Κοραής Δαμάτης: «Το σπίτι μόνο» κριτική της Μάριον Χωρεάνθη

2017-03-23 16:10

Το βιβλίο Το σπίτι μόνο είναι το πρώτο, εκτενές ημιαυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Αιγυπτιώτη σκηνοθέτη του θεάτρου, της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, χορευτή και ηθοποιού Κοραή Δαμάτη, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Ελλάδα από το 1962. Εμπνευσμένο εν μέρει από τα πολυτάραχα παιδικά χρόνια και τις εμπειρίες ενηλικίωσης του συγγραφέα, ιστορεί τη ζωή του Παύλου, γεννημένου με την «κατάρα» και μαζί την ευλογία της καλλιτεχνικής ιδιοσυγκρασίας, κυριολεκτικά από την πρώτη ανάσα του μέσα στη μήτρα ως το καταστάλαγμα της πορείας και της ύπαρξής του. Η συγγραφή του βιβλίου κράτησε οχτώ χρόνια.

Αν και η αφήγηση ξετυλίγεται κυρίως σε τρίτο πρόσωπο, η υποκειμενικότητα του κεντρικού ήρωα δεσπόζει σε βαθμό ώστε ο αναγνώστης να παρακολουθεί τα μυθιστορηματικά γεγονότα με το βλέμμα και την αντίληψη του Παύλου, να τα διυλίζει μέσα από ένα πυκνό πλέγμα αισθήσεων, σκέψεων και συναισθημάτων που ανήκουν εξίσου στον ίδιο και στον (έμμεσο) αφηγητή. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου, εξάλλου, ανοίγει με μια σύντομη παράγραφο σε πρώτο πρόσωπο, όπου με ποιητική αφαιρετικότητα περιγράφονται συναισθηματικά και αισθησιακά τοπία, σκηνές και εικόνες με άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε εφιαλτικές συνδηλώσεις, οι οποίες θα βρουν τις άμεσα ορατές ή συγκαλυμμένες αντιστοιχίες τους στα γεγονότα που εξιστορούνται στη συνέχεια, σε τρίτο πρόσωπο.

Πριν γεννηθεί, προστατευμένος μέσα στη μήτρα απ’ όπου με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να βγει, ο Παύλος ήταν «το Ένα»: το ασχημάτιστο «Είναι», απ’ το οποίο έλειπαν τα γιώτα – το «I» (το αγγλικό «Εγώ», η άρθρωση του εαυτού) ή ίσως και το «1» της ύπαρξης που συμπληρώνει και συγχρόνως αναιρεί το «0» της ανυπαρξίας, στην εγγενή δυαδικότητα και θεμελιώδη αντινομία του όντος (το «1» είναι αναπόσπαστο από το «0», δεν υφίστανται το ένα χωρίς το άλλο). Ωστόσο –και ενώ έχει πια αποκτήσει επίγνωση του εαυτού του και ταυτότητα– ο Παύλος βρίσκεται σε μια σχεδόν μόνιμη κατάσταση «ονείρου» παρόμοια με αυτήν που γνώρισε προτού έρθει στον κόσμο και η οποία θα τον ακολουθεί αδιάλειπτα και στην ενήλικη ζωή του. Ως γνήσιος καλλιτέχνης, συλλαμβάνει διαρκώς την πραγματικότητα ιδιόμορφα και υπερβατικά, ανάγοντάς τη στο επίπεδο της αλληγορίας ώστε να μπορέσει να την επεξεργαστεί.

Και πανταχού παρόν, είτε ως κυριολεξία είτε ως ευνόητη μεταφορά (αν λάβουμε υπόψη μας τα λόγια του μικρού κοριτσιού στο τέλος), είτε ως περιβάλλων χώρος είτε ως θύμηση ή νύξη στο βάθος της εικόνας, το σπίτι. Μια «μήτρα» που περικλείει τον μικρόκοσμο του ήρωα, αλλά και ένα είδος έμψυχης, νοήμονος οντότητας που διαδραματίζει ενεργό ρόλο στα γεγονότα. Είναι το «στοιχειό» που με τη σειρά του κυριεύει την ψυχή του Παύλου.

