Κυριακή Παναγιωτίδου: «Είναι καλός ο κόσμος;»

2018-01-11 14:51

Καλούμαστε να μιλήσουμε για ένα βιβλίο που διαθέτει μια τρομερή και συνάμα γοητευτική παραδοξότητα: όλοι οι πρωταγωνιστές του είναι άνθρωποι ζωντανοί, πραγματικοί. Και κανείς τους δεν βρίσκεται απόψε εδώ ανάμεσά μας σ’ αυτή την αίθουσα – και, εικάζω, σε καμία άλλη διά ζώσης παρουσίασή του. Είναι οι άνθρωποι που απάντησαν σε αυτό το, πρωτότυπο, εγχείρημα, της Κικής Παναγιωτίδου. Η ίδια, δημιούργησε μια παραλλαγή του ερωτηματολογίου του Προυστ, ερωτηματολόγιο κατ’ εξοχήν ανθρωποκεντρικό, χαρακτηρολογικό αλλά συνάμα ανοιχτό σε λογοτεχνισμούς και σοφίες της στιγμής. Στο ερωτηματολόγιο απαντούν άνθρωποι που ζουν σε μια ψυχιατρική κλινική. Τα στοιχεία που μαθαίνουμε για αυτούς είναι μόνο τα βασικά: φύλο, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία και ιατρικό ιστορικό.

Το αποτέλεσμα, παρ’ όλα αυτά, είναι το λιγότερο εντυπωσιακό: προκύπτουν συνεντεύξεις αυθόρμητες, αληθινές, αποϊατρικοποιημένες. Συνεντεύξεις που προκαλούν: συγκίνηση, κλάμα, χαμόγελα, έως και γέλιο: ένα παλίμψηστο από συναισθήματα – συχνά αντικρουόμενα αλλά με ανεκρίζωτο τρόπο συνυπάρχοντα. Πρόκειται για ένα βιβλίο ακατάλληλο –ή, εντελώς επιβεβλημένο– για συγγραφείς: το διαβάζεις και διαπιστώνεις πως κανείς επινοημένος χαρακτήρας δεν μπορεί ν’ ανταγωνιστεί τους πραγματικούς (συχνά, λες και: δεν θα γράψω άλλο βιβλίο). Θα τολμούσα να πω πως το εν λόγω βιβλίο μετατρέπει την ψυχιατρική κλινική από «μέρος όπου χάνεις τα δικαιώματα και την ταυτότητά σου» (όπως προσφυώς αναφέρει ο Γιάννης Ζέρβας στον πρόλογο) σε μέρος όπου ο λόγος σου αποκτά αξία.

Πέραν αυτών, το βιβλίο της κ. Παναγιωτίδου έχει μια ιδιαίτερη αξία, αξία κατ’ αρχάς μεθοδολογική και επιστημολογική: η ριζοσπαστική του ματιά έγκειται σ’ ένα διπλό αναποδογύρισμα των συνηθισμένων πρακτικών προσέγγισης της ψυχικής ασθένειας. Και για να προλάβω τυχόν ενστάσεις, όταν χαρακτηρίζω τις πρακτικές «συνηθισμένες» εννοώ κατά βάση την καθυστέρηση με την οποία δέχονται οι κοινωνικοί σχηματισμοί τις ρηξικέλευθες επιστημονικές τομές, ακόμα περισσότερο όταν αυτές αφορούν τις κοινωνικές/ανθρωπιστικές επιστήμες. Η κοινωνία, δυστυχώς, πάντα δέχεται με καθυστέρηση και επιφυλακτικότητα. Πού έγκειται όμως το διπλό αναποδογύρισμα;

Κάνω ένα βήμα πίσω για να δηλώσω το –περίπου– αυτονόητο: κάθε σκέψη περί ψυχικών ασθενειών, για την ακρίβεια επί της διάρθρωσης, της κοινωνικής τους αντιμετώπισης και της θεσμικής τους αποκρυστάλλωσης, οφείλει ν’ αναμετρηθεί με τη φουκοκική μεθοδολογία. Στο φουκοϊκό επιστημονικό εγχείρημα συμβαίνει το εξής: η ανάλυση –αρχαιολογία/γενεαλογία– ενός κοινωνικού θεσμού λαμβάνει χώρα με την ενδελεχή συγκέντρωση των λόγων που συγκροτούνται γύρω από αυτόν. Η πρωτοτυπία του έγκειται, μεταξύ άλλων, στην άρνηση της άκαμπτης ιεράρχησης τούτων των λόγων αναφορικά με την αξία και την εγκυρότητά τους –για παράδειγμα, πρώτα απ’ όλα ο λόγος του κράτους, εν συνεχεία του γιατρού, των δημοσιολόγων κ.ο.κ.– με τελευταίο εκείνον του ασθενούς. Εάν, λοιπόν, ο Φουκό τους εξετάζει διαδοχικά, συγκριτικά, ερευνώντας τις αντιπαραθέσεις αλλά και τις διατομές τους, το παρόν βιβλίο πηγαίνει εξ αρχής, διακηρυκτικά και άκρως συνειδητά, αντίστροφα. Ενώπιόν μας ο καθαρός, αποϊατρικοποιημένος λόγος του ασθενούς, ο λόγος που προσπαθεί να λειτουργήσει επιτελεστικά πέραν της ασθένειας. Επομένως: αντιστροφή της αξίας, της κυριάρχησης των λόγων, και, ταυτόχρονα, αποϊατρικοποίηση του ύφους τους. 

Πρόκειται για ένα βιβλίο ακατάλληλο –ή, εντελώς επιβεβλημένο– για συγγραφείς: το διαβάζεις και διαπιστώνεις πως κανείς επινοημένος χαρακτήρας δεν μπορεί ν’ ανταγωνιστεί τους πραγματικούς[…]μετατρέπει την ψυχιατρική κλινική από «μέρος όπου χάνεις τα δικαιώματα και την ταυτότητά σου»[…]σε μέρος όπου ο λόγος σου αποκτά αξία.

Υποψιάζομαι, επιπλέον, πως κινητήριος δύναμη για τη συγγραφή του βιβλίου, πέραν της ιατρικής μέριμνας και του ενδιαφέροντος για την ανθρώπινη κατάσταση, υπήρξε και το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία: μάρτυρες επ’ αυτού, το ερωτηματολόγιο του Προυστ, οι άνθρωποι που αφηγούνται ιστορίες, οι αδρές χαρακτηρολογίες που παρατηρούμε να αναδύονται. Και, ασφαλώς, η διαρκής επαναφορά του ερωτήματος: τελικώς διερωτόμαστε για το νόημα της ζωής κυρίως στις οριακές καταστάσεις; (εγκλεισμούς, θανάτους κ.ο.κ.).

Κλείνοντας: το βιβλίο επιτυγχάνει τον, σπανιότατο, συνδυασμό αναγνωστικής απόλαυσης και κοινωνικής επιτέλεσης.

 

Ο Ιορδάνης Κουμασίδης διδάσκει στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

 

Είναι καλός ο κόσμος;
Απαντήσεις για το νόημα της ζωής μέσα σε μια ψυχιατρική κλινική
Κυριακή Παναγιωτίδου
Αρμός
200 σελ.
ISBN 978-960-615-062-3
Τιμή: €14,00

 

 

 

 

πηγή : diastixo.gr