«Giuseppe Ungaretti: για την ποίηση και τη ζωή» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

Ο Τζουζέππε Ουνγκαρέττι είναι μια εμβληματική παρουσία στην ποίηση του εικοστού αιώνα. Η επίδραση που άσκησε παγκοσμίως είναι πολύ μεγάλη και ιδιαίτερης σημασίας. Το βιβλίο που αναφέρεται σ’ αυτόν, με την εισαγωγή, τη μετάφραση και τα σχόλια του Γιάννη Η. Παππά, φέρει ως τίτλο το όνομα του Ιταλού ποιητή και υπότιτλο «για την ποίηση και τη ζωή», καθορίζοντας με σαφήνεια το περιεχόμενό του. Απαρτίζεται από την «Εισαγωγή» και τέσσερα κεφάλαια: «Ο Ουνγκαρέττι μιλάει για τη ζωή του», «Περί ποιήσεως», «Η ποίηση δεν ορίζεται», «Μπρούνα Μπιάνκο: η σχέση με τον ποιητή» και ολοκληρώνεται με φωτογραφίες, εργογραφία και σημειώσεις.

Ο Γιάννης Η. Παππάς στην «Εισαγωγή» του μας δίνει το περίγραμμα της ζωής και του έργου του μεγάλου ποιητή, τις πηγές της έμπνευσής του, τις εκλεκτικές του συγγένειες, το εύρος των επιλογών του.

Στο πρώτο κεφάλαιο, ο Ουνγκαρέττι αυτοπαρουσιάζεται και κερδίζει τον αναγνώστη με τον συναρπαστικό τρόπο αφήγησής του. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, μας λέει. Δύο χρόνων παιδί έχασε τον πατέρα του και έζησε σε μόνιμο πένθος, πλάι στη μητέρα του. Ο καλύτερος φίλος των παιδικών του χρόνων ήταν ο Άλτσιντε, ωραίος σαν αρχάγγελος, μια από τις πιο συγκινητικές αναμνήσεις της ζωής του. Η Αλεξάνδρεια είναι «μια πόλη χωρίς ένα μνημείο» που να θυμίζει το παρελθόν της. Μια πόλη αντικατοπτρισμός της Ιταλίας, με το λιμάνι που κοιτάζει μπροστά και με την έρημο πίσω που καίει τα πάντα και εξάπτει τον αισθησιασμό του. Επίσης, είναι η εξορία του, αφού πατρίδα του είναι η Λούκα. Γεννήθηκε στα όρια της ερήμου και αυτή η αίσθηση είναι το πρώτο κίνητρο της γραφής του. Όλες οι χώρες της Ανατολής μπορεί να έχουν τις Χίλιες και μία νύχτες τους, η Αλεξάνδρεια έχει την έρημο. Η αραβική ποίηση είναι ένα αποτύπωμα, αλλά δεν είναι χρώμα, είναι μουσική, ένα uahed, ένα μακρόσυρτο ουρλιαχτό.

Η ποίηση επιβεβαιώνει πάντα την ακεραιότητα, την αυτονομία, την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

Ο Ουνγκαρέττι φέρει στις αποσκευές του την κληρονομιά της ιταλικής, γαλλικής και αραβικής γλώσσας και πολιτισμού. Έδειξε ενδιαφέρον για κάθε πνευματική κίνηση του καιρού του, συνδέθηκε με τους Φουτουριστές, Συμβολιστές, τον Έλιοτ, τους Υπερρεαλιστές και γενικώς με όλα τα παγκόσμια κινήματα. Η εμπειρία του πηγάζει από τον πόλεμο και στο έργο του προσπάθησε να αναδείξει τη σύγχυση του ανθρώπου της εποχής του. Σημαντικές επιρροές δέχτηκε από τον Λεοπάρντι. Γύρω στα 1906 γνώρισε το έργο του Μαλλαρμέ και τον σαγήνευε η μουσική των λέξεων. Μετά ήταν ο Μπωντλέρ. Μετά ο Νίτσε. Σημαντική αναφορά κάνει και στον Ενρίκο Πέα και στην κόκκινη παράγκα του, «Baracca rossa», όπου μαζεύονταν οι Σοσιαλιστές και Αναρχικοί από όλα τα μέρη του κόσμου. Στην Αλεξάνδρεια, σε μια λογοτεχνική συντροφιά, συναντήθηκε και με τον Καβάφη, του οποίου πλέκει το εγκώμιο γιατί οι συζητήσεις μαζί του ήταν «πλούτος απαράμιλλος». Στον Καβάφη έβρισκε πως ούτε η γλώσσα ούτε η Αλεξάνδρεια του κρατούσαν μυστικά. Ήταν ένα χωνευτήρι, όπου είχαν συναντηθεί ο αιγυπτιακός πολιτισμός στη δύση του, ο ελληνικός στο «απόγειο της παρακμιακής του κομψότητας» και ο ρωμαϊκός, τόσο εξαπλωμένος ώστε να θεωρεί εαυτόν σε άνθηση παρότι βρισκόταν ήδη σε μαρασμό.

