Ελληνική πεζογραφία-Βαγγέλης Σωτήρης: «Πορτοκαλί φάκελος» κριτική της Τούλας Ρεπαπή

2016-09-20 23:06

Πορτοκαλί φάκελος. Ένα βιβλίο του Βαγγέλη Σωτήρη που κρύβει μέσα του δεκαπέντε ιστορίες. Όλες έχουν το ίδιο χαρακτηριστικό. Μια πορτοκαλί πινελιά να τις χρωματίζει αλλά και να τις συνδέει με τον δημιουργό τους.

Ο Βαγγέλης Σωτήρης ζωντανεύει τις αφηγήσεις του με το να μπαίνει όλο και πιο βαθιά μέσα στην ψυχή των ηρώων, και περιγράφοντας τις αδυναμίες τους καθιστά το κείμενο συγκινητικό, απογυμνώνοντας στις σελίδες τον μόνο του πρωταγωνιστή, τον άνθρωπο.

Μέσα σε αυτές, μια πολυπολιτισμική παγκοσμιοποιημένη κοινωνία –άσπροι, μαύροι, κίτρινοι, κόκκινοι και πορτοκαλί– μάχεται όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να εξασφαλίσει το χώρο της. Ένας φυλακισμένος, που άρπαξε από τον δρόμο μια πορτοκαλί βαλίτσα και σε λίγο αποφυλακίζεται, δέχεται στο κελί του έναν αιμόφυρτο νεοσυλληφθέντα. Αφήνοντάς τον να συνέλθει, του αφηγείται για την αιτία που τον έπιασαν. Λίγο πριν αποφυλακιστεί, μια πληροφορία θα τον αφήσει άφωνο. Στο μπάρ «Ντόλυ», καμπαρέ, κονσομασιόν, χρυσά και ασημένια κορίτσια δουλεύουν εκεί. Μέσα σε αυτά κι η Έμα. Δεν θέλει να γίνει ένα ασημένιο κορίτσι. Πρέπει να κερδίζει περισσότερα για τον γιο της, με το πορτοκαλί μπουφάν. Μια γερόντισσα εισβάλλει στο διπλανό διαμέρισμα ενός νεαρού ζευγαριού. Κοιμούνται ημίγυμνοι. Ένα πορτοκαλί σουτιέν είναι πεταμένο κάτω. Η γερόντισσα αναρωτιέται. «Πόσα βήματα έχει ο καθένας μέσα του;». Στον «Ονειροχρόνο» η Βάλια με το πορτοκαλί νύχι ζει εκεί που μπλέκεται η πραγματικότητα με τη φαντασία, το όνειρο, τους φόβους, τους πόθους... Και ο «Ορέστης» με το πορτοκαλί πουκάμισο πουλά τον εαυτό και το σώμα του για να ζήσει. Αλλού, ο Πέτρος είναι ο μόνος κάτοικος του Χίλτον και βρίσκει κάτω από την μπάρα του μπαρ μια γυναικεία τσάντα. Μέσα της ο πρώτος τόμος μιας ιστορίας φανταστικής. Ο Πέτρος –μετά την καταστροφή– είναι μόνος πια στους δρόμους σαν να είναι ο μοναδικός κάτοικος της Γης, ενώ ένα δίτομο άριστα δομημένο μυθιστόρημα, Ο κόσμος της παγωμένης κοιλάδας, γίνεται η εμμονή του. Εκεί, εκφυλισμένες κοινωνίες ζουν σε σπηλιές. Ένα μήνα μετά, σ’ ένα κατεστραμμένο βιβλιοπωλείο βρίσκει και τον δεύτερο τόμο, με τον τίτλο Η εξορία που ήρθε. Εκεί, ένας άλλος κόσμος υπάρχει. Όμως, ένα ταξίδι δίνει νόημα στη ζωή του, ενώνοντας δύο ανθρώπους. Αυτόν που θα το κάνει –τον Πέτρο– και την Άννα που θα δέχεται την πληροφόρηση από τα σημεία που πέρασε. Το βουνό των Κενταύρων και η κόμη της Βερενίκης δίνουν μιαν άλλη διάσταση αλλά και σχέση στους ήρωες και στο κείμενο σε συνάρτηση με το χρόνο. Ο Πέτρος ένα φως βλέπει μόλις ξυπνά, εκτυφλωτικό, κυματιστό, πορτοκαλί. Φωτιά!

Πόσο άραγε απείχε η ιστορία του βιβλίου από την πραγματικότητα του Πέτρου; Ιστορίες μπλεγμένες μεταξύ τους, με κοινά σημεία: καταστροφή και ερήμωση και η αναζήτηση του ανθρώπου για το ταξίδι μιας καλύτερης ζωής. Και ποια είναι άραγε η συσχέτιση για τον συγγραφέα; Μήπως θέλει να χτυπήσει ένα καμπανάκι για το αύριο, του σήμερα, που όλοι μας ξέρουμε και ζούμε; Μήπως μιλά για παράλληλα σύμπαντα; Ή μήπως γράφει τη δική του ιστορία, εμπνευσμένος από την υπέροχη, πολυβραβευμένη κινηματογραφική ταινία Mad Max, ενώ,σε κάποια άλλα σημεία θυμίζει το Όσα παίρνει ο άνεμος. Το διήγημα αυτό είναι το σημαντικότερο σε σύλληψη και έκταση, και δικαίως είναι τοποθετημένο στο μέσον του βιβλίου.

