Η Ιόλη Ανδρεάδη και ο Άρης Ασπρούλης σε α΄ πρόσωπο

2016-10-26 12:41

Ιόλη Ανδρεάδη

Ήταν τελευταίες μέρες του Απρίλιου του 2016, όταν ειδοποιηθήκαμε πως η πρότασή μας για τον Young Lear είχε γίνει δεκτή και θα αποτελούσε μέρος του Φεστιβάλ Αθηνών. Αρχίσαμε να δουλεύουμε εντατικά.

Το νέο ήταν τόσο αναπάντεχο, που το πρώτο που θυμάμαι είναι πως δεν έβρισκα πουθενά το βιβλίο του Βασιλιά Ληρ, το δικό μου –με τις δικές μου σημειώσεις– στο σπίτι! Πήγα στην «Πολιτεία», πήρα δύο μεταφράσεις, του Ρώτα και του Μπελιέ, και άρχιζα να τις διαβάζω. Είχα χάσει κάπου μέσα στο σπίτι και τη μετάφραση του Καψάλη. Ο Μίλτος (Φιορέντζης) με συνάντησε και μου την έδωσε. Τελικά, βρήκα το βιβλίο μου το αγγλικό, από τις εκδόσεις Arden, με το κείμενο, τα σχόλια, και τις σημειώσεις που είχα γράψει σε κάθε σελίδα, από την εποχή που ήμουν στη RADA.

Εκεί δούλεψα για πρώτη φορά πάνω στον Βασιλιά Ληρ, σε μια performance στην αγγλική γλώσσα. Ήταν στη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου στη RADA, με τον πολύ καλό καθηγητή και σκηνοθέτη Andrew Visnevski, όπου είχαμε παρουσιάσει τη δική μας εκδοχή του έργου ως πρακτική εργασία εξαμήνου. Η δεύτερη εκδοχή ήταν το 2014, στο «Teatro Due» της Ρώμης στην περιοχή της Piazza de Spagna. Εκεί εμπνεύστηκα και ανέβασα τον πρώτο Young Lear, σε συνεργασία με την Αμερικανίδα σκηνοθέτη Annie Levy, στην ιταλική γλώσσα και με Ιταλούς ηθοποιούς, στο πλαίσιο του World Wide Lab Festival. Ήταν σε αυτό το ανέβασμα που προέκυψε η κεντρική ιδέα –η οποία εξελίχτηκε δυο χρόνια μετά στο Φεστιβάλ Αθηνών– να «τοποθετηθούν» οι χαρακτήρες του Βασιλιά Ληρ μέσα στο θάλαμο αναμονής ενός νοσοκομείου υπό την εξής συνθήκη: πέντε αδέρφια περιμένουν τον πατέρα τους να βγει από μια πολύ επικίνδυνη επέμβαση και με προτροπή του νεότερου γιου της οικογένειας αποφασίζουν να παίξουν τον Βασιλιά Ληρ, ενθυμούμενοι το παιχνίδι που τους προκαλούσε ο πατέρας τους να παίζουν όταν ήταν μικροί. Η διαφορά είναι πως το ρόλο του Ληρ πάντοτε στο παιχνίδι έπαιρνε ο πατέρας, ενώ τώρα τον διεκδικεί ο μικρός γιος.

Για την τρίτη απόπειρα, μιας νέας εκδοχής εμπνευσμένης από τον Βασιλιά Ληρ, η οποία θα παρουσιαζόταν τον Ιούλιο του 2016 στο Φεστιβάλ Αθηνών, με τον τίτλο Young Lear, o Άρης (Ασπρούλης) κι εγώ μοιράσαμε το χρόνο που είχαμε ως την έναρξη των προβών στα δύο. Εγώ θα έγραφα το πρώτο «χέρι» κι εκείνος το δεύτερο, δουλεύοντας με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο είχαμε δουλέψει και στη συγγραφή της Οικογένειας Τσέντσι.

