Κώστας Τζατζάνης: «Οχτώβρης» κριτική του Νίκου Μαρκάτου

2017-02-10 13:15

Κράτησα με ενδιαφέρον τον Οχτώβρη, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δίαυλος, και χάρηκα στις σελίδες του την ευρηματικότητα των ιδεών του συγγραφέα.

Θα αναρωτηθείτε ίσως τι δουλειά έχω εγώ, ένας τεχνοκράτης, να αγωνίζομαι να αναλύσω ένα λογοτεχνικό βιβλίο, δηλαδή ένα έργο Τέχνης. Ένα βιβλίο που με το περιεχόμενό του επιθυμεί να αλλάξει τον κόσμο με την υιοθέτηση και εφαρμογή της πολιτικής ιδεολογίας του συγγραφέα. Ο πρώτος λόγος είναι ότι πολλά χρόνια τώρα ισχυρίζομαι ότι για την αλλαγή της γκρίζας καθημερινότητας απαιτείται να επαναφέρουμε στην ημερήσια διάταξη την «ουτοπία». Τουλάχιστον αυτό θα είναι διασκεδαστικότερο από τα spreads, τα ομόλογα και το ΔΝΤ.

Ο δεύτερος λόγος είναι πολιτικός-κοινωνικός.

Ο αιώνας που τελείωσε πριν 17 χρόνια ήταν ο αιώνας που διέσπασε το άτομο, ερεύνησε το υποσυνείδητο, τεμάχισε τα γονίδια και κλωνοποίησε το πρόβατο. Εφηύρε τα πλαστικά, τα microchip, τα αεροπλάνα, τους πυραύλους, τα ραντάρ, τους δορυφόρους, τις τηλεοράσεις, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τις ατομικές βόμβες. Ανέτρεψε τις ιδέες μας για τη λογική, τη γλώσσα, τη γνώση, τα μαθηματικά, τα οικονομικά, ακόμα και για τον χώρο και τον χρόνο. Όμως, και παρ’ όλα αυτά, βλέπουμε εμείς, οι σημερινοί μέσοι άνθρωποι της Παγκόσμιας Δημοκρατίας, δύο αντιφατικές εικόνες:

Από τη μια η τεχνολογία θριαμβεύει. Ο ψυχρός πόλεμος τελείωσε. Το παγκόσμιο προϊόν αυξάνεται. Οι επικοινωνίες εκμηδενίζουν τις αποστάσεις μεταξύ κρατών και ανθρώπων.

Από την άλλη μύγες τρώνε τα πρόσωπα των παιδιών στην Αφρική. Το αίμα από τις τοπικές συγκρούσεις ρέει ακατάπαυστα. Τα δάση του Αμαζονίου αφανίζονται. Βρικολακιασμένα μηνύματα εθνικής καθαρότητας σκίζουν και πάλι τα σπλάχνα της κοινωνίας. Πολυκέφαλο σηκώνεται το τέρας του νεοναζισμού, του ρατσισμού, του εθνικισμού. Αμφίβολης νομιμότητας επιδιώξεις τείνουν να υποκαταστήσουν αρχές του διεθνούς δικαίου και τους διεθνείς οργανισμούς. Ανεργία, παιδεία που χρηματίζεται, αμοραλισμός και απογοήτευση καθηλώνουν τους νέους. Παράλληλα, λόγω των ασύλληπτων καθημερινών αλλαγών και της ταχύτητας με την οποία συμβαίνουν πλέον όλα, μας είναι δύσκολο να αντιληφθούμε και να αφομοιώσουμε τους κανόνες που διέπουν τη ζωή μας και νιώθουμε να αποξενωνόμαστε όλο και περισσότερο από τη δυνατότητα συμμετοχής μας στην κοινή προσπάθεια.

Ο Οχτώβρης ενώνει αισθήσεις, αγωνιστικότητα, ιδεολογία, καθώς και πνεύμα και ύλη, χώρο και χρόνο μέσα στην ενέργεια του σύμπαντος, σε μια απειροελάχιστη γωνιά του οποίου ο άνθρωπος βιώνει την τραγική του μοίρα, χαμένος μέσα στα άστρα, που όμως εξακολουθεί, όπως και ο Κώστας, να τα κοιτάζει.

