.png?ph=89752c26b8)
Lou Ureneck: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Λου Γιουρένεκ είναι καθηγητής δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης. Έχει υπάρξει Nieman fellow του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, όπου έχει υπηρετήσει κι ως editor-in-residence, και έχει τιμηθεί με το National Outdoor Book Award για το μυθιστόρημά του Backcast (2007).
Διαβάζοντας το βιβλίο σας Η μεγάλη φωτιά, μεταφέρθηκα πολλά χρόνια πίσω, στη Σμύρνη. Γιατί ακόμη και σήμερα η Σμύρνη εξακολουθεί να γοητεύει τους Έλληνες;
Η Σμύρνη άλλαξε το πρόσωπο της Ελλάδας. Πρόσθεσε στον πληθυσμό της ανθρώπους –Έλληνες– με διαφορετικό τρόπο σκέψης, απόψεις και υπόβαθρο και εισήγαγε νέα πολιτικά και πολιτιστικά ρεύματα στην Ελλάδα. Επίσης η Σμύρνη συναρπάζει τον ελληνικό λαό, νομίζω, γιατί ήταν μια εξαιρετική πόλη, πλούσια, ανεκτική, που έσφυζε από ευκαιρίες, κοσμοπολίτικη και με χαρούμενο πνεύμα. Σε σύγκριση με τη Σμύρνη, η Αθήνα ήταν ένα σκονισμένο χωριό.
Η Σμύρνη ήταν μια πόλη μοναδική. Θεωρούνταν το Παρίσι της Ανατολής. Ποιοι είναι οι λόγοι που την έκαναν να ξεχωρίζει;
Ο πλούτος, ο οποίος προερχόταν από το εμπόριο καπνού, αποξηραμένων φρούτων, χαλιών και οπίου, ήταν τεράστιος. Η Σμύρνη ήταν ιδανική για το εμπόριο. Η φύση την ευλόγησε από πολλές απόψεις. Η Σμύρνη ήταν επίσης ένα πολιτιστικό κέντρο, και ξόδευε τον πλούτο της σε πολυποίκιλους τρόπους ψυχαγωγίας. Είχε αίθουσες συναυλιών, θέατρα, όπερες και αρκετούς κινηματογράφους. Είχε πλούσια ιδιωτικά κλαμπ, γήπεδο γκολφ και ιππόδρομο.
Στη Σμύρνη έμεναν Έλληνες, Τούρκοι, Λεβαντίνοι, Εβραίοι, Αρμένιοι. Ζούσαν ειρηνικά και η πόλη σημείωνε πρόοδο. Τι άλλαξε από τη στιγμή που μπήκε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη;
Η Σμύρνη άρχισε να αλλάζει την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων. Οι Έλληνες Οθωμανοί πολίτες στην περιοχή της Σμύρνης εξοστρακίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μαζί με τη Γερμανία, οι Έλληνες άρχισαν να επιστρέφουν στη Σμύρνη. Ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919 και αντιμετωπίστηκε εχθρικά από μερίδα του τουρκικού πληθυσμού και από τον τουρκικό στρατό. Την ημέρα της αποβίβασης ξέσπασε βία και ο ελληνικός στρατός αντέδρασε υπερβολικά στις εχθροπραξίες. Η αντίδραση αυτή του ελληνικού στρατού την ημέρα της αποβίβασης άλλαξε αρνητικά τις απόψεις των συμμαχικών κυβερνήσεων ως προς την κατοχή της πόλης από την Ελλάδα, την οποία είχαν αρχικά εγκρίνει. Ήταν μια αμήχανη στιγμή για την Ελλάδα και ο Βενιζέλος έχασε την αξιοπιστία του. Πολύ σύντομα, η Σμύρνη έγινε ένα ελληνικό προπύργιο και η βάση για τον πόλεμο που θα ξεδιπλωνόταν στην ενδοχώρα της Τουρκίας.
Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, ως μη μουσουλμάνοι, θεωρούνταν κατώτερες φυλές. Αυτή η άποψη που υιοθετεί μια ομάδα ανθρώπων προς μια άλλη, δηλαδή να τη θεωρεί λιγότερο ανθρώπινη και κατώτερη, είναι αυτό που καθιστά δυνατή μια γενοκτονία.
