Henry James: «Η εικόνα στο χαλί» κριτική του Θανάση Λιακόπουλου

2017-04-25 16:10

Ο Χένρι Τζέιμς δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Ρίχνοντας μια γρήγορη ματιά στη βάση δεδομένων της biblionet θα καταλάβουμε το γιατί. Από το 1980 έως σήμερα έχουν μεταφραστεί πάνω από σαράντα βιβλία με το όνομά του, είτε μυθιστορήματα είτε συλλογές με νουβέλες και διηγήματα. Και αν κάποιοι τίτλοι είναι ίδιοι (βλ. Το στρίψιμο της βίδας, Το πορτρέτο μιας κυρίας, Πλατεία Ουάσιγκτον κ.λπ.), αυτό δεν φαίνεται να αποτελεί τροχοπέδη για νέες μεταφράσεις που έχουν πάντα την ίδια απήχηση στους αναγνώστες.

Ο Χ. Τζέιμς, ακόμα και για τους συγκαιρινούς του, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της αμερικανικής λογοτεχνίας, καίτοι έζησε πολλά χρόνια στην Αγγλία με αποτέλεσμα να πάρει και την αγγλική υπηκοότητα, και κύριος εκπρόσωπος του ρεαλισμού στη λογοτεχνία. Οι αφηγηματικές του τεχνικές, με γλώσσα απλή και ύφος λιτό, θεωρείται πως έφεραν στα όριά τους τη νουβέλα και το διήγημα, δύο αγαπημένα είδη του συγγραφέα. Και πώς άλλως αφού από αυτά τα δύο ξεχωρίζουν δύο καταγωγικά κείμενα για την παγκόσμια λογοτεχνία, Το στρίψιμο της βίδας και το Η εικόνα στο χαλί.

Πράγματι, ο Τζέιμς στήνει μια παγίδα σε αυτό το κείμενο, κλείνοντας ταυτόχρονα το μάτι σε κριτικούς και συγγραφείς. Και είναι τόσο ανεπαίσθητο αυτό το κλείσιμο, που μπορεί να θεωρηθεί από ένα περιστασιακό τικ μέχρι το στιγμιαίο βλεφάρισμα από ένα σκουπιδάκι που μπήκε τυχαία στο μάτι. Και ίσως η ουσία του κειμένου να είναι ακριβώς αυτή, ο τίτλος του.

Το Η εικόνα στο χαλί αποφάσισαν οι εκδόσεις Έναστρον να φέρουν στα ελληνικά, σε μια μετάφραση του Δ. Στεφανάκη, ως δεύτερο βιβλίο της νέας σειράς Ξένης Λογοτεχνίας τους, που εγκαινίασαν με τον Συνταγματάρχη Σαμπέρ του Μπαλζάκ. Για το ίδιο κείμενο είχαν προηγηθεί, το μακρινό πια 1991, οι εκδόσεις Άγρα, με μια γλαφυρή μετάφραση της Π. Ισμυρίδου, που συνοδευόταν από τέσσερα δοκίμια χαρακτηριστικά για τον «σάλο» που έχει προκαλέσει, σχετικά με το τι ήθελε να πει ο συγγραφέας με αυτή τη νουβέλα σε κριτικούς, θεωρητικούς της λογοτεχνίας και φιλολόγους.

Η ιστορία έχει ως εξής: νεαρός κριτικός, ο ανώνυμος αφηγητής, καλείται από τον ομότεχνό του Κόρβικ, πολύ πιο έμπειρο, να γράψει μια κριτική για το τελευταίο βιβλίο του Βέρκερ. Πράγματι, γράφει μια πολύ καλή κριτική και σε κάποιο τραπέζι προσκεκλημένος συναντά τον συγγραφέα και περιμένει εντυπώσεις. Η πρώτη εντύπωση είναι αποθαρρυντική, «κοινοτοπίες» όπως αποφάνθηκε ο συγγραφέας, χωρίς να έχει διαβάσει την κριτική. Την ίδια βραδιά κι αφού διάβασε την κριτική, επισκέπτεται τον αφηγητή στο δωμάτιό του διασκεδάζοντας τις εντυπώσεις. Και προσθέτοντας αυτό το κάτι, «την εικόνα στο χαλί», «το νήμα που είναι δεμένα τα μαργαριτάρια μου», ήτοι την ιδέα που διέπει το σύνολο του έργου του, που δεν έχει ακόμα ανακαλύψει κανένας κριτικός, εξάπτει την περιέργεια, αρχικά, του αφηγητή. Με τη σειρά του ο αφηγητής το εμπιστεύεται στον Κόρβικ κι αυτός στην κα. Ερμ, συγγραφέα με την οποία είχε κάποια σχέση. Κι ενώ σε μια άλλη συνάντηση του αφηγητή με τον Βέρκερ, ο συγγραφέας τού επισημαίνει να μην αναφέρει σε κανέναν «την εικόνα στο χαλί» κι ο αφηγητής τού αποκαλύπτει πως το ξέρουν ακόμα δύο άτομα, ο Βέρκερ αποφαίνεται πως «δεν υπάρχει πρόβλημα». Πλην όμως ο Κόρβικ και η Ερμ έχουν μπλεχτεί σε ένα γαϊτανάκι αναζήτησης, που εξιτάρει και τον αφηγητή, και οδηγεί στη λύση τον Κόρβικ, δίχως να το αποκαλύψει σε κανέναν παρά μόνο στην Ερμ, την οποία και παντρεύεται. Στο τέλος η ανακάλυψη αυτή του βαθύτερου νοήματος του συγγραφικού έργου του Βέρκερ δεν γίνεται γνωστή.