Τόσα λοιπόν γίνονται γύρω μας, όλο και χειρότερα. Σαράντα επτά χώρες του κόσμου έχουν κατά κεφαλήν εισόδημα λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα, κάτω από το όριο ύπαρξης, κι όμως το παγκόσμιο προϊόν αυξάνεται και επαρκεί τεχνικά για να θρέψει και τα 7.5 δισ. των κατοίκων της γης.

Ισχυρίζομαι, λοιπόν, πως η παρούσα οργάνωση της κοινωνίας και η οικονομική της διάρθρωση δεν επιτρέπουν την απελευθέρωση του κόσμου από την απειλή του πολέμου, τη φτώχεια και τις αμετάκλητες καταστροφές της βιόσφαιρας.

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει που να μπορέσει να φέρει μαζί του την αλλαγή προς το καλύτερο;

Η ανθρωπότητα για τη λύση των προβλημάτων της δεν έχει ανάγκη ούτε από δούλους ούτε από αφέντες, αλλά από σκεπτόμενους ανθρώπους σαν τον συγγραφέα που, αν και αρχιτέκτονας, λογοτεχνίζει!

Ο συγγραφέας Κώστας Τζατζάνης είναι τυπικά αρχιτέκτονας και κομμουνιστής, όπως μας λέει ο ίδιος στο εσώφυλλο του βιβλίου. Συμμετέχει συνεχώς στο λαϊκό κίνημα και έχει γράψει πληθώρα άρθρων για την πολεοδομία και το περιβάλλον αλλά και πολιτικά άρθρα και σχόλια. Είναι φανερό ότι η λογοτεχνία είναι γι’ αυτόν βασικό εκφραστικό στοιχείο της ανθρώπινης συναισθηματικής αγωνίας. Η λογοτεχνία είναι λοιπόν ένας διαφορετικός κόσμος από τον τεχνοκρατικό της καθημερινότητάς του, έχει άλλη γλώσσα, που έστω και αν δεν την καταλαβαίνεις, τη νιώθεις με τις αισθήσεις. Ο κάθε αναγνώστης βρίσκει στη λογοτεχνία και την ποίηση (όπως στην τέχνη γενικότερα) αυτό που θέλει, ακόμα και σε διαφορετικές αναγνώσεις βρίσκει διαφορετικά πράγματα, και μάλιστα μπορεί πολλές φορές να βρει και πράγματα που ο δημιουργός της δεν είχε καν υπόψη του.

Το δεύτερο βιβλίο του Κώστα, ο Οχτώβρης, κινείται σε ανθρωποκεντρικό, ανθρωπιστικό, δημοκρατικό, παιδαγωγικό, ψυχολογικό και, κυρίως, πολιτικό μοτίβο.

Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό, ιδιαίτερα εφόσον είμαι τεχνοκράτης και θεωρητικά αυτό δεν συμβαίνει συχνά, που μου δόθηκε η ευκαιρία να διαβάσω αυτό το έντονα πολιτικό και ανθρωπιστικό βιβλίο. Το λέω αυτό γιατί η υλη του δεν είναι τυπικό μυθιστόρημα, δεν είναι τυπικά διηγήματα, δεν είναι άρθρα και, καθώς αναρωτιόμουν αν είναι κάποια περίεργη λογοτεχνική έκφραση, μου ήρθε στο μυαλό ότι ίσως είναι «λογοτεχνική πολιτική φιλοσοφία», δηλαδή αυτό το είδος που δημιουργήθηκε από τους ποιητές/φιλοσόφους της Ανατολής του Μεσαίωνα και το οποίο ουδεμία σχέση έχει με τη λεκτική υπερβολή πολλών φιλοσόφων της Ευρώπης. Έτσι τα κείμενα διαβάζονται πιο ευχάριστα, αν και όχι πιο «εύκολα».

Το βιβλίο ξεκινά με το «Είμαι Γέρος», όπου ο συγγραφέας είναι 115 ετών το 2060 (του το εύχομαι!) και αναλογίζεται το Κόμμα και τον Βάρναλη και αναρωτιέται αν είναι μέσα στους 200 πιο έξυπνους του Κόμματος! Τελειώνει δυο χρόνια αργότερα, «Νικώντας έτσι το Θάνατο», και έχοντάς το καταφέρει, «Το κατάφερε. Πέθανε με χαμόγελο. Αυτό το δικό του το χτισμένο μια ζωή, το απευθυνόμενο σ’ όλους τους κακούς, το μετουσιωμένο από το μικροαστικό στο συλλογικό…». Ενδιάμεσα περιγράφεται μέσα από 41 κείμενα-ιστορίες μια κομμουνιστική επανάσταση, από τα πρώτα βήματα οργάνωσής της μέχρι την επικράτησή της από την Ελλάδα στο Αλγέρι, στην Κίνα, στις μουσουλμανικές χώρες.

