Κατερίνα Δασκαλάκη: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου

2019-06-07 18:53

Ένα από τα μείζονα έργα του Κώστα Αξελού, Το παιχνίδι του κόσμου, κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα από τις Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σε μετάφραση από τα γαλλικά της Κατερίνας Δασκαλάκη. Το βιβλίο αυτό, το οποίο εκδόθηκε πρώτη φορά στο Παρίσι το 1969 από τις Éditions de Minuit, είχε τότε τεράστια απήχηση και έδωσε λαβή σε πλήθος δημοσιευμάτων και συζητήσεων όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και στους κύκλους των διανοουμένων και στα πανεπιστήμια της Δύσης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η εφημερίδα Le Monde το υποδέχτηκε με ένα μεγάλο και ενθουσιώδες αφιέρωμα, σε αντίθεση –αξίζει ίσως να αναφερθεί– με κάποιες δικές μας, υποτίθεται ποιοτικές, εφημερίδες που δεν βρήκαν τον χώρο ούτε καν για να αναγγείλουν την ελληνική έκδοση. Το παιχνίδι του κόσμου έχει μεταφραστεί στα γερμανικά, η αγγλική του μετάφραση είναι υπό έκδοση, κάποια αποσπάσματά του έχουν δει το φως και σε άλλες γλώσσες, ενώ έχουν εκπονηθεί και πολλές μελέτες πάνω σε αυτό στα χρόνια που ακολούθησαν. Στη Γαλλία κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση το 2018 από τις εκδόσεις Les Belles Lettres: collection encre-marine. Στην Ελλάδα, όμως, έμενε επί δεκαετίες αμετάφραστο, ίσως και επειδή πρόκειται για ένα ογκώδες και πυκνό βιβλίο 570 σελίδων. Έχει τη μορφή αποσπασμάτων και είναι, όπως διευκρινίζει στο «Πρελούδιο» (στο εισαγωγικό του σημείωμα) ο ίδιος ο συγγραφέας, ένα βιβλίο «πολλαπλών αναγνώσεων». Οι αναγνώσεις μπορεί να είναι και αυτές αποσπασματικές ή να γίνουν με αποσπασματικό τρόπο, παρότι το βιβλίο διαθέτει απόλυτη συνοχή και αυστηρή –στοχαστική– συνέπεια στη δομή του. Οι θεματικές του ενότητες οδηγούν τον αναγνώστη στην αποκρυπτογράφηση του ξετυλίγματος του παιχνιδιού του Κόσμου, ξεκινώντας από τον Λόγο και προχωρώντας στο Αυτό, δηλαδή στο παιχνίδι του είναι εν τω γίγνεσθαι του κόσμου, για να συναντήσει τον Θεό-πρόβλημα, τη Φύση, τον άνθρωπο μέσα στον κόσμο, την παγκόσμια ιστορία, τον κόσμο της ποίησης και της τέχνης, το είναι-μηδέν, το όλον-τίποτα και τέλος το ίδιο το παιχνίδι του κόσμου, το οποίο είναι «χωρίς “γιατί”, χωρίς “επειδή”» και «υποστηρίζει όλες τις μαζικές και/ή τμηματικές εξηγήσεις και ερμηνείες που θα του δοθούν μες στον χρόνο». Για το βιβλίο αυτό του Κώστα Αξελού θέσαμε ορισμένες ερωτήσεις στη μεταφράστριά του και συγγραφέα Κατερίνα Δασκαλάκη.

Πολλοί θεωρούν Το παιχνίδι του κόσμου ως το πιο σημαντικό έργο του Κώστα Αξελού. Ποια είναι η δική σας γνώμη;

Δεν νομίζω ότι μπορώ να αξιολογήσω τόσο αποφθεγματικά τα έργα του Αξελού, πιστεύω όμως ότι, ναι, Το παιχνίδι του κόσμου είναι από τα μείζονα. Μαζί με το βιβλίο Συμβολή στη λογική, αμετάφραστο ακόμη στα ελληνικά, και το βιβλίο Για μια προβληματική ηθική, σε ελληνική μετάφραση της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, αποτελεί μέρος της τριλογίας «Το ξετύλιγμα του παιχνιδιού» και είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι ο Κώστας Αξελός είχε αφιερώσει χρόνια στη συγγραφή του και το θεωρούσε ως ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του. Είναι ένα βιβλίο διατυπωμένο σε αποσπάσματα, αλλά δεν είναι κατά κανέναν τρόπο ένα «αποσπασματικό» έργο. Τα αποσπάσματα ίσως δίνουν στον αναγνώστη, ακόμη και στον λιγότερο προετοιμασμένο αναγνώστη, τη δυνατότητα μιας πιο «βατής» ανάγνωσης, πράγμα που σημαίνει επίσης τη δυνατότητα μιας πιο συνειδητής επιστροφής και επανάληψης. Κι από την άλλη μεριά, η αυστηρή δομή του βιβλίου στις ενότητες εκείνες μέσω των οποίων ο Αξελός ξετυλίγει το παιχνίδι του κόσμου, ξεκινώντας από τις πρωταρχές και διατρέχοντας όλη την πορεία του ανθρώπου μέσα στον κόσμο, οδηγεί τον προσεκτικό αναγνώστη σε ένα ξεχωριστό ταξίδι στη σκέψη… και σε πιο βαθιά σκέψη. Αν αναλογιστεί κανείς ότι αυτό το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1969 και ότι ήδη περιλαμβάνει έννοιες όπως η παγκοσμιοποίηση, η πλανητική μοίρα του ανθρώπου, η κυβερνητική, η κυριαρχία της τεχνικής σε όλα τα πεδία, συμπεριλαμβανομένης και της τεχνητής παραγωγής της ζωής, και δεν είναι μόνον αυτά, τότε μπορεί να καταλάβει κάτι από την αιχμηρή και ενορατική αυτή σκέψη, η οποία, είμαι σίγουρη, έχει πολύ δρόμο μπροστά της.