Άρχισα, λοιπόν, να αναζητώ μέσα στον Βασιλιά Ληρ τις σκηνές που με αφορούσε να χρησιμοποιηθούν στο νέο έργο Young Lear. Βρήκα κάποιες: τη σκηνή με το μοίρασμα του βασιλείου, τη σκηνή του διωγμού του Ληρ από τις δύο κόρες του, τη σκηνή της συμφιλίωσης Ληρ-Κορδέλιας. Το μόνο πρόβλημα ήταν πως οι υπέροχες αυτές σκηνές δεν ήταν η μια μετά την άλλη, αλλά μεσολαβούσαν πολλές άλλες (εξίσου υπέροχες) σκηνές μεταξύ τους, τις οποίες όμως δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω, γιατί εγώ έψαχνα το κομμάτι των σχέσεων μεταξύ του Ληρ και των παιδιών του και, εν γένει, τα κομμάτια του έργου που αποκαλύπτουν ή υπονοούν ζητήματα γύρω από τις σχέσεις μεταξύ των γενεών. Όλα τα άλλα θέματα στον Βασιλιά Ληρ –από το κράτος και τη φύση ως την τρέλα, τα βασανιστήρια και τις μάχες– δεν χωρούσαν μέσα στην ιστορία του Young Lear, έτσι όπως τον είχα φανταστεί. Επίσης οι ρόλοι του Young Lear ήθελα να είναι μόλις επτά.

Αρχίζω να διαβάζω τις σκηνές του Σαίξπηρ πιο προσεκτικά. Βρίσκω αποσπάσματα από πολλές διαφορετικές σκηνές του έργου με τα οποία συνθέτω καινούριες σκηνές, με μια προσπάθεια στη γλώσσα και τη φόρμα να φαίνονται ως «σαιξπηρικές». Για παράδειγμα, η σκηνή του βασανισμού του Γκλόστερ από τον βασιλιά Ληρ γίνεται μια καινούρια κωμική σκηνή μεταξύ των δύο θυγατέρων του Ληρ στο Young Lear. Χρησιμοποιώ τις ίδιες βρισιές, τις ίδιες προσβολές, τις ίδιες ατάκες, αλλά αφαιρώ όλα τα άλλα πρόσωπα και η σκηνή γίνεται διαλογική. Ο Έντμουντ, ο νόθος γιος, στον κεντρικό του μονόλογο στο Young Lear ενσωματώνει και τα λόγια του Γκλόστερ από τον Βασιλιά Ληρ, και αφηγείται τη σκηνή με τον πατέρα του, η οποία στον Σαίξπηρ είναι διαλογική. Έτσι σιγά-σιγά φτιάχνεται ένα νέος σκελετός, ο οποίος έχει ως βασικούς συνδέσμους τις τρεις σκηνές του Σαίξπηρ που έχουμε δανειστεί σχεδόν αυτούσιες, αλλά συμπληρώνεται από μια σειρά σκηνών «α λα Σαίξπηρ», αποκλειστικά με λόγια από τον Σαίξπηρ, αλλά σε νέες συνθέσεις ούτως ώστε να εξυπηρετείται η νέα ιστορία, η οποία έχει ως εξής:

Ο Ληρ μοιράζει το βασίλειό του στις δύο κόρες του και διώχνει την τρίτη. Ο νόθος γιος του Ληρ [στον Σαίξπηρ ο Ληρ δεν έχει γιο, αλλά στο Young Lear συνθέτουμε τις δύο παράλληλες ιστορίες του πρωτότυπου Ληρ με τις τρεις κόρες του Ληρ και το έναν (τον νόθο) από τους δυο γιους του Γκλόστερ, σαν όλα να ήταν παιδιά του βασιλιά] συνωμοτεί εναντίον του πατέρα του γιατί δεν έχει λάβει μερίδιο από την κληρονομιά, πείθοντας τις δύο αδερφές του να περιορίσουν την εξουσία του πατέρα τους όσο πιο πολύ γίνεται. Ο Ληρ φεύγει διωγμένος. Τον συντροφεύει ένας «Άλλος Άντρας», ο οποίος κι αυτός μιλάει α λα Σαίξπηρ στο νέο έργο. Αυτός ο χαρακτήρας του Young Lear ίσως είναι ο πιο ελεύθερα πλασμένος. Γιατί είναι ο μόνος ο οποίος δεν έχει μόνο σαιξπηρικές ατάκες, αλλά και «σαιξπηρίζουσες». Ο «Άλλος άντρας» είναι στο «πνεύμα» του Τρελού του Βασιλιά Ληρ, χωρίς να τον ακολουθεί κατά γράμμα. Η ιδέα πίσω από το ρόλο αυτό είναι ότι είναι ένας άστεγος ο οποίος τυχαίνει, στο παραλήρημά του, να μιλά με λόγια που θυμίζουν τα λόγια του σαιξπηρικού Τρελού. Μετά, ο άντρας αυτός αποχωρεί κι ο Ληρ μένει ακόμη πιο μόνος. Ο (νόθος) γιος του Ληρ δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια. Αποφασίζει να στρέψει και τις δύο αδερφές του τη μια εναντίον της άλλης με στόχο να κληρονομήσει ο ίδιος την περιουσία που μοίρασε ο πατέρας τους. Το καταφέρνει. Προς το τέλος του έργου ο Ληρ τελικά τον παίρνει χαμπάρι. Η τρίτη κόρη, η διωγμένη, επιστρέφει και επιχειρεί να επαναφέρει την ισορροπία, ίσως να προκαλέσει και μια προσωρινή συμφιλίωση του πατέρα της με την ίδια και τα αδέρφια της, αλλά εκείνος, έχοντας πλήρη συνείδηση πλέον της προδοσίας τους, αποφασίζει πως θα πορευτεί μόνο μαζί της.

Παράλληλα με το σκελετό και αφού είχα πλέον ολοκληρώσει τη δομή του νέου έργου με βάση το πρωτότυπο, μετέφρασα από τα αγγλικά τα αποσπάσματα ή τις φράσεις του Ληρ που χρειαζόμουν, όχι με τη βοήθεια των ελληνικών μεταφράσεων, γιατί ο στόχος του Young Lear ήταν συγκεκριμένος και μπορούσε να εξυπηρετηθεί μόνο από μια νέα μετάφραση, με άλλους στόχους τόσο στη φόρμα όσο και στο περιεχόμενο της απόδοσης. Τη μετάφραση αυτή την έκανα επιθυμώντας μια χρυσή τομή μεταξύ ποίησης και προφορικότητας. Ακολούθησα ένα ρυθμό που πήγαζε από την αγγλική αλλά στόχευε στην ελληνική γλώσσα και δημιουργούσα το νέο κείμενο απαντώντας διαρκώς στο ερώτημα πώς εκείνη τελικά η νέα γλώσσα ποιείται και μιλιέται στον Έλληνα θεατή, παραμένοντας όμως παγκόσμια και όχι ελληνίζουσα.

Και μετά γεννήθηκε η ιδέα που θα γεφύρωνε περισσότερο την ποίηση του κλασικού έργου με το 2016. Προέκυψε σχεδόν τυχαία. Λόγω περιορισμένου χρόνου, έγραφα πριν από την ατάκα κάθε ηθοποιού και το αντίκρισμά της. Δηλαδή, λέει ένας χαρακτήρας μια σαιξπηρική ατάκα, αλλά τι εννοεί από κάτω; Ποιο είναι, με άλλα λόγια, εν δυνάμει το στοιχείο σε κάθε ατάκα του έργου που να έχει σχέση με τη σύγχρονη ιστορία του 2016, αυτή που εξελίσσεται από πέντε σημερινά αδέρφια εντός του θαλάμου ενός νοσοκομείου; Και γεμίζω όλο το έργο με σκηνικές οδηγίες, ατάκα προς ατάκα, τις οποίες προόριζα για τους ηθοποιούς και στις οποίες τόνιζα τι εννοεί ο ήρωας που υποδύονται, κάτω από αυτό που λέει.