Τι πήγε λάθος και ανατράπηκαν τα πράγματα;
Υπήρχε πολλή συσσωρευμένη εχθρότητα. Οι Έλληνες της Σμύρνης είχαν υποστεί σκληρή μεταχείριση από τους Τούρκους πριν από την ελληνική αποβίβαση, σχεδόν για μια ολόκληρη δεκαετία. Όταν έφτασε ο ελληνικός στρατός, υπήρξε μια έξαρση ελληνικής υπερηφάνειας και εθνικισμού και στη συνέχεια βίας. Αυτό δεν βοήθησε την ελληνική υπόθεση στα μάτια του κόσμου. Υπάρχουν νέες μελέτες που υποδηλώνουν ότι η αντίσταση στην αποβίβαση του ελληνικού στρατού ήταν μια προγραμματισμένη πρόκληση, που αποσκοπούσε στον εξαναγκασμό μιας έντονης ελληνικής αντίδρασης, την οποία φυσικά προκάλεσε. Οι Έλληνες έπεσαν στην παγίδα όταν δεν κατάφεραν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους και να συγκρατηθούν κατά την αποβίβασή τους στη Σμύρνη.
Από τη στιγμή που ο Κεμάλ κυριάρχησε στην Τουρκία η πολιτική κατάσταση άλλαξε. Τι έκανε τον Κεμάλ να κερδίσει την τελική μάχη;
Ο Κεμάλ ήταν ένας λαμπρός επιτελικός και χαρισματικός στρατιωτικός ηγέτης. Οι Έλληνες στρατιώτες ήταν πολύ γενναίοι και πολέμησαν με αγριότητα. Κατάφεραν εκπληκτικές νίκες εναντίον του τουρκικού εθνικιστικού στρατού, φθάνοντας σχεδόν στην Άγκυρα. Δύο πράγματα όμως τους έκαναν κακό: η κακή υψηλή στρατιωτική ηγεσία και το χάος που δημιουργήθηκε όταν οι βενιζελικοί αξιωματικοί διώχθηκαν από τις θέσεις τους. Όλο αυτό έφερε την πολιτική μέσα στο στράτευμα.
Ο ελληνικός στρατός αποχώρησε και οι Έλληνες εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους. Γιατί άρχισαν να συγκεντρώνονται από τις γύρω περιοχές στη Σμύρνη;
Οι άνθρωποι άρχισαν να συρρέουν στη Σμύρνη γιατί φοβούνταν τον τουρκικό εθνικιστικό στρατό. Επίσης, φοβούνταν ότι μετά την άφιξη του τουρκικού στρατού οι Τούρκοι γείτονές τους θα είχαν την ευκαιρία να τους επιτεθούν. Τον Σεπτέμβριο του 1922, υπήρχε μεγάλη ένταση μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού πληθυσμού στην ύπαιθρο.
Ποιοι έβαλαν τη μεγάλη φωτιά στην πόλη της Σμύρνης;
Ο τουρκικός στρατός ξεκίνησε τη φωτιά. Υπήρχαν πολλοί αυτόπτες μάρτυρες στον εμπρησμό. Η πυρκαγιά άρχισε στο αρμενικό τμήμα της πόλης, κοντά στο Αμερικανικό Κολέγιο. Μερικοί από τους Αμερικανούς στρατιωτικούς που υπήρχαν στην πόλη υπέθεσαν ότι η φωτιά άρχισε να διώχνει τους χριστιανούς πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στο σχολείο. Ένας ασυνήθιστος άνεμος άρχισε να φυσά από τον νότο και εξάπλωσε τη φωτιά στην πόλη.
Η σφαγή στην προκυμαία της Σμύρνης ήταν συνταρακτική. Γιατί οι Τούρκοι επέδειξαν τόση βία;
Αυτό είναι δύσκολο να το ξέρουμε. Στους Τούρκους στρατιώτες είχε ασκηθεί τεράστια προπαγάνδα, η οποία τους έλεγε ότι οι Έλληνες και οι Αρμένιοι ήταν εχθροί τους. Ο διοικητής της Σμύρνης, Νουρεντίν Πασάς, ήταν γνωστός για τη σκληρότητά του και συναίνεσε στη βία κατά των αμάχων, την ενθάρρυνε κιόλας. Επίσης, και αυτό είναι ένα πολύ μεγαλύτερο ζήτημα, οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, ως μη μουσουλμάνοι, θεωρούνταν κατώτερες φυλές. Αυτή η άποψη που υιοθετεί μια ομάδα ανθρώπων προς μια άλλη, δηλαδή να τη θεωρεί λιγότερο ανθρώπινη και κατώτερη, είναι αυτό που καθιστά δυνατή μια γενοκτονία.