Όταν πήγε στην Ιταλία, εντυπωσιάστηκε από τα βουνά της που στέκονται ενάντια στον χρόνο. Το Παρίσι ήταν η οφθαλμαπάτη και η ανάμνηση της φινέτσας. Στο Μιλάνο η ομίχλη. Τελικά, από το απεριόριστο της ερήμου βρέθηκε στο άναρχο, στην εσωτερική αναστάτωση και στην πλήρη ελευθερία. Πολύ αργότερα τον εντυπωσίασε η αρχιτεκτονική στη Γαλλία και, ανάμεσα σε άλλα, ο ναός της Chartres. Η Ιταλία τον δυσκόλεψε. Αγάπησε τη Ρώμη, όταν κατάλαβε το μπαρόκ, και ήταν ο Μιχαήλ Άγγελος που του έδειξε τον δρόμο. Στο μπαρόκ του συναντώνται οι Θέρμες του Διοκλητιανού, η Σάντα Μαρία των Αγγέλων, το Καπιτώλιο, η Καπέλα Σιξτίνα, «έργα όπου ο Μιχαήλ Άγγελος ενύφανε τα πάντα», τη Φύση, τον Πλάτωνα και τους μαθητές του, τον Χριστό με απόγνωση, το σώμα με την ίδια απόγνωση και αυτά είναι στοιχεία που ανιχνεύονται παντού στη Ρώμη. Μιλάει με αγάπη για τον Γκιγιώμ Απολλιναίρ και για την περίεργη συγκυρία να πεθάνει την ώρα που ο λαός, γιορτάζοντας την ημέρα της ανακωχής, φώναζε «Κάτω ο Γκιγιώμ», εννοώντας βέβαια τον Γουλιέλμο Α’, αυτοκράτορα της Γερμανίας. Στη συνέχεια αναφέρεται στον Μοντιλιάνι και όλους εκείνους του μυθικούς ανθρώπους που σήκωσαν τη σημαία της επανάστασης στην Τέχνη.

Ακολουθεί η συνέντευξη «Περί ποιήσεως», όπου η συζήτηση συγκλονίζει κάθε ενδιαφερόμενο και ας έχει διαβάσει και ας έχει ακούσει πολλές φορές, με παρεμφερή τρόπο, τα ίδια πράγματα. Δεν είναι τα εξωτερικά γεγονότα που κάνουν τους συγγραφείς, λέει. Όμως, ο συγγραφέας ζει μέσα στην Ιστορία, στην οποία πρέπει να βάλει τη δική του σφραγίδα. Η ποίηση δεν ορίζεται. Η ποίηση είναι ταρακούνημα. Ο ποιητής δεν προπαγανδίζει, κάθε ποιητής είναι και ένας ποιητικός τρόπος. Κάθε καινούριο έργο φέρνει στον κόσμο επανάσταση, έχει ανάγκη από διδασκαλία, διάδοση, μυθοποίηση. Θα ήταν παράλογο να γράφει κανείς χωρίς να έχει στον νου του τον αναγνώστη. Δεν υπήρξε ποτέ διαζύγιο ανάμεσα στο κοινό και στον καλλιτέχνη, οι δυσκολίες είναι άλλης μορφής. Η ποίηση επιβεβαιώνει πάντα την ακεραιότητα, την αυτονομία, την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

Στη συνέντευξή του στην τηλεόραση της RAI, 1961, μιλάει πάλι για τη ζωή του, τα επαγγέλματα που άσκησε (δημοσιογράφος, καθηγητής), για την αυθεντικότητα των νέων, επειδή είναι αδοκίμαστοι. Μιλάει για τους ποιητές όλων των εθνικοτήτων που συγκεντρώνονταν κάθε Τρίτη γύρω από τον «πρίγκιπα» Paul Fort, στο πριγκιπάτο Café La Closerie de Lilas, για το μυστικό της ποίησης. Η ποίηση είναι ένα δώρο, καρπός μιας ευνοϊκής στιγμής, υποστηρίζει, και κάθε ποιητής πρέπει ελεύθερα να εκφράσει την ιδιαιτερότητά του.

Το 1936 ταξίδεψε στην Αργεντινή, όπου του προσφέρθηκε θέση Ιταλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο. Αλλά τα πολιτικά πράγματα τον υποχρέωσαν το 1942 να επιστρέψει στην Ιταλία. Το 1966 ξαναβρέθηκε στη Λατινική Αμερική, όπου γνώρισε τη νεαρή ποιήτρια Μπρούνα Μπιάνκο. Η γνωριμία εξελίχτηκε σε φλογερό έρωτα, δείγμα του οποίου μας δίνει η επιστολή από τη Ρώμη, στις 8 Αυγούστου 1967, καθώς και εξομολογητικά σχόλια που αφορούν τον χαρακτήρα του και τη βαθιά ευαίσθητη ψυχή του.

Οι φωτογραφίες, οι διευκρινιστικές σημειώσεις και η εργογραφία συμπληρώνουν το βιβλίο, η μελέτη του οποίου είναι μια συναισθηματική εμπειρία και ένα διανοητικό κέντρισμα.

Giuseppe Ungaretti: για την ποίηση και τη ζωή
Κείμενα, συνεντεύξεις, επιστολές
εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια: Γιάννης Η. Παππάς
(.poema..) εκδόσεις
88 σελ.
ISBN 978-618-5142-03-2
Τιμή € 9,00

Πηγή : diastixo.gr