Κι έπειτα, δεν υπάρχει τίποτα στη ζωή του που να είναι ακέραιο, συμπαγές και συγκεκριμένο: η οικογένειά του λειψή και τεθλασμένη, με προηγούμενα συζυγικής απιστίας και διαλυμένων ζευγαριών στο όχι και πολύ μακρινό παρελθόν, η αδελφή του ετεροθαλής, ο πατέρας του κάθε άλλο παρά ενθουσιασμένος με την απόκτηση άλλου ενός παιδιού – πέρα απ’ τις πιθανές υπόνοιες ότι ο Παύλος ίσως είναι νόθος. Πολλοί, άλλωστε, απ’ τους φίλους και τους συγγενείς του νοσούν (και τελικά πεθαίνουν) από εκφυλιστικές αρρώστιες του μυαλού, που τους κρατούν μετέωρους μεταξύ λογικής και παραλόγου.

Και πανταχού παρόν, είτε ως κυριολεξία είτε ως ευνόητη μεταφορά (αν λάβουμε υπόψη μας τα λόγια του μικρού κοριτσιού στο τέλος), είτε ως περιβάλλων χώρος είτε ως θύμηση ή νύξη στο βάθος της εικόνας, το σπίτι. Μια «μήτρα» που περικλείει τον μικρόκοσμο του ήρωα, αλλά και ένα είδος έμψυχης, νοήμονος οντότητας που διαδραματίζει ενεργό ρόλο στα γεγονότα. Είναι το «στοιχειό» που με τη σειρά του κυριεύει την ψυχή του Παύλου και εγκαθίσταται στις πιο απόκρυφες πτυχές της. Είναι επίσης το σκηνικό μέσα ή με συνεχείς αναφορές στο οποίο η ζωή και ο θάνατος, το πένθος και η ευφροσύνη πότε αντιπαρατίθενται και πότε συμπορεύονται, σε μια διονυσιακή φαντασμαγορία οργιαστικής ομορφιάς και απύθμενης τραγικότητας.

Καίρια σύμβολα (η βελόνα που θανατώνει τους μεταξοσκώληκες γρήγορα και αθόρυβα, οι αναπνευστικοί σωλήνες στο νοσοκομείο, τα μαχαίρια, τα σπασμένα τζάμια) σκιαγραφούν την οδύνη του ξεριζωμού από τον τόπο γέννησης, το αθεράπευτο τραύμα από το βίαιο, πρόωρο τέλος της αθωότητας, ενώ το χρώμα (και συγκεκριμένα το γαλάζιο) λειτουργεί ως κώδικας για την κρυπτογράφηση αλλά και τη λύση του επώδυνου γρίφου που είναι για τον Παύλο ο έρωτας: τα πρώτα σκιρτήματα στη θέα της νονάς του με το γαλάζιο μεταξωτό, «κυματιστό» σαν τη θάλασσα φόρεμα, ο βιασμός στην παραλία και αργότερα οι ερωτικές συναντήσεις αλλά και συγκρούσεις, επίσης στη θάλασσα. Ο έρωτας είναι πόνος και ταυτόχρονα κάθαρση, τη στιγμή που ο θάνατος αποτρέπει τη φυσιολογική μεταμόρφωση λόγω της εξέλιξης –διότι είναι ο ίδιος μια ακαριαία και οριστική μεταμόρφωση που αποκλείει την εξέλιξη–, όπως και η έσχατη απώλεια, την οποία ο Παύλος βιώνει σε τρίτο πρόσωπο, έχοντάς τη θελήσει εξαρχής σε πρώτο.

Σφιχτοδεμένη, περιεκτική μα και άκρως ποιητική, η γραφή του Κοραή Δαμάτη υφαίνει ένα σύμπαν ολοζώντανο, ένα παλλόμενο πανόραμα από ήχους και χρώματα, πρόσωπα και τόπους, αναμνήσεις και στοχασμούς. Δίχως καμιά απολύτως έκπτωση στην καθαρή αισθητική απόλαυση της ανάγνωσης, η υφή της είναι επίσης έντονα κινηματογραφική, γεμάτη εικονοπλαστική γλαφυρότητα (και φυσικά, προσφέρεται εξαιρετικά για μεταφορά στη μεγάλη ή τη μικρή οθόνη). Συγκλονιστικά δυνατό και ανείπωτα τρυφερό, το μυθιστόρημα Το σπίτι μόνο είναι «χτισμένο» με το πάθος και τη μαστοριά ενός δεξιοτέχνη της εικόνας όσο και της πένας, με την ευφυΐα και τη σιγουριά της δημιουργικής του κατόρθωσης, με την ανόθευτη εξομολογητική ειλικρίνεια της ψυχής του.

 

Το σπίτι μόνο
Κοραής Δαμάτης
Γαβριηλίδης
463 σελ.
ISBN 978-960-576-474-6
Τιμή: €21,20

 

 

 

πηγή : diastixo.gr