Ελληνική πεζογραφία-Μισέλ Φάις: «Από το πουθενά» κριτική του Γιάννη Τσίρμπα

2016-06-02 15:46

Στο τελευταίο μυθιστόρημα του Μισέλ Φάις παρακολουθούμε δέκα συνεδρίες, εκτεινόμενες σε μια δεκαετία, μεταξύ μιας ψυχαναλύτριας και ενός συγγραφέα. Ο Φάις σε αυτό το βιβλίο κάνει στα φανερά αυτό που στα περισσότερα από τα βιβλία του, ή μάλλον στις περισσότερες από τις σελίδες του, έκανε πλαγίως ή υπόκωφα. Ψυχαναλύει και ψυχαναλύεται αδυσώπητα. Στην ουσία, αυτοβιογραφείται χωρίς κανένα έλεος, χωρίς κανένα φτιασίδι.

Είναι γνωστό ότι η σχέση θεραπευόμενου και θεραπευτή είναι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μια σχέση κανονική, μια σχέση σαν όλες τις άλλες. Μια σχέση ζωντανή και επικοινωνιακή, ακόμα και αν κλονίζεται από σιωπές ή εντάσεις. Πόσω μάλλον μια σχέση που κρατάει δέκα χρόνια, όπως αυτή στο Από το πουθενά. Επίσης, πρόκειται για μια σχέση ρευστή και κυμαινόμενη. Σε στιγμές, για παράδειγμα, ο ένας έχει περισσότερη εξουσία και η άλλη λιγότερη. Ακόμα και αυτές οι ανεπαίσθητες διαφορές στην τοποθέτηση του καθενός είναι αρκετές για να καθορίσουν τη ροή της συνομιλίας, να φωτίσουν αλλιώς το θέμα, να μετατοπίσουν τα δεδομένα.

Το Από το πουθενά ακολουθεί τα περισσότερα από τα τα βασικά μορφολογικά γνωρίσματα της γραφής του Φάις: απουσία ενότητας, σπαράγματα, πλουραλισμός των φωνών, απουσία πλοκής, αλλά ταυτόχρονα και έντονη παρουσία μιας υπόγειας δομής, μουσικότητα, προσεκτικά τοποθετημένες επαναλήψεις.  

Ο Φάις θέλει να σπάσει αυτή τη σχέση. Θέλει να την ανατρέψει. Θέλει να εξαφανίσει κάθε τοποθέτηση. Στο Από το πουθενά, η ψυχαναλύτρια συχνά παίρνει τη θέση του ψυχαναλυόμενου και το αντίστροφο. Υποψιάζομαι ότι ο Φάις θέλει να ανατρέψει, να καταστρέψει ίσως τη σχέση συγγραφέα-αναγνώστη. Γι’ αυτό επανέρχεται σε κάτι ακόμα που χαρακτηρίζει διαχρονικά τη γραφή του: τον πόνο που αυτή του προκαλεί και το πώς θα απαλλαγεί από αυτόν τον πόνο. Φαντασιώνεται, ίσως, την ανακούφιση τού να ήταν απλώς ένας αναγνώστης και όχι ένας γραφιάς. Ίσως όπως κι ο ήρωας του βιβλίου, αν μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε έτσι, να λυτρώνεται στη σκέψη ότι είναι ο αναλυτής και όχι ο αναλυόμενος. Βέβαια, ξέρει, ξέρουμε, ότι οι ζωές αυτών των διπόλων είναι αλληλένδετες, ότι δεν μπορεί να υπάρξει ο ένας χωρίς τον άλλο.

Το Από το πουθενά ακολουθεί τα περισσότερα από τα τα βασικά μορφολογικά γνωρίσματα της γραφής του Φάις: απουσία ενότητας, σπαράγματα, πλουραλισμός των φωνών, απουσία πλοκής, αλλά ταυτόχρονα και έντονη παρουσία μιας υπόγειας δομής, μουσικότητα, προσεκτικά τοποθετημένες επαναλήψεις.

Επίσης, ο Φάις παίζει και πάλι το αγαπημένο του παιχνίδι: Ματριόσκα ή αυτό που έχει επικρατήσει να ονομάζουμε –εσφαλμένα– «Μπάμπουσκα». Εγκιβωτισμένες ιστορίες ή μάλλον λέξεις, έννοιες, εικόνες, η μία μέσα στην άλλη. Ουσιαστικά, η σχεδόν ηδονοβλεπτική παρατήρηση της ίδιας της διαδικασίας της γραφής επανέρχεται. «Συγγραφέας είμαι, βιβλία γράφω», αναφέρει κάπου. Επιπρόσθετα, οφείλει κανείς να σταθεί στη θεατρικότητα – ένα σχετικά πρόσφατο πυρετώδες πεδίο του συγγραφέα που αποτυπώνεται τόσο στα τελευταία πεζογραφικά του βιβλία όσο και σε αμιγώς θεατρικά κείμενα. Θεατρικότητα φυσικά σημαίνει απαλλαγή από το πλαίσιο, δημιουργία μιας ανοιχτής συνθήκης σε καθεστώς σχεδόν απόλυτης ελευθερίας, κάτι που ανιχνεύεται έντονα στο εν λόγω βιβλίο.