Ήταν, κατά τη γνώμη σας, γενοκτονία;
Ναι, πρόκειται για γενοκτονία. Ο Εβραίος λόγιος που δημιούργησε τη λέξη τη χρησιμοποίησε για να περιγράψει την εμπειρία των Ελλήνων στη Μικρά Ασία. Η δολοφονία Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσύριων αμάχων ήταν, κατά μία έννοια, μια ενιαία γενοκτονία που διήρκησε δέκα χρόνια, με τη Σμύρνη ως αποκορύφωμά της.
Σήμερα λίγοι γνωρίζουν τον καθοριστικό ρόλο της Αμερικής στη διάσωση των προσφύγων. Τι έκαναν τότε οι εκπρόσωποι των ΗΠΑ;
Η αμερικανική κυβέρνηση άργησε να αντιδράσει. Η Ουάσινγκτον δεν ήθελε να εμπλακεί και ο Αμερικανός ανώτερος επίτροπος στην Κωνσταντινούπολη είχε τους Έλληνες και τους Αρμένιους σε χαμηλή εκτίμηση. Ήταν οι πράξεις ενός ιδιώτη, του Έισα Τζένινγκς, με τη συνεργασία ενός αξιωματικού του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού, που έκαναν τη διάσωση αυτή πραγματικότητα. Επίσης είχαν και την πολύτιμη βοήθεια ενός αξιωματικού του ελληνικού πολεμικού ναυτικού στη Μυτιλήνη.
Ποιος ο ρόλος του Έισα Τζένινγκς; Ποιες ήταν οι σωτήριες ενέργειές του;
Ο Τζένινγκς πήρε τον σχεδιασμό της διάσωσης πάνω του. Οργάνωσε μία από τις πιο εκπληκτικές ναυτικές διασώσεις στην ιστορία. Ήταν σαν κάποιου είδους θαύμα.
Ποια είναι η αναγνώριση της πράξης του Έισα Τζένινγκς από το αμερικανικό κράτος αλλά και από τους Έλληνες;
Έλαβε μια εφήμερη αναγνώριση από τον τύπο στις ΗΠΑ, αλλά κατά τα άλλα δεν είχε καμία ειδικότερη αναγνώριση. Στην Ελλάδα ήταν αναγνωρισμένος ήρωας, αλλά η μνήμη του έχει ξεθωριάσει και λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν γι’ αυτόν σήμερα.
Το βιβλίο σας άγγιξε πολλούς Έλληνες και το διάβασαν με αγάπη. Πώς νιώθετε γι’ αυτή την ανταπόκριση;
Είναι τιμή μου.
Είσαστε καθηγητής στο πανεπιστήμιο. Ποιες είναι οι δραστηριότητές σας;
Διδάσκω ένα μεταπτυχιακό μάθημα πάνω στη δημοσιογραφία και γράφω βιβλία.
Ποιο μήνυμα θα απευθύνατε στους Έλληνες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Θα έλεγα ότι η Ελλάδα χρειάζεται μια εθνική συζήτηση για το τι συνέβη στη Σμύρνη και τι ακολούθησε. Πρέπει να υπάρξει περισσότερη μελέτη πάνω στο θέμα και περισσότερες εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας εθνικής ημέρας μνήμης κάθε χρόνο για τα θύματα της γενοκτονίας. Νομίζω ότι πρέπει να ιδρυθεί στην Ελλάδα ένα μεγάλο εθνικό μουσείο και να διαδοθούν αρχεία αφιερωμένα στη Σμύρνη και τα γεγονότα στη Μικρά Ασία.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Αλέξανδρος Χήρας
Η μεγάλη φωτιά
Σμύρνη, Σεπτέμβριος 1922
Λου Γιουρένεκ
Μετάφραση: Χρήστος Καψάλης
Ψυχογιός
544 σελ.
ISBN 978-618-01-1673-1
Τιμή: €19,90
πηγή : diastixo.gr