Το βιβλίο αποτελείται λοιπόν από 41 κείμενα που η ταξινόμησή τους δεν είναι εύκολο να γίνει από εμένα, έναν, έστω και υποψιασμένο, τεχνοκράτη. Ίσως το «λογοτεχνική πολιτική φιλοσοφία» που ανέφερα ήδη να είναι η κατάλληλη περιγραφή.

Θα έλεγα ότι ο συγγραφέας σπρώχνει με επιτυχία την αφήγηση, από εκείνη του απλού άρθρου και του δημοσιογραφικού χρονογραφήματος στα όρια της νουβέλας, της σάτιρας, του πολιτικού δοκιμίου. Ένα είναι σίγουρο για μένα, ότι στόχος του βιβλίου είναι ο προβληματισμός για έναν καινούριο κόσμο που ο συγγραφέας πιστεύει ότι θα επιτευχτεί μέσα από τη λαϊκή πάλη και τον «Νέο Οχτώβρη».

Όλα τα κείμενα ασχολούνται με σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, τις ανθρώπινες σχέσεις και το κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον ευρύτερα. Με ανθρώπους του χωριού, εργάτες, αγρότες, όμορφες κοπέλες, Έλληνες, μουσουλμάνους, Κινέζους... Σκηνές αληθινές, ανθρώπινες, γεμάτες ουσία, συναίσθημα, ελπίδα, απογοήτευση, χαρά, αλλά και πολλή ψευδαίσθηση.

Παρότι δεν διατυμπανίζεται ευθέως, μαντεύω περισσότερο παρά μπορώ να αποδείξω ότι το έργο αυτό χαρακτηρίζεται από βαθιά νοσταλγία του κόσμου που χάνεται, και μια λίγο ως πολύ φανερή ρομαντική προδιάθεση ότι, παρά την αποτυχία του «Οχτώβρη» τον 20ό αιώνα, η καινούρια Επανάσταση θα έχει μέλλον.

Διάχυτος όμως και ο κοινωνικός προβληματισμός σχεδόν σε κάθε σελίδα του βιβλίου.

Το βιβλίο έχει 464 σελίδες και συγχαίρω συγγραφέα και εκδότη γιατί δεν βρήκα παρά ελάχιστα γραμματικά λάθη, πράγμα πολύ σπάνιο, για πρώτη έκδοση. Η έκδοση είναι καλαίσθητη με εύχρηστο σχήμα και μέγεθος. Καλή και απλή, ως αρμόζει, η εικόνα του εξωφύλλου.

Στο βιβλίο η τεχνοτροπία ποικίλλει ευχάριστα, από ελαφρά σουρεαλιστική χωρίς ακρότητες, χωρίς δηλαδή να θίγεται το λογικό, έως ρομαντική, ενώ ο συγγραφέας ανιχνεύει χαρές, λύπες και αγωνίες με δυνατές εικόνες. Το πολιτικό μήνυμα σε αυτά τα κείμενα στέλνεται συνθετικά, συμβολικά, άμεσα, και το σύνολο αποτελεί πολιτική λογοτεχνία αλλά και φιλοσοφία και πολιτικό μανιφέστο. Ο συγγραφέας τολμά και προτείνει απαντήσεις γι’ αυτό που θα αποκαλούσα «διαφωτισμό» του 21ου αιώνα, με κέντρο βάρους την «ανθρώπινη διάσταση» στις πράξεις μας. Αυτό γίνεται μέσα σε ένα δημιουργικό ορυμαγδό τίτλων, όπως «Μπάλεβιτς», «Το ραντάρ στο Μουστάκο», «Μπουντελέζι», «Ουτοπικός Σοσιαλισμός», «Καλλουργίζοντας στον Βουτά», «Κάμοφ», «Τσουτσούνια», «Τεχνολογίες και Επανάσταση», «Φου-Γιον και Τσιρίν» κ.ά.

