύνη, το χιούμορ και το πάθος. Στην Ιζαμπέλ αρέσει το ν’ αρέσει στους άλλους. Νομίζω ότι αν είσαι υποχρεωμένος να συμπεριφέρεσαι με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές πεποιθήσεις σου για τον κόσμο, αυτό μπορεί να σε καταστρέψει πραγματικά. Στο μέτρο που η ηθική είναι προϊόν των αξιών του καθενός, ναι, είναι πράγματι πολύ ισχυρή.

Μου κάνει εντύπωση η δύναμη του παιδιού. Από πού αντλεί τη δύναμη αντίστασης;

Παρ’ όλα τα δραματικά πράγματα που της συμβαίνουν, η Λούση είναι ένα πολύ αγαπητό παιδί – τη λατρεύουν η Ιζαμπέλ και ο Τομ, η Χάνα και οι παππούδες της. Νομίζω ότι φέρει έμφυτη μια σταθερότητα και μια αντοχή. Πιστεύω επίσης ότι τα παιδιά έχουν εξαιρετικές αντοχές, ιδίως όταν αντιμετωπίζονται ευγενικά και με σεβασμό, όπως η Λούση σε όλο το βιβλίο.

Η κοινωνία βλέπει την αδικία και θέλει να συνεισφέρει ώστε να λυθεί το θέμα. Τι την εμποδίζει να δώσει άμεση λύση;

Συμφωνώ ότι η κοινότητα βλέπει την αδικία, αν και δεν είμαι σίγουρη αν όλοι έχουν την ίδια άποψη για το τι ακριβώς είναι αδικία. Ωστόσο, δεν θα έλεγα ότι θέλουν να παρέμβουν. Εκείνη την εποχή, δεν ήταν καθόλου συνηθισμένο για τους ανθρώπους να «εισβάλλουν» στις ιδιωτικές υποθέσεις των άλλων, έτσι ο περίγυρος στο βιβλίο έχει μια αίσθηση αδυναμίας. Σήμερα, βέβαια, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά.

Η ιστορία σας αποπνέει ανθρωπιά και απέραντη αγάπη. Από πού αντλείτε αυτές τις δυνάμεις;

Νομίζω ότι η ικανότητα για συμπόνια είναι ζωτικής σημασίας για μια ευτυχισμένη κοινωνία, όπως ακριβώς και η αγάπη σε πολλές μορφές της είναι ζωτικής σημασίας για μια ευτυχισμένη ζωή, και χαίρομαι που θίξατε τη σημασία της στην ιστορία. Από πού τις αντλώ; Ίσως, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα στη γραφή, είναι ένα μείγμα πείρας, αντιπαραβολής και φαντασίας.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας, αγάπησα τους φάρους αλλά και τους ανθρώπους που τους υπηρετούν. Αλήθεια, ποια είναι η σημερινή τύχη των φάρων στην πατρίδα σας;

Χαίρομαι που το βιβλίο σάς έκανε λάτρη των φάρων, όπως είμαι κι εγώ! Όπως οι περισσότεροι φάροι σε όλο τον κόσμο, έτσι και στην Αυστραλία είναι πλέον αυτοματοποιημένοι και μη επανδρωμένοι. Η Αυστραλία έχει μια τεράστια ακτογραμμή, συνεπώς οι φάροι εξακολουθούν να λάμπουν και ακόμα χρησιμοποιούνται για την πλοήγηση παράλληλα με τα πιο εξελιγμένα εργαλεία, όπως οι δορυφόροι. Παραμένουν αγαπητοί, ωστόσο, και είναι θρύλοι στην ψυχή του έθνους.

Γνωρίζετε ότι και στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί φάροι, αφού διαθέτουμε κι εμείς μεγάλη ακτογραμμή;

Ποτέ δεν το είχα σκεφτεί αυτό. Ξέρω ότι οι θαλάσσιοι πολιτισμοί, όπως των Ελλήνων, οδήγησαν στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των φάρων, οπότε σας είμαι ευγνώμων!

Για τον συγγραφέα, το συγγραφικό ταξίδι είναι η διαφυγή. Για τον αναγνώστη, τι είναι η ανάγνωση ενός καλογραμμένου βιβλίου;

Μπορώ ως αναγνώστρια να μιλήσω μόνο για τον εαυτό μου, αφού η ανάγνωση είναι μια πολύ προσωπική εμπειρία. Για μένα, είναι μια ευκαιρία να μπω σε άλλους κόσμους, που ίσως με βοηθούν να κατανοήσω τον δικό μου κόσμο, σε άλλες ζωές που μου μαθαίνουν περισσότερα για τη δική μου ζωή. Μερικές φορές ένα βιβλίο είναι τόσο σχετικό μ’ εσένα, που αισθάνεσαι ότι γράφτηκε ειδικά για σένα. Πιστεύω ότι τα βιβλία μπορούν να αλλάξουν τη ζωή ενός ανθρώπου και είμαι βαθιά ευγνώμων σε όλους εκείνους τους συγγραφείς των οποίων τα λόγια έχουν αλλάξει το πώς βλέπω τα πράγματα.

Τι καινούργιο στη ζωή σας έφερε αυτό το βιβλίο;

Κατά κάποιους τρόπους, η ζωή μου έχει αλλάξει πάρα πολύ από την κυκλοφορία του βιβλίου μου, ενώ κατά άλλους, καθόλου. Δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσος χρόνος μεσολαβεί για την έκδοση και την κυκλοφορία ενός βιβλίου. Έχω κάνει πολλά ταξίδια και ολόκληρη περιοδεία στις ΗΠΑ. Ένα από τα ωραιότερα «νέα πράγματα» είναι το να συναντώ τους αναγνώστες μου: απίστευτη χαρά και μεγάλο προνόμιο. Είναι επίσης εξαιρετικό το να γνωρίζω τους ανθρώπους που εμπλέκονται στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου.

Έχετε επισκεφθεί την Ελλάδα; Ποια είναι η γνώμη σας για την πατρίδα μου;

Αγαπώ την Ελλάδα και την έχω επισκεφθεί αρκετές φορές – έχω πάει στην Αθήνα και σε μερικά νησιά. Η θάλασσα και ο ήλιος με κάνουν να αισθάνομαι πολύ σαν στην πατρίδα μου, ενώ το φαγητό είναι υπέροχο. Είμαι γοητευμένη από την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στη Δυτική σκέψη. Κάθε φορά που βλέπω ένα έργο του Ευριπίδη ή του Αισχύλου, εντυπωσιάζομαι από τη βαθιά κατανόησή τους για τον άνθρωπο και από το πόσο σύγχρονη φαίνεται η ψυχολογική θεώρησή τους.

[Ευχαριστίες για τη μετάφραση στον κ. Χρήστο Γεωργιάδη, καθηγητή Αγγλικής Φιλολογίας.]

Φωτογραφία: Annette Porter

Το φως ανάμεσα στους ωκεανούς
Μ.Λ. Στέντμαν
μετάφραση: Νίνα Μπούρη
Πατάκης
480 σελ.
Τιμή € 18,70

Πηγή : diastixo.gr