Κώστας Καβανόζης: «Τυχερό»

2018-05-21 10:42

Με το μυθιστόρημα Τυχερό, ο καλός συγγραφέας Κώστας Καβανόζης μπαίνει στη χορεία των δημιουργών που υπηρέτησαν, άσκησαν και θεράπευσαν αυτό το είδος του πεζού λόγου. Το μυθιστόρημα-ντοκουμέντο, δηλαδή, όπως το διαχειρίστηκαν ο Βασίλης Βασιλικός στο Ζ, ο Θανάσης Βαλτινός στον Κορδοπάτη, ο Γιώργος Μιχαηλίδης στην τριλογία του, η Μάρω Δούκα στην τριλογία της επίσης, κ.ο.κ. Από την πρώτη σελίδα και πριν μπούμε στο κυρίως σώμα, ο πεζογράφος μάς πληροφορεί πως ό,τι διαβάσουμε είναι εκατό τα εκατό αληθινό, δεν έχει δηλαδή επέμβει στο παραμικρό όσον αφορά την αληθοφάνειά του. Εμείς όμως δεν τον πιστεύουμε απόλυτα, το αντίθετο, βλέπουμε την ικανότητά του να περιγράφει με εκπληκτικό τρόπο συνθήκες, καταστάσεις, γεγονότα, προσωπικότητες, χαρακτήρες, ήρωες, έως την τελευταία σελίδα, προσαρμόζοντας την ιστορική πραγματικότητα σε πλαίσια λογοτεχνικά, ακόμη και αν αναφέρεται σε ρεπορτάζ εφημερίδων, αρχεία του ΚΚΕ, επίσης αρχεία του κράτους ή τοπωνύμια σε όλους οικεία.

Απ’ την αρχή πρέπει να επισημάνουμε την τεράστια έρευνα που ο Καβανόζης πραγματοποίησε, προκειμένου να είναι αγαστή η συνεργασία του με το υλικό που κατέχει. Έχει μιλήσει με συγγενείς, με γνωστούς, με φίλους, έψαξε όσο μπορούσε να βρει περαιτέρω στοιχεία για τον αγωνιστή της εθνικής αντίστασης, δάσκαλο και αξιωματούχο του ΔΣΕ Βαγγέλη Βολοβότση, την επίσης δασκάλα γυναίκα του, Ευανθία, και τον γιο του, Γιώργο. Απομαγνητοφώνησε, αποδελτίωσε, μετέφερε αυτούσια (το μισό και πλέον βιβλίο στοιχειοθετήθηκε με διαφορετική γραμματοσειρά, καθώς παρατίθενται αυτούσια, όπως δηλαδή τα αποκάλυπτε, στοιχεία) με δυο λόγια έκανε πράξη ό,τι ο κινηματογράφος περιγράφει ως ντοκουμέντο, πάντα όμως με λογοτεχνική χροιά. Έτσι που, ενώ βρισκόμαστε μπροστά σε ένα βιβλίο το οποίο μας συγκινεί με το προσωπικό δράμα του δασκάλου και της οικογένειάς του, στην ουσία παρασυρόμαστε απ’ την ιστορική του εκδοχή, η οποία ως συλλογικό δρώμενο (που υπήρξε ο Εμφύλιος, οι βασανισμοί, οι εξορίες, οι εκτοπίσεις, η προσφυγιά) είναι έτι περαιτέρω αξιοθαύμαστο και συγκλονιστικό, έτι περαιτέρω μήτρα επεισοδίων που έχουν αφήσει το στίγμα τους μέχρι τις μέρες μας. Και, φυσικά, αυτός είναι ο λόγος που ο Καβανόζης αποφασίζει να μας μεταφέρει την ιστορία του θείου του, για να μιλήσει δηλαδή μέσα από ένα υπαρκτό και όχι φανταστικό πρόσωπο για τη βία του πολέμου, για τον αλληλοσπαραγμό, για τον αδελφοκτόνο αγώνα (οι αδερφοί του Βολοβότση ήταν στην αντίθετη παράταξη, αλλά δεν συναντήθηκαν πουθενά για να πολεμήσουν για όποιες ιδέες είχαν ή δεν είχαν) και για τη γλύκα της εξουσίας, που πολλοί απέκτησαν τα δύσκολα εκείνα χρόνια, ασκώντας την επί δικαίων και αδίκων.