Ο Τζατζάνης προτάσσει τη θέση ότι η διανοητική μας δέσμευση στην ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι αξίζουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες ευκαιρίες είναι τόσο ισχυρή όσο και η συναισθηματική μας δέσμευση να το κάνουμε να συμβεί στην πράξη, ιδιαίτερα όταν αυτό σημαίνει να κάνουμε θυσίες οι ίδιοι.

Το πολιτικό μήνυμα σε αυτά τα κείμενα στέλνεται συνθετικά, συμβολικά, άμεσα, και το σύνολο αποτελεί πολιτική λογοτεχνία αλλά και φιλοσοφία και πολιτικό μανιφέστο. Ο συγγραφέας τολμά και προτείνει απαντήσεις γι’ αυτό που θα αποκαλούσα «διαφωτισμό» του 21ου αιώνα, με κέντρο βάρους την «ανθρώπινη διάσταση» στις πράξεις μας.

Απαιτούνται λοιπόν πολιτικές για βαθιά εστίαση στη μείωση της δυστυχίας και της καταπίεσης, δίνοντας μεγαλύτερη προτεραιότητα στη φροντίδα και τη συμπόνια για τους άλλους και παρέχοντας προνόμια ποιότητας ζωής σε οικογένειες και κοινωνίες πέρα από τις υλικές απολαβές τους. Αυτά, μαζί με το κεφαλαιώδες θέμα της περιβαλλοντικής προστασίας του πλανήτη, αποτελούν θέματα ευρύτατου πολιτικού προγράμματος που σήμερα δεν υπάρχει.

Βρήκα την ανάγνωση αυτού του βιβλίου εξαιρετική ανταμοιβή του αρκετού σχετικά χρόνου που απαιτείται για την προσεκτική ανάγνωση που επιβάλλει η πυκνότητα του κειμένου.

 Υπήρξε γοητευτική, μαχητική, συγκινητική και δημιουργός σκέψεων, και τη συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όποιον θέλει ακόμα να διαβάζει και να προβληματίζεται σαν ενεργός πολίτης.

Όμως στην εποχή της κατανάλωσης θα ρωτήσει κανείς: «μας χρειάζονται τέτοια “πολιτικά” βιβλία και γιατί;». Δύσκολο ερώτημα, σε εποχές που ακόμα και ο παραλογισμός και η υποκρισία εγκρίνονται, σε τελική ανάλυση, από την πλειοψηφία, σαν «παν μέτριον άριστον». Εγώ θα δηλώσω κατηγορηματικά ότι ναι, μας χρειάζονται, γιατί απαιτούνται ώστε να αποτελέσουν οι επόμενες γενιές άλλη μια ευκαιρία γι’ αυτό τον κόσμο, και όχι άλλη μια φουρνιά ανυποψίαστων και, επί της ουσίας, αγράμματων καταναλωτών.

Θέλω τώρα να τελειώσω ειλικρινά και συνοπτικά λέγοντας ότι το δυνατό σημείο του έργου του Τζατζάνη είναι ότι επικοινωνεί άμεσα μαζί μας, χωρίς βερμπαλισμούς και δυσνόητες φιλοσοφικές δολοπλοκίες, και το κείμενο είναι διαρκώς ζωντανό ώστε να το ζει και ο αναγνώστης. Και όσο και να διαφωνεί κανείς με κάποιες πολιτικές ιδιότητες, και όσο και αν κάποια στοιχεία δίδονται με naive τρόπο, όλοι θα συμφωνήσουμε σε τούτο: Ο Οχτώβρης ενώνει αισθήσεις, αγωνιστικότητα, ιδεολογία, καθώς και πνεύμα και ύλη, χώρο και χρόνο μέσα στην ενέργεια του σύμπαντος, σε μια απειροελάχιστη γωνιά του οποίου ο άνθρωπος βιώνει την τραγική του μοίρα, χαμένος μέσα στα άστρα, που όμως εξακολουθεί, όπως και ο Κώστας, να τα κοιτάζει.

 

Οχτώβρης
Κώστας Τζατζάνης
Δίαυλος
464 σελ.
ISBN 978-960-531-359-3
Τιμή: €18,00

 

 

 

πηγή : diastixo.gr