Ο Φάις εδώ κάνει και κάτι ακόμα: αντιστρέφει, βγάζει τη γλώσσα θα λέγαμε, στα ίδια του τα «διδάγματα» ως δασκάλου γραφής, μέσω της παρωδίας και της υπονόμευσης που επιφυλάσσει στις λεπτομέρειες: υπάρχουν διάσπαρτα στο βιβλίο κόκκινα αδιάβροχα, μπλε καμπαρντίνες, άσπρα και καφέ ποδήλατα και άλλες άχρηστες λεπτομέρειες που, φαινομενικά, τίποτα δεν προσφέρουν στο κείμενο και για αυτόν ακριβώς το λόγο βρίσκονται εκεί. Με την εμμονή στις ασήμαντες αυτές λεπτομέρειες αποδομεί την ίδια τη διαδικασία της αληθοφάνειας, της φωτογραφικής αποτύπωσης. Σαν να μας λέει ότι το γράψιμο δεν είναι τίποτα, επειδή είναι τα πάντα.

Το βιβλίο του Φάις είναι ακριβώς αυτό: μια διήγηση που κείται εκτός διήγησης, γεμάτη Ερινύες, και αυτό ακριβώς είναι που το καθιστά εξαιρετικά ερεθιστικό.

Ταυτόχρονα, η γραφή του Φάις δεν στερείται δημόσιων αναφορών. Από το κείμενο δεν λείπει η μέριμνα, η αγωνία του συγγραφέα για όσα συμβαίνουν σήμερα, όχι μόνο στον ελληνικό δημόσιο χώρο, αλλά και στο «παγκόσμιο χωριό», από το Παρίσι, μέχρι το Ανταναναρίβο, λιγότερο ή περισσότερο μακρινά σκηνικά, τα οποία φιλοξενούν τα σπαράγματα των μικροϊστοριών του βιβλίου. Παράλληλα, στα σημεία που ξεδιπλώνεται ή υπονοείται ο αχαλίνωτος ερωτισμός του κεντρικού ήρωα, τα οποία είναι πολλά, ταιριάζει αυτό που γράφει ο Ρολάν Μπαρτ στα Αποσπάσματα ερωτικού λόγου (Κέδρος, 1977):

«ο ερωτικός λόγος χαρακτηρίζεται σήμερα από μιαν άκρα μοναξιά. Το λόγο αυτό τον μιλούν χιλιάδες υποκείμενα, αλλά δεν τον στηρίζει κανείς. [...] Στη διάρκεια της ερωτικής ζωής, τα σχήματα αναδύονται [...] χωρίς τάξη. [...] Το σχήμα θρυμματίζεται, πάλλεται μόνο του, σαν ήχος ξεκομμένος από κάθε μελωδία – ή επαναλαμβάνεται κατά κόρον, σαν μοτίβο μιας ιπτάμενης μουσικής. Καμία λογική δεν συνδέει τα σχήματα μήτε καθορίζει τη συνάφειά τους: τα σχήματα δεν υπόκεινται σε συνταγματικές δεσμεύσεις, κείνται εκτός διηγήσεως. Είναι Ερινύες που ανταριάζονται, συγκρούονται, κατευνάζονται, επανέρχονται, απομακρύνονται, χωρίς καμία τάξη».

Το βιβλίο του Φάις είναι ακριβώς αυτό: μια διήγηση που κείται εκτός διήγησης, γεμάτη Ερινύες, και αυτό ακριβώς είναι που το καθιστά εξαιρετικά ερεθιστικό.

Τελικά, για ένα ακόμα βιβλίο, ο Φάις μας προσκαλεί με το δικό του, μοναδικό τρόπο, στον πόνο της γραφής, στην αυτοπαρατήρηση και αυτοβιογράφησή του και, την ίδια στιγμή, μας καλεί να κατασκευάσουμε άπειρες συνεκδοχές τους. Για ακόμα μια φορά ο αναγνώστης του Φάις γίνεται, αναγκαστικά, συνένοχος και συν-γραφιάς και ο συγγραφέας αφήνεται γενναιόδωρα εκτεθειμένος σε ένα βιβλίο που ζητάει πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις.

Από το πουθενά
Μισέλ Φάις
Πατάκης
211 σελ.
ISBN 978-960-16-6450-7
Τιμή € 11,50

 

 

 

Πηγή : diastixo.gr