Στo «Η εξοχότατη υποψηφία της ΑΤΛΑΣ», από ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι γυναικών –Κατερίνα και Νάγια– η δεύτερη πάει για συνέντευξη σε μια εταιρεία επικοινωνίας, που τα γράμματά της είναι σκαλισμένα στον τοίχο σε χρώμα πορτοκαλί. Της δίνουν ένα παράξενο ερωτηματολόγιο, το απαντά επιτυχώς και την ενημερώνουν πως πρέπει να περάσει στο δεύτερο στάδιο της συνέντευξης – ή μήπως στη δεύτερη πίστα; Εκεί, σαν Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, θα ζήσει την πραγματικότητα των ερωτήσεων και των απαντήσεών της. Στο «Ο καπνιστής που βρήκε δύο ρακούν», ένα φάντασμα με πορτοκαλί εσώρουχα έχει έφεση στη στατιστική. Είναι πολλά χρόνια εκεί. Στη Σταδίου, στο άγαλμα του Κολοκοτρώνη, διηγείται την αναλογία όσων συμβαίνουν: πόσες χιλιάδες αυτοκίνητα πέρασαν από το σημείο αυτό, οι εκατόν πέντε πατημένες τσίχλες, πόσες χιλιάδες περιστέρια έφαγαν κουλούρι στα τριακόσια πλακάκια, πόσες χιλιάδες φούστες γυναικών ανέμισε το αεράκι από τον Εθνικό Κήπο...

Οι ήρωες του Βαγγέλη Σωτήρη είναι παιδιά ενός κατώτερου Θεού που μοχθούν και πουλιούνται για να ζήσουν. Ζουν μέσα στην έλλειψη, την απουσία και το κενό, σε μια κοινωνία που τους δίνει την ψευδαίσθηση πως είναι κομμάτι της.

Στο « Το δάκτυλον επί των τύπων των ήλων», η ψυχολογία παραδέχεται πως το πορτοκαλί χρώμα είναι προορισμένο να ισορροπεί και να ανοίγει το υποσυνείδητο. Οι υποψήφιοι θα περάσουν ένα σκληρό τεστ αντοχής νεύρων, παραπέμποντας στην κινηματαγραφική ταινία Το Πείραμα. Στο διήγημα «Στην οδό Μεταμόρφωσης», υπάρχει ένας εύσωμος πορτοκαλί δράκος. Εκεί ζει μια σουρεάλ κοινωνία ζώων. Στο «Η μούσα της γειτονιάς», η Ειρήνη δουλεύει στο καφέ Σιντάρ που έχει μια πορτοκαλί ξύλινη πρόσοψη. Η Ειρήνη σώθηκε από τα χέρια του δολοφόνου όταν μετέτρεψε το ρόλο της από θύμα σε συνεργό του. Πιο κάτω, στο «Στη σκιά του ράμφους», ο γερο-Νταν με την πορτοκαλί καλύβα –σαν σενάριο αμερικάνικης ταινίας θρίλερ– είχε βρει τον Θάνο, τότε που παιδάκι είχε χαθεί στο δάσος. Γι’ αυτό κι ο Θάνος αργότερα, όταν μεγάλωσε, πήγε να τον ευχαριστήσει. Ήθελε επίσης να του πει το πώς σκοτώθηκαν οι γονείς του την ημέρα που ο πατέρας του τον είχε πάρει μαζί του για κυνήγι. Στο «Δύσπνοια», ο Άρης ύστερα από δύο χρόνια σχέσης, στα γενέθλια της κοπέλας του, την ζητά σε γάμο. Αυτή δέχτηκε και όταν τελείωσε η γιορτή του είπε πως από ευγένεια δέχτηκε. Δεν το εννοούσε. Από εκείνη τη στιγμή ο Άρης έχασε τον εαυτό του. Αλλά και το μέτρημα του χρόνου. Ένιωθε το χρόνο να περνά, να χάνεται, και αυτός στάσιμος. Κολλημένος εκεί. Ζούσε στις μαύρες ζώνες του. Ήθελε να φύγει. Ήθελε να μπαρκάρει, να γίνει ναυτικός. Έτσι, γνώρισε τη Νέιλα με το πορτοκαλί νύχι... Και τέλος, το «Η καταγραφή». Όπου, σ’ έναν μεταλλαγμένο κόσμο, ένα μεταλλαγμένο δελφίνι με μια πορτοκαλί μηχανή καταγράφει το παράδοξο της ανθρώπινης ιστορίας.

