Κατερίνα Σχινά: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ

2019-10-02 16:49

Συγγραφέας και κριτικός με αξιοθαύμαστο μεταφραστικό έργο, η Κατερίνα Σχινά αποτελεί εδώ και 35 χρόνια έναν πολύτιμο κρίκο στη λογοτεχνία του τόπου μας. Οι σπουδές της στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μουσικής στο Εθνικό Ωδείο αποτέλεσαν εφαλτήριο για μια σημαντική πορεία τόσο στον χώρο της λογοτεχνίας όσο και στον χώρο των ΜΜΕ, αφού διετέλεσε για πολλά χρόνια μουσικός παραγωγός στο Γ’ και Β’ Πρόγραμμα της Κρατικής Ραδιοφωνίας, καθώς και αρχισυντάκτρια ή συνεργάτιδα σε εκπομπές με θέμα το βιβλίο. Το φετινό φθινόπωρο τη συναντάμε στον Πολυχώρο Μεταίχμιο, όπου προΐσταται της Σχολής Μετάφρασης, ενός νέου προγράμματος των Εκδόσεων Μεταίχμιο. Με αφορμή το πρόγραμμα αυτό, μας παραχώρησε την ακόλουθη συνέντευξη.

Σχολή Μετάφρασης στον Πολυχώρο Μεταίχμιο. Μιλήστε μας γι’ αυτό το ξεχωριστό πρόγραμμα που ξεκινά σε λίγες μέρες.

Πρόκειται, πραγματικά, για σχολή και όχι για σεμινάρια. Δύο τρίωρα την εβδομάδα, ενδεχομένως και περισσότερα αν χρειαστεί, στα οποία εκτός από εμένα θα διδάσκουν ο Ανδρέας Παππάς και η Κάλλια Παπαδάκη, έμπειροι συνεργάτες με σημαντικό μεταφραστικό και συγγραφικό έργο και οι δύο. Τα μαθήματα θα απαντούν στα γενικά ερωτήματα που θέτει η μεταφραστική πράξη: «Πιστή» ή «ωραία» μετάφραση; Τι είναι προτιμότερο, η διατήρηση της «ξενότητας» στο μετάφρασμα ή η προσοικείωσή του στη γλώσσα μας; Μεταφράζεται η ποίηση; Πού κινείται σήμερα η σύγχρονη μεταφραστική θεωρία; Ποιες είναι οι βασικές δυσκολίες και τα διλήμματα του μεταφραστή; Το σκέλος, ωστόσο, της θεωρίας δεν θα είναι το βασικό. Η μετάφραση είναι πράξη – αυτό που ενδιαφέρει, λοιπόν, είναι η ίδια η διαδικασία. Οι συμμετέχοντες θα κληθούν να μεταφράσουν – και θα μεταφράσουν πολύ, με τη συνδρομή των διδασκόντων. Έτσι, θα εξοικειωθούν με τις ιδιομορφίες της αγγλικής γλώσσας, θα εντοπίσουν τις παγίδες και τα κοινά ολισθήματα στα οποία ενδέχεται να παρασυρθεί ένας μεταφραστής, θα μυηθούν στις υφολογικές διαφορές συγγραφέων και κειμένων, θα συζητήσουν τα πραγματολογικά προβλήματα που πιθανόν θα αντιμετωπίσουν κατά τη διαδικασία. Το εύρος των κειμένων με τα οποία θα καταπιαστούν θα είναι μεγάλο: από τον Ντίκενς και τον Πόε ως τους μοντερνιστές (Γουλφ,Τζόις), και από τους Αμερικανούς του Νότου (Φόκνερ, Τόνι Μόρισον) ως τους νεότατους συγγραφείς.

Ποιο ήταν το έναυσμα για τη δημιουργία αυτού του προγράμματος;

Την ιδέα για τη δημιουργία μιας Σχολής Μετάφρασης την είχε ο Νώντας Παπαγεωργίου, ο εκδότης του Μεταιχμίου. Διαπιστώνοντας την αμεσότητα με την οποία ανταποκρίνεται ο ελληνικός εκδοτικός χώρος στην αγγλόφωνη παραγωγή, αλλά και το ενδιαφέρον πολλών νέων για τη μετάφραση και τις επαγγελματικές προοπτικές της, αποφάσισε να ιδρύσει μια σχολή με διδάσκοντες που θα μετάγγιζαν την εμπειρία τους, θα καθοδηγούσαν στα πρώτα τους βήματα τους επίδοξους μεταφραστές και θα τους παρείχαν την αναγκαία εξάρτυση, ώστε να βγουν με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στην αγορά εργασίας. Το έργο αυτό το επιτέλεσε επί χρόνια το Ευρωπαϊκό Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ), το οποίο είχε ιδρύσει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, και η κατάργησή του το 2011 άφησε πραγματικό κενό. Αυτό το κενό φιλοδοξεί να καλύψει η Σχολή μας.

Θα ασχοληθείτε, δηλαδή, με τη μετάφραση από την αγγλική γλώσσα. Προς ποιες χώρες, κυρίως, κλίνει τα τελευταία χρόνια το αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας;

Α, εδώ υπάρχει πραγματική ανεξιγλωσσία – αν μου επιτρέπεται ο νεολογισμός. Έχουμε πολλούς και καλούς μεταφραστές από όλες τις γλώσσες, εκδίδονται πολλά βιβλία και από τις λεγόμενες «περιθωριακές», όμως τη μερίδα του λέοντος την έχει η αγγλόφωνη λογοτεχνία. Και μολονότι η γλωσσομάθεια των Νεοελλήνων είναι μεγάλη (τα αγγλικά των νεότερων γενεών είναι συχνά άπταιστα), ωστόσο οι περισσότεροι προτιμούν να απολαύσουν ένα μυθιστόρημα στη γλώσσα τους.