Όταν τελείωσα το έργο, το διάβασα στον Άρη. Ενστικτωδώς σκεφτήκαμε πως οι ατάκες αυτές, οι από κάτω –που κανονικά δεν θα λέγονταν αλλά θα υπονοούνταν–, έχουν τη δική τους ζωή. Μετά από μια μεγάλη συζήτηση αποφασίσαμε πως πρέπει να ενσωματωθούν στο έργο μας, όσο τολμηρό και επικίνδυνο κι αν φάνταζε αυτό. Ο Άρης μου πρότεινε τον τρόπο που θα μπορούσαν να ενσωματωθούν οι ατάκες του κάτω κειμένου, με ταυτόχρονη διπλή εκφορά του λόγου σε κάθε ατάκα: ατάκα «Ληρ» κανονική εκφορά / ατάκα «ιστορίας νοσοκομείου» ψιθυριστή εκφορά. Μια σκέψη που άλλωστε ταίριαζε με την ιδέα του παιχνιδιού που εξαρχής υπήρχε ανάμεσα στα πέντε αδέρφια της σημερινής ιστορίας. Αυτό ήταν το σημείο που παρέδωσα το κείμενο σ’ εκείνον. Ο Άρης ουσιαστικά έφτιαξε την τελική μορφή του παιχνιδιού μεταξύ σαιξπηρικού και σύγχρονου κειμένου, το μπρος-πίσω σε κάθε ατάκα, με μια γλώσσα που είχε χρησιμοποιήσει και στην Οικογένεια Τσέντσι, η οποία έχει ως κεντρική φόρμα της την ειρωνεία, την έκπληξη, το χιούμορ και την ατακαριστή σκέψη.

Άρης Ασπρούλης

Ναι, η αλήθεια είναι πως αυτό είναι κάτι που μου αρέσει πολύ. Αυτή η σκηνική πραγματικότητα όπου η ατάκα έχει κυρίαρχο λόγο, και όπου δεν αφήνεται τίποτα να «πέσει κάτω» από κανέναν ήρωα. Πολλές φορές παρακολουθώντας θέατρο ως θεατής απορούσα που οι ατάκες κάποιων ηρώων, πολύ σπουδαίες ή πολύ αιχμηρές, έμεναν αναπάντητες από τους άλλους ήρωες του εκάστοτε έργου στους οποίους απευθύνονταν. Ένα πείραμα όπου αυτό δεν θα συμβαίνει ποτέ, όπου όλα θα απαντώνται επί σκηνής μέσω του λόγου μεταξύ των ηρώων, σε βαθμό εξαντλητικό, είναι και η αιτία που οδήγησε σε αυτήν τη θεατρική γλωσσική φόρμα, η οποία είναι κυρίαρχη και στα δύο έργα μας, την Οικογένεια Τσέντσι, που παρουσιάστηκε σε σκηνοθεσία της Ιόλης στο Ίδρυμα «Κακογιάννης» ακριβώς πριν έναν χρόνο, και τον Young Lear που παρουσίασε η Ιόλη στο Φεστιβάλ Αθηνών το καλοκαίρι και τώρα στο Θέατρο Θησείον.

