Florian Illies: «1913, η χρονιά πριν από τη θύελλα» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ

2016-11-01 19:22

Μηνολόγιο μιας χρονιάς πριν από τον πρώτο μεγάλο πόλεμο που ξεκίνησε από την Ευρώπη και συγκλόνισε όλο τον κόσμο είναι το βιβλίο 1913, η χρονιά πριν από τη θύελλα, την οποία ο συγγραφέας Florian Illies ξαναζεί μήνα μήνα για να δει πώς διαμορφώνεται το τοπίο λίγο πριν την έκρηξη. Δώδεκα μήνες, δώδεκα βήματα, και κάθε βήμα και ένα περιστατικό που φέρνει στο φως κρυμμένα μυστικά, ιδιοτροπίες, εμμονές, ιδεοληψίες, συντυχίες, συγκυρίες, τροπές, ανατροπές, δυσάρεστα, παράξενα, ερήμην των πολιτικών πραγμάτων που αφανώς βράζουν. Οι τέχνες σαν Βάκχες οργιάζουν στον Κιθαιρώνα και η σφαγή που θα ακολουθήσει δεν φαίνεται, δεν προμηνύεται τίποτα κακό, απλώς το ξέρουμε και μας προϊδεάζει ο τίτλος, αφού από το μέλλον κοιτάμε στο παρελθόν. Βιώνουμε όμως το παρελθόν ως παρόν μέσα από την άνετη, ερευνητική και αποκαλυπτική ματιά του συγγραφέα. Η Χρονιά πριν από τη θύελλα είναι ο παράδεισος του αναγνώστη.

Σαν όλα τα σημαντικά γεγονότα και πρόσωπα να είχαν ραντεβού το 1913. Δεν πρόκειται για απλά και καθημερινά πράγματα και πρόσωπα, αλλά για σπουδαία, που κάτι έκαναν, είπαν, έγραψαν, ζωγράφισαν, συνέθεσαν, πυροβόλησαν, συνωμότησαν, δείλιασαν, φιλήθηκαν, παντρεύτηκαν, χώρισαν, προχώρησαν, πισωδρόμησαν ή απλώς περπάτησαν σ’ ένα πάρκο. Ένα κολάζ από εικόνες, ψηφίδες πολιτισμού, δημιουργίες, πρωτοπορίες αλλά και ανθρώπινα ψυχικά τοπία, ανησυχίες που κατέληξαν σε δράματα. Άνθρωποι λαμπεροί της τέχνης, που δεν είναι καθόλου λαμπεροί στην ιδιωτική τους ζωή.

Ο Τ. Σ. Έλιοτ λέει πως «η ζωή δεν τελειώνει μ’ έναν πυροβολισμό», αρχίζει όμως μ’ έναν πυροβολισμό για τον Λούις Άρμστρογκ. Όταν ο δωδεκάχρονος Λούις έριξε μια μπαλοθιά για να χαιρετίσει το 1913, η ενθουσιώδης πράξη του τον οδήγησε στο αναμορφωτήριο και του άλλαξε τη ζωή, γιατί εκεί το πάρα πολύ άτακτο παιδί πήρε από τον απελπισμένο διευθυντή μια τρομπέτα, να παίζει για να μην ατακτεί. Κι έτσι άρχισε η καριέρα ενός μύθου. Ουδέν κακόν αμιγές καλού, λέει μια αρχαία ελληνική παροιμία, και όχι απλώς «καλού», φυτίλι έκρηξης μιας καταπληκτικής καλλιτεχνικής καριέρας, ισοδύναμης με τη δολοφονία στο Σεράγεβο και τα συνακόλουθά της.

Η Χρονιά πριν από τη θύελλα είναι ένα βιβλίο γραμμένο με κέφι και άνεση, γεμάτο από τη χαρά της δημιουργίας που προηγήθηκε του μεγάλου πολέμου.