Έχετε μεταφράσει οκτώ βιβλία του Κώστα Αξελού και έχετε συνυπογράψει, μαζί με τη Δρα Φιλοσοφίας Servanne Jollivet, έναν τόμο στη γαλλική γλώσσα αφιερωμένο στον Κώστα Αξελό (Éditions de la rue d’Ulm, Παρίσι, Δεκέμβριος 2014). Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας μεταφραστής του έργου του;

Μπορώ κυρίως να δώσω μία απάντηση για λογαριασμό ενός Έλληνα μεταφραστή του έργου του, επειδή έχω μεταφράσει και κάποια κείμενά του, που δημοσιεύθηκαν σε περιοδικά, από ιταλικά σε γαλλικά και αντίστροφα. Δεν μιλάω για βιβλία ολόκληρα, εκεί οπωσδήποτε αλλάζει το πράγμα. Όμως τολμώ να πω ότι η μετάφραση στην ελληνική γλώσσα μπορεί να είναι πιο δύσκολη, παρά το γεγονός ότι η (αρχαιο)ελληνική γλώσσα και σκέψη είναι στη ρίζα της σκέψης του Αξελού κι αυτό θεωρητικώς θα μπορούσε να βοηθάει τον Έλληνα μεταφραστή. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι για τη μετάφραση φιλοσοφικών και στοχαστικών κειμένων στη νεοελληνική δεν έχουμε ακόμη όλους τους όρους που χρειάζονται. Υπήρξε ρωγμή ως προς αυτό, κι ας μην ξεχνάμε ότι η Φιλοσοφική Σχολή στο Πανεπιστήμιο μόνον κατ’ όνομα ήταν φιλοσοφική κι αυτό για δεκαετίες ολόκληρες. Τώρα φτιάχνονται οι όροι και πολλές φορές με δάνεια και αντιδάνεια και μάλιστα προκύπτουν και νεολογισμοί, που μέχρι να τους συνηθίσουμε ξενίζουν κιόλας. Φυσικά, όταν μεταφράζεις το έργο ενός στοχαστή που ήταν Έλληνας, που είχε έλεγχο και εποπτεία της γλώσσας και που, ως εκ τούτου, δεν συμφωνούσε πάντοτε με τις αποδόσεις κάποιων όρων, τότε χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή για να μην τον προδώσεις. Μου φαίνεται ότι είναι και αυτή μια βασική δυσκολία. Πριν από πολλά χρόνια, καταπιάστηκα ένα καλοκαίρι ολόκληρο γράφοντας σε καρτελάκια «αξελικούς όρους» και φτιάχνοντας ένα, υποτυπώδες, «αξελικό γλωσσάριο» το οποίο, εξυπακούεται, το έδωσα και σε άλλους που θέλησαν να μεταφράσουν κάποια κείμενά του. Και πάλι δεν πρόκειται για μαγική συνταγή. Και πάλι το λάθος παραμονεύει πάντοτε.

Είναι ένα βιβλίο διατυπωμένο σε αποσπάσματα, αλλά δεν είναι κατά κανέναν τρόπο ένα «αποσπασματικό» έργο.

Υπήρξατε η σύντροφός του στις τρεις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Πόσο δύσκολη είναι η συμβίωση κάποιου που θέλει να γράφει, και που η δουλειά του είναι να γράφει, με έναν στοχαστή του μεγέθους του Αξελού;

Πρώτα απ’ όλα, η συμβίωση με έναν άνθρωπο ιδιαίτερης και οξύτατης ευφυΐας είναι ένα δώρο που δεν χαρίζεται στον καθένα. Από την άλλη μεριά, συμβαίνει ο άνθρωπος αυτός να μην ήταν μόνον –ήταν και αυτό, αν θέλετε– η αυστηρή μορφή που βλέπει κανείς στις συνεντεύξεις του στην τηλεόραση, επειδή μου το έχουν επισημάνει και αυτό. Ήταν και ένα εξαιρετικά γοητευτικό άτομο, ανοιχτό στον κόσμο και στους ανθρώπους, με πολλές και σαγηνευτικές «γήινες» πλευρές. Πώς τα βγάζεις πέρα μαζί του αν «γράφεις»… απλούστατα, δεν κάνεις τη βλακεία να τοποθετηθείς απέναντί του ανταγωνιστικά. Άλλο η δημοσιογραφία, άλλο μια ορισμένη απόπειρα λογοτεχνικής γραφής και άλλο αυτή, η απέραντα ποιητική και βαθύτατα διορατική, αινιγματική, ερωτηματική και πρωτοπόρος σκέψη. Τι κάνεις όταν η μοίρα σού έδωσε το προνόμιο να τη συντροφεύεις; Σκύβεις, προσπαθείς να την κατανοήσεις, την αγκαλιάζεις και της συμπαρίστασαι (επειδή ο δικός της δρόμος είναι δύσβατος και ανηφορικός και πάρα πολύ δύσκολος), βαδίζεις δίπλα της με κατανόηση και αγάπη. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν ο ίδιος ο στοχαστής κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να σε ενθαρρύνει στον δικό σου δρόμο. Κι εκείνος το έπραττε με πνευματική γενναιοδωρία και με μεγάλη τρυφερότητα.

 

Το παιχνίδι του κόσμου
Κώστας Αξελός
μετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
572 σελ.
ISBN 978-960-05-1722-4
Τιμή €25,00

 

 

πηγή : diastixo.gr