Το παιχνίδι των αντηχήσεων και των ρηματικών αναλογιών προκαλεί ίλιγγο, κρύβει κινδύνους· δεν υπάρχει, όμως, τίποτε πιο συναρπαστικό.

Ποιο είναι το σημαντικότερο εφόδιο που θα θέλατε να πάρει μαζί του ο σπουδαστής της Σχολής Μετάφρασης;

Να καταλάβει ότι το σημαντικότερο για όποιον θέλει να γίνει μεταφραστής είναι η πολύ καλή γνώση της γλώσσας, όχι μόνο αυτής από την οποία μεταφράζει, αλλά κυρίως αυτής στην οποία μεταφράζει. Να αποκτήσει γερή γλωσσική σκευή (γι’ αυτό θα φροντίσει ένας από τους καλύτερους επιμελητές μας, αν όχι ο καλύτερος, ο Ανδρέας Παππάς). Και να συνειδητοποιήσει ότι δεν γίνεται να προσέρχεται στα κείμενα αθώος, χωρίς να έχει ιδέα για τον συγγραφέα και την εποχή του.

Έχοντας ένα σπουδαίο μεταφραστικό έργο, θεωρείτε ότι ζητούμενο είναι η «πιστή» ή η «ωραία» μετάφραση;

Δεν πιστεύω στη διάκριση, κυρίως γιατί δεν θεωρώ «πιστή» την κατά γράμμα μετάφραση. Πιστή είναι η μετάφραση που κατορθώνει να αποκαταστήσει τη ζωτική ισοδυναμία πρωτοτύπου και μεταφράσματος – άρα, αναπόφευκτα, θα είναι και ωραία.

«Η ποίηση είναι ζωγραφική που μιλάει», αναφέρει ο Σιμωνίδης ο Κείος. Ο μεταφραστής πώς πιστεύετε ότι πρέπει να λειτουργήσει, ώστε να μην αλλοιώσει την «ομιλούσα ζωγραφική» της ποίησης;

Να ακούσει τη μουσική του πρωτότυπου κειμένου και να προσπαθήσει να μετατρέψει το μετάφρασμα σε αντηχείο της.

Ποιο θεωρείτε ότι είναι το τρίπτυχο της επιτυχίας μιας άρτιας μετάφρασης ενός κειμένου;

Η μεταφραζόμενη γλώσσα να μη λειτουργεί εις βάρος της μεταφραστικής· η μεταφραστική να μην αυθαιρετεί, αγνοεί, παραποιεί τη μεταφραζόμενη. Αυτοί οι δύο όροι εκβάλλουν, ή μάλλον συνοψίζονται σε έναν τρίτο: ο μεταφραστής να προσεγγίζει το ξένο κείμενο με ανιδιοτέλεια και ταπεινότητα, χωρίς να απεμπολεί τη δημιουργικότητά του. Η ισορροπία είναι δύσκολη, αλλά οι σπουδαίοι μεταφραστές μάς αποδεικνύουν ότι μπορεί να επιτευχθεί.

Ένα από τα βιβλία που μεταφράσατε πρόσφατα ήταν και Η μοναδική ιστορία του Τζούλιαν Μπαρνς. Ποιο βιβλίο, από αυτά που έχετε μεταφράσει, κρύβει μια… μοναδική ιστορία, με την έννοια της μεταφραστικής περιπέτειας;

Κάθε βιβλίο είναι μια περιπέτεια, ένας νέος κόσμος, ένα ταξίδι. Το ξένο κείμενο είναι, με τα λόγια του Οκτάβιο Πας, «μια ρηματική τοπογραφία, στην οποία όλα επικοινωνούν, όλα είναι μετάφραση: οι φράσεις είναι μια οροσειρά και τα βουνά είναι τα σημεία, τα ιδεογράμματα ενός πολιτισμού». Το παιχνίδι των αντηχήσεων και των ρηματικών αναλογιών προκαλεί ίλιγγο, κρύβει κινδύνους· δεν υπάρχει, όμως, τίποτε πιο συναρπαστικό. Το πιο μακρύ ταξίδι το έκανα με την Τόνι Μόρισον, το πιο βαθύ (στον χρόνο και στα νοήματα) με τον Χένρι Τζέιμς.

Ποια είναι τα μυστικά που μπορεί να κρύβει ένας μεταφραστής στο συρτάρι του;

Τα λεξικά του. Ωριμάζοντας πάνω στη δουλειά, κατάλαβα πόσο σημαντική είναι μια παραίνεση που δεν έπαυε να επαναλαμβάνει ο Τίτος Πατρίκιος στους μαθητές του στο Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης και την ακολουθώ πιστά: και για το bonjour ακόμη, όταν τα συμφραζόμενα μου γεννούν υποψίες, ανοίγω λεξικό.

Έπειτα από αυτή την εξέχουσα πορεία, με ποιες λέξεις θα ορίζατε τον όρο «μετάφραση»;

Θα δανειστώ τον ορισμό του Τζορτζ Στάινερ: «Μια ακριβής τέχνη».

 

Πληροφορίες για τη Σχολή Μετάφρασης στον Πολυχώρο Μεταίχμιο μπορείτε να βρείτε εδώ.

 

 

πηγή : diastixo.gr