Συγκεκριμένα για τον Young Lear, όταν η Ιόλη μού παρέδωσε την πρώτη γραφή του έργου και αφού είχαμε αποφασίσει ότι θα χτίσουμε την τελική μορφή του με αυτό το παιχνίδι της πάνω και κάτω ατάκας, τρία ήταν τα επίπεδα που με ενδιέφερε να αναδειχθούν ισότιμα, όπως θα το δούλευα. Πρώτον, το επίπεδο της ρεαλιστικής ιστορίας, ότι δηλαδή έχουμε πράγματι πέντε αδέρφια στον προθάλαμο ενός χειρουργείου που περιμένουν τον πατέρα τους να επιζήσει από μια δύσκολη επέμβαση. Δεύτερον, το επίπεδο του παιχνιδιού, ότι δηλαδή ξεκάθαρα αυτά τα πέντε αδέρφια σταδιακά βυθίζονται στη δίνη της διπλής ατάκας και παίζουν με την καρδιά τους αυτό το εξαντλητικό παιχνίδι που λέγεται Βασιλιάς Ληρ. Για εμάς, άλλωστε, ήταν ξεκάθαρο ότι στην παράσταση δεν παίζονται οι σαιξπηρικοί ήρωες από τους ηθοποιούς, αλλά ότι οι ηθοποιοί ενσαρκώνουν τα πέντε αδέρφια που αποφασίζουν να παίξουν τους σαιξπηρικούς ήρωες. Και τρίτον, το επίπεδο της συνωμοσίας με τον θεατή: ξέρουμε ότι είμαστε σε θεατρική σκηνή, ξέρουμε ότι είμαστε ηθοποιοί, ξέρουμε ότι το ξέρετε ότι είμαστε ηθοποιοί, άρα αν προέκυψε χιούμορ προέκυψε κυρίως από αυτό – από την αυτοϋπονόμευση των ηρώων, η οποία άλλωστε τους καθιστά και πραγματικά τραγικούς.

Ιόλη Ανδρεάδη

Χαιρόμαστε που το έργο μας είχε την τύχη να βρει τόσο ταλαντούχους όσο και ανοιχτούς συνεργάτες. Τους ηθοποιούς Χρηστίνα Γαρμπή, Ελεάνα Καυκαλά, Θύμιο Κούκιο, Μαρία Προϊστάκη, Μιλτιάδη Φιορέντζη, Νεκτάριο Σμυρνάκη, Γιώργο Κισσανδράκη και Δάνη Κατρανίδη –σε ένα ρόλο guest μόνο για τη διάρκεια του Φεστιβάλ–, οι οποίοι με την ευαισθησία, την προσωπικότητα και το χιούμορ τους πλούτισαν τους χαρακτήρες αυτούς. Και τους πολύτιμους συνεργάτες Δήμητρα Λιάκουρα, Περικλή Πραβήτα, Χριστίνα Θανάσουλα, Γιάννη Χριστοφίδη, Γιάννη Γκουντάρα, Νίκο Νικολαΐδη, Γιάννη Παυλόπουλο και Πάνο Μιχαήλ, που ο καθένας μέσα από την ιδιότητά του φώτισαν με δημιουργικό και προσωπικό τρόπο το Young Lear. Ειδική μνεία και ευχαριστίες στον Θοδωρή Κουλεδάκη, εκδότη της Κάπα Εκδοτικής, που με φροντίδα και υψηλή αισθητική εκδίδει τα έργα μας.

Young Lear
Θεατρικό έργο βασισμένο στον «Βασιλιά Ληρ» του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
Ιόλη Ανδρεάδη, Άρης Ασπρούλης
Κάπα Εκδοτική
64 σελ.
ISBN 978-618-5191-34-4
Τιμή: €8,48

 

 

 

Οικογένεια Τσέντσι

Πρωτότυπο θεατρικό έργο εμπνευσμένο από τους «Τσένσι» του Αρτώ και το «Χρονικό» του Σταντάλ
Ιόλη Ανδρεάδη, Άρης Ασπρούλης
Κάπα Εκδοτική
64 σελ.
ISBN 978-618-5191-02-3
Τιμή: €8,48

 

 

Πηγή : diastixo.gr