Λίγα λόγια τώρα για την τεχνική δόμησης του συγκεκριμένου έργου, το οποίο κατασκευάζεται πάνω σε δύο άξονες: ο πρώτος περικλείει τον Βολοβότση, απ’ τα παιδικά του χρόνια, τη φοίτηση στη σχολή, το πέρασμά του στο κομμουνιστικό στρατόπεδο, τη φυγή στο βουνό, τις μάχες που έδωσε, την επιβράβευσή του για τον ηρωισμό του στον αγώνα, το τέλος του Εμφυλίου και η φυγή του μέσω Ρωσίας στο χωριό Μπελογιάννης της Ουγγαρίας, την καριέρα του εκεί ως δασκάλου και διευθυντή του σχολείου για πολύ καιρό, τον επαναπατρισμό του στη Θεσσαλονίκη και τον θάνατό του, όπως και της γυναίκας του. Ολόκληρος αυτός ο κύκλος δίνει στον συγγραφέα τη συνεισφορά όλων όσοι τον γνώρισαν, του μίλησαν, τον βοήθησαν ή βοηθήθηκαν απ’ αυτόν, τον συνέτρεξαν στα δύσκολα χρόνια – όλων όσοι, εν κατακλείδι, είχαν μικρή ή μεγάλη μερίδα στην ψυχή και το μυαλό, τόσο του ίδιου όσο και της γυναίκας του, Ευανθίας. Ολόκληρα κεφάλαια αφιερώνονται χωρίς φειδώ, προκειμένου να δούμε τον Βολοβότση όπως του πρέπει.

Παραπλήσιες ιστορίες, βέβαια, είδαν το φως της δημοσιότητας κατά καιρούς, δεν φθάνουν όμως τον τεράστιο μυθιστορηματικό οίστρο του Καβανόζη, ο οποίος απέδειξε πως η Ιστορία γράφεται από ανθρώπους, αλλά πολλές φορές και ερήμην τους. Και τότε είναι ακόμη πιο βίαιη.

Στον δεύτερο άξονα, που στηρίζει το μυθιστόρημα ως αξιομνημόνευτη κολόνα, παρακολουθούμε το αεροπορικό δυστύχημα, που συνέβη στις 29 Οκτωβρίου 1959, όταν δηλαδή ένα αεροσκάφος, μια Ντακότα της Ολυμπιακής κατέπεσε στο Κακοσάλεσι παίρνοντας μαζί της στον θάνατο συνολικά 18 ανθρώπους. Δεν θα αποκαλύψουμε εδώ τον λόγο πώς ένα φαινομενικά άσχετο συμβάν με το προηγούμενο μπαίνει στη φαρέτρα του δημιουργού, γιατί θα στερήσουμε τη μαγεία του μυθιστορήματος. Αλλά εκατό, ίσως και λιγότερες σελίδες πριν από το τέλος, γίνεται εμφανής η πρόθεση του συγγραφέα. Πάντως, σε αυτά τα κεφάλαια εξελίσσεται όλη η ιστορία των αερογραμμών, που πέρασε στα χέρια του Αριστοτέλη Ωνάση, ενώ οι εφημερίδες γράφουν συνεχώς για όλα τα επίχειρα του δυστυχήματος, μέσα από ρεπορτάζ, για τα αίτια της τραγωδίας, για άτομα που σώθηκαν την τελευταία στιγμή καθώς δεν πήραν το συγκεκριμένο δρομολόγιο, για τις δραματικές σκηνές που εξελίχτηκαν στο νεκροτομείο, κατά τη διάρκεια της αναγνώρισης των θυμάτων. Βλέποντας ο αναγνώστης τον λόγο που ο Καβανόζης συνδέει τον Εμφύλιο και την προσφυγιά με ένα αεροπορικό δυστύχημα, ασφαλώς και καταλαβαίνει την ασφαλιστική δικλείδα, ασφαλώς και παρακολουθεί με μεγαλύτερο ενδιαφέρον ό,τι προηγήθηκε αλλά και ό,τι επακολούθησε, πράγμα που, επαναλαμβάνω, εμείς αδυνατούμε να αποκαλύψουμε, για λόγους που έχουν να κάνουν με τον σεβασμό όσων πάρουν στα χέρια τους το συγκεκριμένο βιβλίο.

Θα κλείσουμε το παρόν κριτικό κείμενο για το Τυχερό (χωριό που βρίσκεται στη μεθόριο του Έβρου) με λίγα λόγια για τη γλώσσα και την εκφορά του έργου. Πράγματι, ο Κώστας Καβανόζης γνωρίζει άψογα ελληνικά, μας συνεπαίρνει, μας δονεί. Ακόμη και τα αυτούσια μέρη που εισδύουν στην αφήγηση, είναι ενταγμένα με τέτοιον τρόπο, που το αποτέλεσμα είναι άκρως φυσιολογικό. Εμείς απ’ την πλευρά μας δεχόμαστε συγκίνηση, ταύτιση, αλλά και βιαιότητα, όχι τόσο για τη ζωή ενός κατά τεκμήριο αθώου, αγνού και ηθικού ατόμου, όσο για το παιχνίδι της μοίρας, το παιχνίδι που του έπαιξε αδιαφορώντας για τις προσωπικές του αντοχές. Παραπλήσιες ιστορίες, βέβαια, είδαν το φως της δημοσιότητας κατά καιρούς, δεν φθάνουν όμως τον τεράστιο μυθιστορηματικό οίστρο του Καβανόζη, ο οποίος απέδειξε πως η Ιστορία γράφεται από ανθρώπους, αλλά πολλές φορές και ερήμην τους. Και τότε είναι ακόμη πιο βίαιη.

 

Τυχερό
Κώστας Καβανόζης
Εκδόσεις Πατάκη
326 σελ.
ISBN 978-960-16-7697-5
Τιμή €15,50

 

 

πηγή : diastixo.gr