Οι ήρωες του Βαγγέλη Σωτήρη είναι παιδιά ενός κατώτερου Θεού που μοχθούν και πουλιούνται για να ζήσουν. Ζουν μέσα στην έλλειψη, την απουσία και το κενό, σε μια κοινωνία που τους δίνει την ψευδαίσθηση πως είναι κομμάτι της. Ζουν εγκλωβισμένοι, δίπλα σε φαντάσματα, με τα δάκρυα τους να είναι στεγνά ή δυσεύρετα. Είναι τύποι περιθωριακοί στην πλειόνοτητά τους, που παλεύουν με τη ζωή και τους δαίμονές τους. Η μόνη φυγή και διέξοδός τους είναι το «ταξίδι». Και ενώ κάποιες ιστορίες θα μπορούσαν να είχαν συμβεί στην πολύχρωμη κοινωνία της Αμερικής, ο συγγραφέας δείχνει πως θα μπορούσαν να συμβαίνουν και εδώ ή παντού, αποκαλύπτοντας πως ο άνθρωπος είναι παντού ο ίδιος. Δίνει έμφαση στη ζωή των ναυτικών, παρουσιάζοντάς τη γεμάτη από τη στέρηση της ανθρώπινης παρουσίας –ιδιαίτερα του αντίθετου φύλου– αλλά ταυτόχρονα και γεμάτη από θυμό, εκρήξεις και σπατάλη του χρήματος και του εαυτού τους, στην προσπάθειά τους να προλάβουν να ζήσουν ό,τι η θάλασσα τους στέρησε. Μοιάζει οι ναυτικοί να ταξιδεύουν για να βρουν κάτι. Πρώτα από όλα τον εαυτό τους. Ωστόσο, ο ίδιος τους χαρακτηρίζει «ναυάγια εν πλω». Ίσως και όλους τους ήρωές του να τους βλέπει σαν τους «ναυτικούς/ναυαγούς» της ζωής. Ο Β.Σ. ζωντανεύει τις αφηγήσεις του με το να μπαίνει όλο και πιο βαθιά μέσα στην ψυχή των ηρώων, και περιγράφοντας τις αδυναμίες τους καθιστά το κείμενο συγκινητικό, απογυμνώνοντας στις σελίδες τον μόνο του πρωταγωνιστή, τον άνθρωπο. Παράλληλα, με τις τόσο παράξενες και ασυνήθιστες ιστορίες του, αποκαλύπτει την πληθωρικότητα του κόσμου που μπορεί και πλάθει, και ίσως με το πρώτο διήγημα και το τελευταίο να θέλει να δείξει το παρόν και το μέλλον του κόσμου. Τη σύγχυση μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας και το θλιβερό επερχόμενο αποτέλεσμα αυτής, τη μετάλλαξη.

Η γραφή του Βαγγέλη Σωτήρη αποτυπώνεται με ροή λόγου, ενώ μικρές κοφτές προτάσεις δίνουν ταχύτητα στο κείμενο, εξοστρακίζοντας οτιδήποτε περιττό. Εικόνες, εικόνες, εικόνες ενός ασυνήθιστου κόσμου χτίζουν ένα παράξενο σύμπαν, που ζωντανεύει με διαφορετικά είδη γραφής, αποκαλύπτοντας τη δεινότητα της πληθωρικής έκφρασης του συγγραφέα. Με γλαφυρές, λεπτομερείς περιγραφές που αποπνέουν έλλειψη, στέρηση, αναζήτηση και απογοήτευση, αποδίδει –μέσα από τους ήρωές του– όλα τα πρόσωπα της κοινωνίας. Οι ζωντανοί διάλογοι μετατρέπουν το κείμενο σε ανάγλυφο, γεννώντας συγχρόνως άπειρα συναισθήματα. Ταυτόχρονα, το κείμενο αποπνέει έναν ρεαλισμό που τσακίζει κόκκαλα. Πολλές από τις αφηγήσεις παραπέμπουν σε κινηματογραφικές ταινίες, με ευφάνταστη και ασυνήθιστη πλοκή και εξέλιξη να τις χαρακτηρίζει. Έτσι, πλάθει/απεικονίζει έναν παράξενο κόσμο γεμάτο φαντασία. Ο συγγραφέας μοιάζει να είναι γνώστης των ανθρωπίνων αντιδράσεων, γι’ αυτό με τέχνη καταφέρνει και εισχωρεί με τρυφερότητα και πόνο στο εσωτερικό του μυαλού των ηρώων, αφήνοντας παντού σαν πινελιά το δικό του πορτοκαλί δακτυλικό αποτύπωμα. Πορτοκαλί, σαν το φως από τα φανάρια του δρόμου, που όμως θα οδηγήσει ακαριαία τα πάντα στο κόκκινο. Οι μεγάλοι πρωταγωνιστές του είναι ο άνθρωπος και ο χρόνος. Ο δεύτερος πάντα χαμένος!

Πορτοκαλί φάκελος
Βαγγέλης Σωτήρης
Λέμβος
282 σελ.
ISBN 978-618-80958-8-5
Τιμή: €13,25

 

Πηγή : diastixo.gr