Η πρωτοχρονιά του 1913 συνδέεται και με μια φαντασίωση του Κάφκα, μόλις τελείωσε τη Μεταμόρφωση και επρόκειτο να παντρευτεί την αγαπημένη του Φελίτσε, αισθανόμενος την πορεία προς το γάμο ως πορεία προς τη λαιμητόμο. Λίγους μήνες μετά, αφού την ικέτευσε να βρει μία ώρα έστω να τον δει κι εκείνη βρήκε, ο Κάφκα επικαλέστηκε χίλιες προφάσεις για να μην τη δει. Είναι ο ίδιος που έγραψε τη Δίκη και τον Πύργο! Και μετά αναρωτιέται γιατί η Φελίτσε δεν απαντά στα γράμματά του. Η Μόνα Λίζα που έχει χαθεί από το 1911 είναι ακόμα –στα 1913– χαμένη. Ανακρίνεται ο Πικάσο, αλλά έχει άλλοθι, ενώ οι πενθούντες θαυμαστές της εναποθέτουν λουλούδια στον κενό τοίχο του Λούβρου. Ο Στάλιν με ονόματα πλαστά, ένα ελληνικό και ένα γεωργιανό, άπλυτος, χτυπημένος στο γόνατο, αφού νίκησε εφτά φορές τον Λένιν στο σκάκι, φτάνει στην Αυστρία, στο συμπεφωνημένο μέρος. Η Λου Αντρέας Σαλομέ και οι επιφανείς άντρες γύρω της, καθένας και μια ιδιότητα, ειδικότητα, εμπνέουν τον Βίντεκιντ να γράψει τη δική του Λούλου. Πλάγιος τρόπος για να μας πει την άποψή του για τη Λου; Ποιος ξέρει.

Οι επιφανείς έχουν προκαταλήψεις; Ναι. Ο Γκαμπριέλε ντ’ Ανούντσιο (ο Γαβριήλ του Ευαγγελισμού) φοβάται το 13, γι’ αυτό γράφει 1912+1. Το ίδιο και ο Άρνολντ Σένμπεργκ, που επινόησε τη δωδεκατονική μουσική. Δεν έχει έργο με νούμερο «13», ενώ από το «Μoses und Aaron» αφαίρεσε ένα «α» για να τα περιορίσει τα γράμματα σε δώδεκα. Γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου, τον τρομοκρατούσε η Παρασκευή και 13 και τελικά πέθανε Παρασκευή και 13. Από αυτό που φοβάσαι δεν γλιτώνεις. Το 1913 ο Κίρχνερ φιλοτεχνεί τον πίνακα «Η κρίση του Πάρι». Ο Πάρις είχε να διαλέξει ανάμεσα σε τρεις θεές και ο Κίρχνερ σε πάμπολλες θνητές της αγοράς.

Στα θαύματα του έτους ανήκει η προτομή της Νεφερτίτης που αναδύεται από τους αιώνες στο 1913, επίσης το άλμα που έκανε ο Αυστριακός αθλητής του πατινάζ Άλοϊς Λουτς, μια περιστροφή πάνω στον πάγο που ισοδυναμεί ίσως με το βήμα που επεχείρησε ο Κούρος για να γίνει π.χ. Ερμής ή κανόνας του Πολυκλείτου. Μια σημαντική στιγμή που ακυρώνει όλο το πριν για να δώσει ώθηση στην κίνηση, που δεν είναι πια εκτίναξη του σώματος στο χώρο αλλά του πνεύματος στον αέρα, στην έμπνευση που δίνει φτερά στον καλλιτέχνη. Η Βιρτζίνια Γουλφ ολοκληρώνει στις 9 Μαρτίου του 1913 το Ταξίδι της που έγραφε επί έξι χρόνια, ημέρα γενεθλίων και ενηλικίωσης της ερωμένης της. Θα το εκδώσει ο ετεροθαλής αδελφός της που την κακοποιούσε μαζί με τον αδελφό του όταν ήταν μικρή. Το βιβλίο δεν κινήθηκε καλά στην αγορά, για πολλά χρόνια, κι έτσι τα κρυμμένα μυστικά παρέμειναν μυστικά.