Πράγματι, πολλά δεδομένα για μόλις εξήντα κάτι σελίδες κείμενο. Και χιλιάδες τόσες άλλες σελίδες γραμμένες, από τον Τοντόροφ μέχρι και τον τελευταίο φοιτητή αμερικανικής λογοτεχνίας και δημιουργικής γραφής στην Αμερική σήμερα, στην προσπάθεια της λύσης του «μυστηρίου», σχετικά με το τι θέλει να μας πει εδώ ο Τζέιμς. Με αποτέλεσμα να ψάχνουμε κι εμείς αυτό το βαθύτερο νόημα, «την εικόνα στο χαλί» αυτής της νουβέλας του. Κάτι τέτοια όμως δεν κάνουν ένα λογοτεχνικό κείμενο κλασικό;

Πράγματι, ο Τζέιμς στήνει μια παγίδα σε αυτό το κείμενο, κλείνοντας ταυτόχρονα το μάτι σε κριτικούς και συγγραφείς. Και είναι τόσο ανεπαίσθητο αυτό το κλείσιμο, που μπορεί να θεωρηθεί από ένα περιστασιακό τικ μέχρι το στιγμιαίο βλεφάρισμα από ένα σκουπιδάκι που μπήκε τυχαία στο μάτι. Και ίσως η ουσία του κειμένου να είναι ακριβώς αυτή, ο τίτλος του. Θεωρούμε πως υπάρχει, με βάση το κείμενο, αυτή η εικόνα στο χαλί, δηλαδή μια βασική ιδέα που διέπει το λογοτεχνικό έργο του Βέρκερ, το οποίο είναι αξιόλογο και σχετικά αναγνωρισμένο. Και σαφώς αναγνωρίζουμε τη βούληση του κάθε συγγραφέα, όπως και του Βέρκερ, να αναγνωριστεί και να γνωστοποιηθεί αυτή η ιδέα από την κριτική. Πλην όμως, κι εδώ είναι το «λάθος» που εσκεμμένα βάζει ο Τζέιμς να κάνει ο Βέρκερ, δεν αφήνει την κριτική να το ανακαλύψει μόνη της –αν το ανακαλύψει– αλλά παρεμβαίνει ο ίδιος απλώς και μόνο δηλώνοντας την ύπαρξή του. Από κει και πέρα τα πράγματα παίρνουν μόνα τον δρόμο τους. Ο νεαρός κριτικός αποκτά μια εμμονή, τη μεταδίδει στον πιο έμπειρο κριτικό, τον Κόρβικ, του οποίου η εμμονή γίνεται βίωμα, ανακαλύπτει αυτός την ιδέα, σκέφτεται να την κάνει βιβλίο, τη γνωστοποιεί στη γυναίκα που παντρεύεται, ίσως και ως ελατήριο για τον γάμο, πεθαίνει δίχως να προλάβει να την κάνει βιβλίο, το ίδιο και ο Βέρκερ, ακολούθως πεθαίνει και η σύζυγος του Κόρβικ, δίχως να έχει μεταφέρει το «μυστικό» στον δεύτερο σύζυγό της, και το κείμενο τελειώνει με το να μη μάθουμε εντέλει εμείς, ούτε φυσικά ο αφηγητής, αυτό το «θανάσιμο μυστικό».

Εφιστά την προσοχή λοιπόν ο Τζέιμς σε κριτικούς και συγγραφείς, διαχωρίζοντας πολύ έξυπνα τις δουλειές και των δύο. Ο καθείς στον τομέα του. Ο κριτικός που θα πρέπει ανεμπόδιστα και χωρίς παρεμβολές, ακόμα και από τον «καθ’ ύλην αρμόδιο», να κάνει τη δουλειά του, κι ό,τι λαβράκια βγάλει, κι απ’ την άλλη ο συγγραφέας, που έχοντας έναν γενικότερο άξονα ιδεών που διέπει το σύνολο του έργο του, αν θέλει ας τον κάνει πιο εμφανή, προκειμένου να τον ανακαλύψει ο κριτικός και να τον αναδείξει συγχρονικά και όσο είναι εν ζωή ο ίδιος. Γι’ αυτό κι ο Βέρκερ πεθαίνει. Στην πραγματικότητα για να μη δει την «ανακάλυψη» κι όχι τόσο, εντέλει, για να μη μάθει ο αφηγητής την ουσία του έργου του.

Τελειώνοντας να επισημάνουμε πως η λιτή υφολογικά μετάφραση του Δημήτρη Στεφανάκη μάς βοηθάει να πάρουμε τις αποστάσεις μας από το κείμενο με μεγαλύτερη ευκολία και να συμμετέχουμε κι εμείς, ως αναγνώστες, στη λύση αυτού του «μυστηρίου» του Χ. Τζέιμς.  

 

Η εικόνα στο χαλί
Χένρι Τζέιμς
Μετάφραση: Δημήτρης Στεφανάκης
Έναστρον
72 σελ.
ISBN 978-618-5055-53-0
Τιμή: €8,00

 

 

 

πηγή : diastixo.gr