Ο πρισματικός παράδεισος του βιβλίου στέλνει αστραψιές. Ακόμα και το «κακό» σχόλιο είναι απολαυστικό. Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ, ο τριανταπεντάχρονος μισάνθρωπος, αντικοινωνικός μαθηματικός έγραψε το μνημειώδες έργο Η παρακμή της Δύσης. «Είμαι ο τελευταίος του είδους μου», λέει, «όλα τελειώνουν. Τα βάσανα της Δύσης είναι ορατά». Τελικά, ήταν εκατό χρόνια μπροστά από την εποχή του. Και όταν βυθίστηκε ο Τιτανικός το 1912, αυτός είδε στο τραγικό γεγονός ένα μεγάλο συμβολισμό. Ήταν ο πολιτισμός που βυθιζόταν αργά αργά, πιο αργά από ένα υπερωκεάνιο.

Οι τέχνες σαν Βάκχες οργιάζουν στον Κιθαιρώνα και η σφαγή που θα ακολουθήσει δεν φαίνεται, δεν προμηνύεται τίποτα κακό, απλώς το ξέρουμε και μας προϊδεάζει ο τίτλος, αφού από το μέλλον κοιτάμε στο παρελθόν.

Η Χρονιά πριν από τη θύελλα είναι ένα βιβλίο γραμμένο με κέφι και άνεση, γεμάτο από τη χαρά της δημιουργίας που προηγήθηκε του μεγάλου πολέμου. Ο συγγραφέας Florian Illies, αφού έκανε το γύρο του κόσμου και του χρόνου, ταξίδεψε σε όλες τις εποχές, με τρένα και άμαξες, διέσχισε βουνά και δάση, μπήκε σε μουσεία, ατελιέ, βιβλιοπωλεία, δωμάτια συγγραφέων, μίλησε με ανθρώπους, έστησε αυτί στα λόγια των καλλιτεχνών, κοίταξε με την καλειδοσκοπική ματιά του, πλατιά και βαθιά, στο μυαλό και στην ψυχή, τα είδε και τα άκουσε όλα και, τέλος, τα συμπύκνωσε όλα σε έναν χρόνο, στο 1913. Όλα; Μα γίνεται αυτό; Γίνεται, και θα το καταλάβει αμέσως ο αναγνώστης, όταν θα πάρει το βιβλίο στα χέρια του και καταγοητευμένος θα τρώει τις σελίδες και δεν θα χορταίνει. Χρειάστηκαν σχεδόν πέντε χιλιάδες φασιανοί για να χορτάσουν το κυνήγι τους ο Γεώργιος ο Ε΄ της Αγγλίας και ο διάδοχος του αυστριακού θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος. Πέντε χιλιάδες φασιανοί και τετρακόσιες πενήντα αγριόπαπιες δέχτηκαν τα πυρά των υψηλών σκοπευτών, έτσι, για απόλαυση. Πριν μπει το 1914, στις 31 Δεκεμβρίου, πέρασε τα σύνορα η Μόνα Λίζα και ξαναπήρε τη θέση της στο Λούβρο που το «είχε εγκαταλείψει... ως πίνακας και επέστρεψε τώρα σαν αίνιγμα». Και το αίνιγμα παραμένει, όχι ως χαμόγελο, αλλά ως ερώτημα: Τόση κίνηση, τόσο πάθος για τέχνη, ζωή, έρωτα, για να ξημερώσει το 1914, η χρονιά της θύελλας; Τελικά δεν είναι το «13» γρουσούζικο κι ας το φοβάται ο Σένμπεργκ και ο Ντ’ Ανούντσιο. Το «14» είναι. Το βιβλίο πάντως είναι τυχερός όποιος το διαβάσει.

1913, Η χρονιά πριν από τη θύελλα
Florian Illies
Μετάφραση: Ειρήνη Διάδου
Utopia
416 σελ.
ISBN 978-618-5173-12-8
Τιμή: €18,50

 

Πηγή : diastixo.gr